Su Numunelerinin Alnmas Tanmas ve Laboratuvara Gnderilmesi Mik
Su Numunelerinin Alınması, Taşınması ve Laboratuvara Gönderilmesi Mik. Uzm. Umut BERBEROĞLU Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Mikrobiyoloji Referans Laboratuvarları Daire Başkanlığı
Öğrenim hedefleri Katılımcılar sunum sonunda; § Numune alımı ve taşınmasının önemini anlayacaklar § Numune kabul kriterleri için kullanılan referans dokümanları sıralayabilecekler § Numune alımı ve taşınmasında Mikrobiyolojik yönden analiz sonucunu olumsuz yönde etkileyecek unsurları sayabilecekler § Numune alım teknikleri hususunda temel ilkeleri sayabilecekler 25. 11. 2020 2
Senaryo 1 § Çevre sağlığı teknisyeni, Umut köyü suyunun mikrobiyolojik su kalitesinin gösterilmesi için Muhtarın evinden numune almaya gider. - Toplam koliform, E. coli ve Enterokok analizleri için bir adet 100 m. L’lik steril cam numune şişesine örnek alır, - Şişeyi etiketler, serbest klorun 0. 2 ppm olduğunu kayıt eder, - Soğuk zincirde 48 saatte laboratuvara ulaştırır, Ancak numuneleri laboratuvar kabul etmez!!! Red nedeni ne(ler)dir 25. 11. 2020 3
Neden numune alınır? İnceleme (Analiz) yapmak Fiziksel Mikrobiyolojik Kimyasal Hangi amaç(lar)la analiz yapılır? Yasal gerekliliklere uygunluğu tespit etmek Kirliliği tanımlamak için Değişimler 25. 11. 2020 Eğilimler Kirlilik kaynağını tespit etmek (Salgınlarda) 4
Analiz aşamaları? § Analiz öncesi (Pre-analitik) aşama “su numunesinin alımından laboratuvarda analize alınmasına kadar geçen aşama” § Analiz aşaması (Analitik) “su örneğinin laboratuvarda analize alındığı aşama” § Analiz sonrası (Post-analitik) aşama “elde edilen sonuçların raporlandırıldığı aşama” 25. 11. 2020 5
Analiz öncesi aşama Numune alımı Saklama-Taşıma - Uygun şekilde alınmayan numune - Numunenin uygun şekilde taşınmaması - Lab. kaydının yanlış veya eksik yapılması 25. 11. 2020 Analiz Olası hata kaynakları Lab. kabulü 6
Analiz öncesi aşamanın önemi! § Numune alımı, belli bir noktanın o andaki özelliğini § doğru yansıtmalıdır Bu nedenle, analize alınana kadar suyun özelliği değişmemelidir. § Analiz sürecinin güvenilirliğindeki § § en zayıf halka analiz öncesi aşamadır. (özellikle bizde) Analiz öncesi aşamada yapılan hatalar, tüm analiz sürecindeki hatalarının büyük kısmını oluşturur, Bu aşamada yapılan hatayı düzeltebilecek bir laboratuvar yoktur. 25. 11. 2020 7
Laboratuvar hatalarının sonuçları HATA Uygun olmayan halk sağlığı faaliyetleri Saptanamayan bulaşıcı hastalık salgınları 25. 11. 2020 Yaşanacak güven sorunu, medyatik problemler Kaynakların boşa harcanması 8
Analiz öncesi aşama (devam) § Kötü koşullarda alınmış bir numunenin analiz edilmesi hiçbir anlam ifade etmez § Kalite gerekleri ve güvenilir sonuç için laboratuvar, analizi olumsuz etkileyen unsurların uygunluğunu garanti altına almalıdır § Bu amaçla laboratuvar güncel Numune Kabul Kriterlerini (NKK), ulusal/uluslar arası kurallara göre oluşturmalıdır. 25. 11. 2020 9
NKK uygunluğu, ilgili Referanslar § ISO 5667 -1 : Numune alım programlarının oluşturulmasına ve numune alım tekniklerine ilişkin için genel rehber § ISO 5667 -3 : Su numunelerinin saklanması ve taşınma kuralları § ISO 5667 -4 : Doğal ve yapay göllerden numune alımlarına ilişkin genel rehber § ISO 5667 -6 : Nehir ve akarsulardan numune alımına ilişkin rehber § ISO 5667 -9 : Deniz sularından numune alımına ilişkin rehber § ISO 5667 -16 : Mikrobiyolojik analizler bakımından su numunesi alımına ilişkin rehber 25. 11. 2020 10
NKK uygunluğu, ilgili Referanslar (II) § ISO 19458 : Su kalitesi – mikrobiyolojik analizler için numune alımı § Kullanılan Standart metotlar; - TS EN ISO 9308 -1: Escherichia coli ve Koliform bakterilerin araştırılması ve sayımı – Bölüm 1: Membran filtreleme yöntemi - TS EN ISO 7899 -2: Bağırsak enterokoklarının araştırılması ve sayımı Bölüm 2: Membran filtreleme yöntemi § Ulusal Mevzuatlar: Ör: Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği (76/160/AB), 2006/7/EC § Laboratuvarın istediği özellikler Ör: THSK, 2014 Fiyat Kitapçığı vb. 25. 11. 2020 11
Analizi etkileyen ana unsurlar Numune alım noktasının seçimi (temsil özelliği) § Numuneyi alan kişi (yetkinlik, güvenilirlik) § Şişenin yapısı-içeriği § Numunenin taşınma şekli ve süresi § 25. 11. 2020 12
Numune alım noktasının seçimi § Örneklem bölgesini temsil etmeli ve her türlü değişikliğin hesaba katıldığı bir nokta olmalıdır (Aksi halde yönetsel eksiklikler oluşur). § ISO 5667 -1 ve ISO 5667 -2’ye uygunluk § Su değişkenlik hesaba katılmalıdır - Yüzey, yüzey altı - dağıtım ağındaki tüm noktalar aynı değil - Tankın çıkışı ve girişinden alınan su v. b § Dezenfektanların reaksiyonlarını tamamladığı kararlı noktalar seçilmelidir. 25. 11. 2020 13
Numune alan kişi § Yeterli eğitim düzeyi (hijyen nosyonu, alım tekniği bilgisi) § Numune noktasını bilmeli/tanımalı, § Numunenin ne için istendiğini ve hangi parametrelere bakılacağını bilmeli, § Elleri temiz (dezenfekte edilmiş) olmalı, § Faaliyet, diğer kişiler için tehlike arz etmemelidir 25. 11. 2020 14
Şişeler yapısı-içeriği § Kimyasal ve Mikrobiyolojik analizler için ayrı şişeler kullanılmalıdır. § Şişelerin yapısı, - Cam, tekrar kullanılabilir - Plastik (PP, PE, PS), tek kullanımlık § Şişeler kapak ile birlikte temiz ve steril olmalıdır, - Hazır olarak alınan şişelerin mutlaka sterilizasyon sertifikası - Dış kısım, poşet veya folyoya sarılı olabilir yada kullanım esnasında %70 Etanol veya % 70 isopropanol ile silinebilir 25. 11. 2020 15
Kullanılan şişeler (devam) § Şişenin hacmi, Tüm parametrelerin yapılması için uygun olmalı - E. coli ve enterokoklar için - Salmonella için - Parazit virüsler için 250 m. L 1 -5 L 1 -100 L § Kimyasal madde içeriği, Dezenfektan nötralizasyonu için, 100 m. L’lik şişeye 0. 1 m. L Na-Tiyosülfat pentahidrat(18 mg/m. L) 5 ppm serbest kloru inaktive eder 25. 11. 2020 16
Senaryo 2 Bu farklı laboratuvar sonuçlarına ne sebep olmuş olabilir? § Umut 2104 noktasından alınan su numunesi, mikrobiyolojik analiz için hem 30 dk’lık mesafedeki köyün il halk sağlığı laboratuvarına hem de araçla 10 saat mesafedeki Ankara Halk Sağlığı Laboratuvarına gönderiliyor. İl HSL sonuçlarına göre yüksek düzeyde kirli çıkan numune, Ankara HSL’da temiz bulunuyor. § Bunun üzerine başlatılan incelemede; - Numunenin serbest klor miktarının 0. 1 ppm olduğu, - Numunelerin 500 m. L steril ancak Na-tiyosülfatsız şişelere alındığı anlaşılıyor. 25. 11. 2020 17
Numunenin taşınma şekli/süresi § Numune, güneş ışınlarından korunur § Şişelerin en kısa sürede laboratuvara götürülmesi esastır § Numunenin alınması ve incelenmesi arasındaki saklama süresi kullanılan standarda/mevzuata uygun olmalıdır - Soğuk zincir’de ((5± 3)°C) en fazla 24 saat - Soğuk zincir’de ((5± 3)°C) en fazla 12 saat (TKS vb) § Taşıma esnasında su numuneleri donmamalıdır (uygun miktarda buz aküsü) § Taşıma sırasında dökülme/sızma yaşanmamalıdır 25. 11. 2020 18
Numune alımının izlenebilirliği/tutanak § Numune alma işleminin tarih ve saati § Numune alan kişinin kimlik bilgileri § Numune alınan yerinin/noktanın tanımlanması (musluk, sürekli akan su v. b) Çevrede veya su yüzeyindeki anormal değişiklikler § § Alım noktasının dezenfekte edilme biçimi (alev, alkol) § Çalışılması istenen parametreler, ilgili yönetmelik ve ekleri § Yerinde ölçümlerin sonuçları 25. 11. 2020 19
Numunelerin laboratuvara kabulü § Lab. numune kabul kriterlerine sahip olmalıdır * Alan personel bilgileri * Taşıma şekli-süre, sıcaklık * Numune miktarı * şişenin şekli ve dış görünümü * şişe etiketi ile tutanak ile uyum * Çalışılması istenen parametreler 25. 11. 2020 20
25. 11. 2020 21
Numune alım teknikleri § Yüzme sularından numune alımı (kıyıdan ve bot ile) § Musluktan numune alımı (rutin ve salgın incelemesi) § Ambalajlı sulardan numune alımı 25. 11. 2020 22
Yüzme sularından numune alımı § Gerekli tüm malzemeler hazırlanır (tutanak, kalem, şişe, § § § dezenfektan, taşıma kabı, buz aküsü, emici kağıt vb) Eller yıkanır/dezenfekte edilir Numune şişeleri etiketlenir, kod numarası ve/veya isim Numune alım tutanağı doldurulur Tarih, saat, numune alan kişinin kimlik bilgileri, şişe sayısı, numune alım yeri ve noktası, gözlemler, ölçüm sonuçları ve referansları v. b § Yüzücülere mümkün olan en yakın yerden ve yüzücülere tehlike oluşturmadan işlemler yapılmalıdır 25. 11. 2020 23
Yüzme sularından numune alımı (Denize girerek) § 1 m derinliğe ulaşılır, aksi halde bu not edilir § Yüzeyin 30 cm altından numune alınır § § - Şişe suya daldırılır - Şişeler 1/10’luk boşluk bırakılır doldurulur - Tercihen kapak aynı derinlikte kapatılır Eller hiçbir zaman kapak ve şişenin iç kısmına temas etmemelidir Şişeler kurulanır ve taşıma kabına konur 25. 11. 2020 24
25. 11. 2020 25
Yüzme suyundan numune alımı (Kayık/Bot ile numune alımı) § Tekne sınır çizgisinin arkasında ve akıntı ve rüzgara § § karşı konumlandırılır, motor durdurulur Numune alım noktaları şamandıralarda işaretlenebilir. Numune alımını, teknenin ön bölümünden ya da yanlardan yapılır (El veya numune alma aparatı ile) 1/10 boşluk bırakılır ve elle iç kısımlara değmeden kapak kapatılır. Şişeler kurulanır ve taşıma kabına konur 25. 11. 2020 26
Musluktan numune alımı § Eller yıkanır/dezenfekte edilir § Numune şişeleri etiketlenir, kod numarası ve/veya isim § Numune alım tutanağı doldurulur § Filtre ve musluk ağızlığı gibi aparatlar çıkarılır § Musluk ağzı dezenfekte edilir, alkol veya alev § Çeşme açılır, ~30 sn akıtılır, kapatılmaz § Şişeyi 1/10 boşluk kalacak şekilde doldur § Dikkatlice şişenin kapağı kapatılır 25. 11. 2020 27
Musluk ağzı dezenfekte edilir Şişe 1/10 boş kalcak şekilde doldurulur 25. 11. 2020 Musluk ~30 sn açık tutulur Alev yanında kapak açılır Alev yanında kapak kapatılır 28
Salgın durumlarında musluktan numune alımı § Eller yıkanır/dezenfekte edilir § Numune şişeleri etiketlenir, kod numarası ve/veya isim § Numune alım tutanağı doldurulur § Filtre ve musluk ağızlığı gibi aparatlar çıkarılmaz § Musluk ağzı dezenfekte edilmez, alkol veya alev § Çeşme açılır, ~30 sn akıtılmaz, hemen numune alınır. § Şişeyi 1/10 boşluk kalacak şekilde doldur § Dikkatlice şişenin kapağı kapatılır 25. 11. 2020 29
Ambalajlı sulardan numune alımı § Ambalajlı bir ürün son kullanma tarihine kadar ilk üretildiği andaki kalitesini belirlenen kurallar çerçevesinde (mevzuat, standart vb) korumak durumundadır (Pastörize Süt, Peynir, Su vb) 25. 11. 2020 30
Ambalajlı sulardan numune alımı II § Ambalajlamayı takiben (Ruhsat, denetim izlemesi vb) veya piyasa denetimi için numune alımı - Genel numune alma-taşıma kurallarına uyulur (Gerekli fiziki kontrol, etiket kontrolü, kapak kontrolü vb) - Soğuk zincirde 12 saat (TKS için) - Çalışılacak parametrelere göre su miktarı belirlenir (genellikle 2 L) - İlgili tutanak doldurulur 25. 11. 2020 31
Özet § Numune alımı suyun cinsine göre eğitimli personel tarafından uygun şekilde ve doğru ekipman kullanılarak yapılmalıdır. § Numune istenen şekilde ve sürelerde laboratuvara ulaşmalıdır. § Laboratuvar, analiz öncesi aşamanın uygunluğunu güvence altına almalıdır. (NKK) 25. 11. 2020 32
Anahtar mesaj § Analiz öncesi aşama, güvenli sonuç alınması adına en önemli analiz aşamasıdır. § Numuneyi alan personel, numuneyi göndereceği laboratuvarın NKK’i bilmeli, gerekirse temasa geçmelidir. 25. 11. 2020 33
İletişim Tel: 312 -565 5562 E-posta: umut. berberoglu@saglik. gov. tr 25. 11. 2020 34
- Slides: 34