STTAMILARASKLINN Kennarar Dagn Rut Haraldsdttir Lilja Bjarnadttir AFERAFRI

SÁTTAMIÐLARASKÓLINN Kennarar: Dagný Rut Haraldsdóttir & Lilja Bjarnadóttir

AÐFERÐAFRÆÐI SÁTTAMIÐLUNAR

Á SÁTTAMIÐLUN VIÐ Í ÞESSUM AÐSTÆÐUM? • Geta aðilar tekið þátt í sáttamiðlun og tekið ákvarðanir um efnið? • Vilja aðilar sættast? Sáttavilji tryggir ekki að niðurstaða náist, en það hjálpar! Fólk þarf að vera tilbúið að láta reyna á ferlið. • Er deiluefnið þess eðlis að hægt væri að leysa það með því að breyta hegðun? Er yfirhöfuð hægt að gera eitthvað?

SÁTTAMIÐLUN ER EKKI RÉTTI KOSTURINN EF: • Aðilar eru ekki nægilega þroskaðir til þess að skilja flókin lagaleg atriði. • Ef hótanir hafa verið um ofbeldi, eða það er saga ofbeldis milli aðila. • Sátt milli aðila er ekki tímabær, t. d. ef lögreglurannsókn er enn í gangi eða aðrar forsendur sem þurfa að vera til staðar svo hægt sé að semja. • Málið er fordæmisgefandi og ekki þess eðlis að aðili vilji leysa það í trúnaði. • Mikill valdamunur er á aðilum eða þeir geta ekki tekið sjálfstæðar ákvarðanir • Ákvörðunaraðilar eru ekki viðstaddir sáttamiðlunina • Fleiri aðilar þurfa að taka þátt í sáttamiðlunarferlinu

AÐDRAGANDI SÁTTAMIÐLUNAR Sáttamiðlun getur komið til á mismunandi hátt: • Aðilar eru sammála um að leysa deilumál í sáttamiðlun ◦ Á samningsstigi, þ. e. áður en deila er komin upp ◦ Eftir að ágreiningur rís • Aðilar eru “sendir” í sáttamiðlun - t. d. af yfirmanni eða ættingja Lagaákvæði sem gera ráfyrirð að sáttamiðlun sé beitt

SKILGREININGARATRIÐI • Sáttamiðlun byggir á þeim grundvelli að aðilarnir komist sjálfir að niðurstöðu og búi yfir sáttavilja - ef aðilar vilja ekki sættast er ekki grundvöllur fyrir því að fara í sáttamiðlun. • Getur sáttamiðlun farið fram ef aðilar eru skyldaðir til þess að taka þátt?

SKYLDUBUNDIN EÐA VALKVÆÐ SÁTTAMIÐLUN • Skyldubundin sáttamiðlun nær einungis til skyldunnar að mæta í sáttamiðlun - ekki skylda til þess að komast að samkomulagi! • Forræðishyggja sem á rétt á sér?

UPPHAF SÁTTAMIÐLUNAR Vilja aðilar taka þátt í sáttamiðlun? • Hlusta og tryggja skilning (á deilumáli) • Útskýra sáttamiðlun • Ávarpa áhyggjur aðila um sáttamiðlunarferlið Undirbúningur áður en sáttamiðlun fer fram • Skilgreina umfang sáttamiðlunarinnar • Hvernig nálgumst við aðila • Praktísk atriði

ÁKVÖRÐUN UM SÁTTAMIÐLUN • Oftast er um að ræða sáttamiðlun sem ákveðin er eftir að ágreiningur rís. • Að hjálpa aðilum að ná samkomulagi um að fara í sáttamiðlun getur verið krefjandi verkefni sem reynir á hæfni sáttamiðlarans - oft er hálfur sigur unninn þegar aðilar samþykkja að fara í sáttamiðlun!

ÁKVÖRÐUN UM SÁTTAMIÐLUN • Sáttamiðlari þarf að passa að gæta hlutleysis og óhlutdrægni frá upphafi - líka áður en að búið er að ákveða hvort farið verði í sáttamiðlun. • Mikilvægt er að hlusta vel á aðila og heyra þeirra hlið áður en við reynum að sannfæra einhvern um kosti sáttamiðlunar. • Sýna samúð án þess að taka undir þeirra málstað

UNDIRBÚNINGUR FYRIR SÁTTAMIÐLUN • Áður en hægt er að hefja ferlið þarf að skilgreina hvert umfang sáttamiðlunarinnar er. ◦ Hvað þarf sáttamiðlun að leysa til þess að það sé þess virði að hefja ferlið? ◦ Hverjir þurfa að vera á staðnum til þess að vinna að lausn? ◦ Raunsætt umfang m. v. tímarammann ◦ Raunhæfar væntingar um hverju er hægt að ná fram í sáttamiðlun

UNDIRBÚNINGUR FYRIR SÁTTAMIÐLUN AÐ TALA VIÐ HINN AÐILANN: • Hver er tilgangur þinn • Leggja áherslu á hlutleysi og trúnað • Ekki segja hvað aðilinn sagði - leggja frekar áherslu á að spyrja þá um stöðuna - erum hlutlaus sendiboði! • Hlutlaust orðalag - ekki nota orðalag frá hinum aðilanum • Sýna samúð • Vertu viðbúinn að þeir sjái ekki vandamálið!

UNDIRBÚNINGUR FYRIR SÁTTAMIÐLUN ER ÉG RÉTTI SÁTTAMIÐLARINN? • Er þörf á sérþekkingu? • Hef ég tengsl við aðilana - hvernig muni þeir upplifa hlutleysi mitt? Bera aðilarnir virðingu fyrir mér? • Gera þarf grein fyrir öllum tengslum og mögulegum hagsmunaárekstrum • Er skynsamlegt að hafa tvo sáttamiðlara í þessu máli?

NÁLGUN SÁTTAMIÐLARA

HELSTU KENNINGAR UM NÁLGUN SÁTTAMIÐLARA • Sáttamiðlarinn í hlutverki aðstoðarmanns sem stýrir sáttamiðlunarferlinu: ferlismiðuð sáttamiðlun • Sáttamiðlarinn leggur mat á málstað aðila og hjálpar til við að komast að niðurstöðu: ráðgefandi sáttamiðlun

ÁHRIF SÁTTAMIÐLARA • Áhrif á uppsetningu og grunnreglur sáttamiðlunarinnar, hvort þörf sé á eintali o. s. frv. • Áhrif á ferlið sjálft, samskiptin, hvað á að taka fyrir næst, hvenær eru pásur o. s. frv. • Áhrif á útkomuna

AÐGREINA FERLIÐ FRÁ ÚTKOMUNNI • Algengt er að talað sé um að sáttamiðlari hjálpi aðilum að stýra ferlinu en aðilarnir sjálfir stýra útkomunni. ◦ Sáttamiðlun er lifandi og fljótandi ferli ◦ Sýn okkar og aðilanna á vandamálið og hvernig það er skilgreint getur breyst ◦ Ákvarðanir um ferlið geta haft mikil áhrif á útkomuna

FERLISMIÐUÐ SÁTTAMIÐLUN Facilitative mediation • Ferlismiðuð sáttamiðlun byggir á því að sáttamiðlari hjálpi aðilum að eiga samskipti í gegnum mótað ferli með það að markmiði að aðilar nái sjálfir að semja um útkomuna. • Sáttamiðlarinn forðast að koma með eigin skoðanir eða lausnir sem gætu haft áhrif á útkomuna. • Rökin eru sú að aðilarnir séu sérfræðingar í sinni deilu og vita best hvaða lausn virkar fyrir þá, í stað þess að utanaðkomandi aðili komi með lausnina.

FERLISMIÐUÐ SÁTTAMIÐLUN • Hlutverk sáttamiðlarans er að skapa aðstæður til lausna og leggur áherslu á samningsferlið milli aðilanna ◦ Spyr spurninga ◦ Stingur upp á efnislista atriða sem þarf að semja upp ◦ Hvort og hvenær sáttamiðlari talar einslega við aðilana á meðan sáttamiðluninni stendur.

FERLISMIÐUÐ SÁTTAMIÐLUN • Sáttamiðlarinn forðast það að stinga upp á lausnum, veita ráðgjöf, koma með skoðanir eða spá fyrir um niðurstöðu dómstóla í svipuðum málum. • Mikilvægasta er að ekki sé neinn þrýstingur af hálfu sáttamiðlara að ná niðurstöðu í málinu, það er á ábyrgð aðilanna.

RÁÐGEFANDI SÁTTAMIÐLUN Evaluative mediation • Í ráðgefandi sáttamiðlun gerir sáttamiðlarinn ráð fyrir því að aðilarnir vilji fá hjálp við að finna lausnina með því að koma með athugasemdir á málflutning þeirra eða afstöðu og bjóða fram hjálp eða ráðleggingar um mögulega ásættanlegar lausnir.

RÁÐGEFANDI SÁTTAMIÐLUN • Ráð sáttamiðlarans geta t. d. byggt á lögfræðimenntun, annarri sérþekkingu eða persónulegu mati sáttamiðlara á sjónarmiðum aðila í deilunni eða tillögum þeirra til lausna.

RÁÐGEFANDI SÁTTAMIÐLUN • Oft notar sáttamiðlari eintal til þess að koma með þessar ráðleggingar eða leggja mat á málstað aðila, til þess að hjálpa þeim að sjá hvað er raunhæft, og þá að minnka bilið á milli krafna aðilanna. • Stundum talað um “shuttle diplomacy” þegar sáttamiðlarinn flakkar á milli herbergja og kemur með tilboð og gagntilboð frá aðilum sem eru að reyna að semja um úrlausn.

KOSTIR OG GALLAR • Hver eru helstu rökin fyrir því að sáttamiðlari skipti yfir í matskenndari nálgun? • Hver eru mörkin? Hvernig nálgun sjáið þið fyrir ykkur að beita?