SULAMA EBEKESNN GENEL TANITIMI EBEKENN GREV Kitabn bu

SULAMA ŞEBEKESİNİN GENEL TANITIMI

ŞEBEKENİN GÖREVİ �Kitabın bu kısmına kadar su ihtiyacının hesaplanması ve bunun çeşitli yollarla giderilmesi anlatılmıştır. Kısaca tarla içinde neler olup bittiğinden söz edilmiştir. �Sulama suyunun, sulanacak araziye dağıtılmasını sağlayan sisteme sulama şebekesi adı verilmektedir. İyi bir sulama şebekesi suyu çiftçinin rahat bir sulama yapabileceği şekilde, kayıpsız olarak kullanma yerine taşımalıdır.

�Başlangıçta sulama suyu arazinin en yüksek noktasındadır. Buradan alınan su araziye sulama şebekesini teşkil eden kanallar yoluyla dağıtılır. �Uygulamada çeşitli sulama şebekeleri mevcuttur. Sulanacak arazinin karakterine göre sulama projesine başlamadan şebekenin hangi çeşit olacağına karar verilir. Bu karar gelen alternatifler ve hesapları dahilinde DSİ tarafından verilmektedir.

�Gerçek bir ayrım yapmak doğru değilse de bugün ülkemizdeki su alma yapısı ile ana kanal, sekonder kanallar ve tersiyer kanallar inşaat mühendislerince, tersiyer kanallardan sonraki geliştirme ziraat mühendisleri tarafından yapılmaktadır. �Ancak tümüyle ziraat mühendislerince gerçekleştirilmiş şebekelerde mevcuttur. �Sonuç olarak hangi meslek grubu tarafından gerçekleştirilirse gerçekleştirilsin sulama-kurutma şebekesi bir bütündür ve görevi değişmez.

Şebekenin Elemanları

�Özet olarak söylemek gerekirse bir sulama şebekesi çevirme yapısı , isale kanalı , ana kanal , sekonder kanallar, tersiyer kanallardan oluşmuş bir sistemdir.

�Bunlara ek olarak her sulama dağıtım şebekesine parelel ve bununla içiçe geçmiş durumda bir de ‘’tahliye’’ şebekesi yapmak gereklidir. Sulamadan dönüş suyunu ve kış aylarındaki yağışlarla oluşan su fazlasını sulama alanından uzaklaştıran bu sistemle bazen yeraltı su seviyesinin de kontrol edilmesi istenir. Böyle durumlarda kurutma şebekesi daha derin konumladırılır ve ‘’derin tahliye ‘’ adını alır.

Şebeke Tertibinde Genel Prensipler �İlk amaç yatırımına karar verilen sulama şebekesinin olanaklar ölçüsünde en büyük alanı kapsayacak şekilde projelendirilmesidir. �Arazi topografyasına uymak başka önemli koşuldur. Topografyadan ayrılma her defasında ek yatırıma sebebiyet veriri. Buda istediğimiz bir durum değildir. �Brüt sulama alanı-Sulanamayan alan=Net sulama alanı �Bütün su ihtiyaç hesapları ve hesap debileri net sulama alana göre yapılır.

�Sulama alanı tersiyerler ile ‘’ sulama parsellerine’’ ayrılmıştır. Bir sulama parseli 20 -120 Ha arasında değişir. Gerçekte şebeke düzenlenirken sulama parseli genişliği en önemli konudur. Çünkü şebekenin ana yapısı ortaya çıkacaktır. �Tersiyerin suladığı alan büyükse yatırım azalır ancak sulamacı sayısı fazla olacağından işletmenin aksamanına sebep olur. �Tam tersi durumda ise tersiyer kanal sayısı çok ilk yatırım genellikle yüksek olur. İşletmede zor ve masraflı olacaktır.

�İki tersiyer arasında ki uzaklık 200 -400 m arasıdan olmalıdır. �Sekonder kanalların sulayacağı alan genellikle 1200 -1500 Ha arasında seçilir. 2000 Ha çıkılmaması gereken bir üst limit olarak düşünülmelidir. �Daha öncede değindiğimiz gibi sulamaya paralel kurutma şebekesini göz ardı etmemek gerekir. Sulama artığı ve yağmur sularını sistemden uzaklaştırıp istenmeyen suları şebekeden dışarı atan bir sistemdir.

SULAMA ŞEBEKESİNİN ÇALIŞTIRILMASI İÇİN İŞLETME YÖNTEMLERİ �Bitkilerin aralıklarla sulanması ve her defasında yeteri kadar su verilmesi gerekmekterdir. �Toprağın kök bölgesi bir miktar suyu depolayarak , bitkinin iki sulama arasındaki ihtiyacını karşılar. �Sulamacı tarlasını suladıktan sonra artık suya ihtiyac yoktur. �Sulamacının ihtiyacı olduğu anda suyu hazır bulundurmak ‘’işletme yöntemi’’nin sonucudur.

Rotasyonlu Su Dağıtım Yöntemi

�Sonuç olarak rotasyon yönteminin uygulanması durumunda tersiyer kanalların büyük çıkacağı açıktır. çünkü her tersiyerde fiktif sürekli debi rotasyon katsayısı ile çarpılmaktadır. �Rotasyonlu su dağıtım aynı zamanda çiftçiler için eğitsel bir işlevi de vardır. sulama zamanlamasının rastgele değil belirli aralıklarla yapılması gerektiği hatırlatılır.

Talep İstek Yöntemi ile Su Dağıtımı �Rotasyonlu su dağıtımında işletmenin bütün sorumluluğu bütünüyle sulamacının üzerindedir. �Şebekede daima su bulunduğu için sulamacı istediği zaman sulama yapabilmektedir. �Belirli aralıklarla ve belli süre büyük miktarlarda suyu tersiyerlere göndermek zorunluluğu olmadığından, tersiyer boyutları küçük olacak şebeke maliyeti ucuzlayacaktır. �Ancak şebekede devamlı su bulunması çiftçiyi tembelliği iter; sulama süreleri uzar su tüketimi artar.

Şart Talep ‘’Kısıtlı İstek’’ Yöntemi ile Su Dağıtımı �Kısıtlı İstek yöntemi tek başına bir su dağıtma yöntemi değildir. Su miktarının yeterli olmamasından dolayı zorunluluktan uygulanan bir dağıtım yöntemidir. �Su açığının kapatılması için tedbirlerden biri tarla içi su dağıtım yönteminin modernleştirilmesi ile su miktarının azalmasıdır. ancak bu tedbir çiftçiler için maliyetlidir. �İkinci tedbir sulama alanındaki ziraatte ekim planının düzenlenmesidir. böylece ziraat çeşitlenir, su ihtiyacı bakımından piklerin çakışması engellenir.

Ziraatte su ihtiyacının eksik karşılanması durumunda verimin azalması

Birim Alan Birim Su Dağıtım Yöntemi �Bu yöntemde bütün sulama alanı yaklaşık 50 şer hektarlık sulama parsellerine ayrılır ve her parsele devamlı olarak 50 lt/sn civarında su götürülüp birim alan içindeki çiftçilere teslim edilir. �Proje aşamasında birim alanlar mülkiyet sınırları titizlikle göz önünde tutularak 50 Ha civarında olacak şekilde saptanmalıdır. Bu duruma dikkat edilmez ise çiftçilerinin tarlarının bir bölümü bir prizden ; diğer bölümü başka bir prizden sulanacaktırki bu durum çittçiler tarafından istenmez.

�Prizden sonraki dağıtım ağı kısa tutulmalıdır. Elden geldiğince kare parseller üzerinde dağıtım yapılmalıdır. �Kanal kapasitelerinin hesabında ne rostasyon ne de fleksibilite katsayıları olmadığından debiler genellikle küçük çıkar. ancak hektar başına düşen kanal uzunlukları diğer yöntemlere göre daha fazla çıkar.