STRES VE DAVRANI STRESLE BAETME STRES YNETM 7

STRES VE DAVRANIŞ STRESLE BAŞETME (STRES YÖNETİMİ) (7) (SKY 106. DAVRANIŞ BİLİMLERİ DERSİ) 1 Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2016 -2017 Bahar Dönemi

2

STRES VE TANIMI Ø Ø Ø Ø Stres; İncitici/örseleyici uyaranlara karşı organizmanın verdiği olumsuz tepki(Kanadalı Fizyolog HANS SELYE), Organizmanın, baskı ve isteklere karşı gösterdiği olumsuz tepki(H. SELYE), Fizyolojik, psikolojik ve patolojik etmenlerin organizma üzerinde yaptığı kaba ve sert tepki, Organizmanın çevresine uyum sağlamak için ödemek zorunda olduğu bedel(BECKER), Bireyin dayanma gücünü aşan, sağlık açısından bireyi tehdit eden ilişkiler toplamı(LAZARUS), Zararlı ortamla karşılaşan organizmanın bu ortamla baş edebilecek güçten yoksun olduğunda ortaya çıkan kötü ve zor durum, Algılanan uyarımlar sonucu, organizmanın sıra dışı fizyolojik ve psikolojik tepkiler gösteren bir moda girmesi, 3

STRES VE TANIMI a. b. c. STRESİN ORTAK ÜÇ BİLEŞENİ; Olumsuz uyaran, Organizmanın tepkisi, Organizmanın etkilenmesi(Olumlu/Olu msuz), a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. STRESLE İLGİLİ KAVRAMLAR; Gerginlik/Gerilim, Şiddet, Baskı, Depresyon, Zor, Tükenme, Sıkıntı, Kaygı, endişe Huzursuzluk, Çatışma, 4

STRES TÜRÜ ÖSTRES(EUSTRES); Gerekli ve yararlı olan stres(Karşıya geçerken hızlı ve dikkatli davranmak, sınavlara hazırlanırken duyulan stres), DİSTRES; Zararlı olan, yüksek dozda stres, ilgi alanıyla ilgili, (Karşıya geçerken, üzerine gelen bir araçla karşılaşmak, yakınında ölümcül hastalık tanısı, çok sevilen birinin ölümü), Stres, Östres, belli ölçüde(uygun dozda) ise, yararlıdır, fiziksel ve ruhsal değişime büyüme ve olgunlaşmaya katkı sağlar, Distres, aşırı dozda ise, hastalıklara yol açar, sağlığı ve sosyal yaşamı kötü etkiler, 1. 2. “STRESİN AZI KARAR, ÇOĞU ZARAR” 5

6

7

DİSTRES TÜRÜ STRESİN BELİRTİLERİ a. GENEL UYUM SENDROMU DÖNGÜSÜ(Selye’nin tanımladığı); a. 1. Alarm Dönemi, a. 2. Direnme-Uyum (Direnç) Dönemi, a. 3. Tükenme Dönemi, b. ORGANİZMA İLE İLGİLİ BELİRTİLER; b. 1. Fiziksel Belirtiler, b. 2. Psikolojik Belirtiler, b. 3. Davranışsal Belirtiler, 8

GENEL UYUM SENDROMU DÖNGÜSÜ(SELYE) 1. ALARM DÖNEMİ; Stres Kaynağı-Organizma-SAVAŞ ya da KAÇ TEPKİSİ, Bu tepki sırasında organizmada, ani ADRENALİN salınımı; Kalp atışı artar, Solunum hızlanır, Tansiyon yükselir, Bu süreçte bazen stres etmeni organizmanın dayanamayacağı ölçüde çok güçlü ise, birkaç saat/gün içinde ÖLÜM, 9

10

GENEL UYUM SENDROMU DÖNGÜSÜ(SELYE) 2. DİRENME/UYUM(DİRENÇ) DÖNEMİ; Srtes kaynağına uyum sağlanabilirse, her şey normale döner, Önceki süreçte kaybedilen enerji yeniden kazanılmaya ve organizmadaki tahribat giderilmeye başlanır, Stres etmenlerine uyum gösterilerek başa çıkma öğrenilir, Sinir sistemi yeniden organizmadaki etkinliğini sürdürmeye başlar, Ø Kalp atışı, Ø Tansiyon, Ø Solunum düzene girer, Ø Kas gerilimi azalır, 11

GENEL UYUM SENDROMU DÖNGÜSÜ(SELYE) 3. TÜKENME DÖNEMİ; Stres kaynakları ve yoğunluk derecesi azalmadığı sürece ya da artış gösterdiği durumlarda, bireyin gayreti kırılır ve davranışlarında normal dışılık ve hayal kırıklığı yaşanan evreye girilir. Stres kaynağı ile başa çıkılamaz ve uyum sağlanamaz ise; Ø Fizilsel potansiyel kullanılamaz, Ø Tükenme aşamasına girilir, Ø Kişi kendini tükenmiş hisseder, başka stres kaynaklarından kolayca etkilenir, Ø Alarm reaksiyonları yeniden ortaya çıkar, Ø Adaptasyon enerjisi tamamen tükenmiş ise, stres sonucu çeşitli hastalıklar ve ölüm meydana gelir, Tükenmişlik Aşamaları ve Türleri(Maslach); ü Duyarsızlaşma; Olaylar karşısında umursamazlık, ü Duygusal Tükenmişlik; ü Kişisel Başarıda Düşme; 12

ORGANİZMA İLE İLGİLİ BELİRTİLER 1. FİZİKSEL BELİRTİLER; Tansiyon yükselmesi, Kalp krizi, Terleme; avuç içi, ayak tabanı, koltuk altı, Nefes darlığı/Astım, Alerji, Döküntü, Baş ağrısı; damarlarda daralma, kan akımında bozulma, kas hücrelerinde oksijen azlığı, Yorgunluk, Baş ağrısı, sırt ağrısı, kas ağrıları, Uyku düzensizliği, Kaza eğilimi Sindirim bozukluğu: Ø İştah değişimi, Ø Mide bulantısı, Karın ağrısı, Diş gıcırdatma, Ø İshal/Kabızlık, Kolit, Hazımsızlık, Ülser, 13

ORGANİZMA İLE İLGİLİ BELİRTİLER 2. PSİKOLOJİK BELİRTİLER; Gerginlik, hem bulgu, hem stres başlatır, İş birliğinden kaçınma; sosyal yaşantıdan uzaklaşma, yalnız yaşama, içe kapanıklık, Sürekli ve yersiz endişe, kaygı, depresyon, Yetersizlik ve işlevsizlik duygusu(özgüven duygusu azalması), Yersiz telaş Geçimsizlik, Saldırganlık, Düşmanlık, Güvensizlik, Öfke patlaması; bireyin kendi yetersizliğinden kaynaklanan aşağılık duygusu ve kaygıdan kurtulmak için başvurduğu savunma mekanizması, Saldırgan davranışlar, öfke ve kızgınlığın yanı sıra kin, nefret ve düşmanlık duygularını da içerir, Kolay kırılabilirlik, Çabuk ağlama, Sinirlilik, aşırı duyarlılık, Duygusal tükenme hissi, 14

ORGANİZMA İLE İLGİLİ BELİRTİLER 3. ZİHİNSEL BELİRTİLER; Dikkat sorunu, Konsantrasyon kaybı, Hafızada zayıflık, Unutkanlık, Şaka ve mizah anlayışı kaybı, Karar vermede güçlük, Aşırı hayal kurma, Düşük verimlilik, Hatalarda artış, 15

ORGANİZMA İLE İLGİLİ BELİRTİLER 4. DAVRANIŞSAL/SOSYAL BELİRTİLER; Uykusuzluk, Uyuma isteği, uyku halinde artmayla sorundan uzaklaşma, İştahsızlık, kilo kaybı, Sigara/alkol kullanma/ oral doyum/sarhoşlukla sorundan uzaklaşma, Randevulara gitmeme, zamana uyamama, Rencide etme, Savunmacı tutum, Başkalarını suçlama, İnsanlarda hata aramaya çalışma, Bir çok kişiyle küsme, Yemek yemede artış/Oral doyum/Kilo alma, Ø Dikkati sorunlardan uzaklaştırmak, ağzı meşgul etmek, Ø Hipotalamus ve zihin üzerinde yatıştırıcı etki, 16

STRES NEDENLERİ(STRESÖRLER) 1. FİZİKSEL OLANLAR; Darbe, Çarpma, İncinme, Yaralanma, Sarsıntı ve Titreşim, Açlık, Susuzluk, Uykusuzluk, Zaman baskısı, Kalabalık, Gürültü, Sıcak-Soğuk, Işık, Nem, Buhar, Gaz, Toz, Radyasyon, 17

STRES NEDENLERİ(STRESÖRLER) 2. SOSYAL VE EKONOMİK OLANLAR Aile, Arkadaş, Toplumsal ve Ekonomik Çevre, Aile içi geçimsizlik, Ailede ölüm, Aile bireylerinde hastalık/kaza, . Evlilik, Boşanma, Doğum, Çocukların eğitim sorunları, Monoton ve sıkıcı hayat, Aşırı hareketli hayat, Hobi eksikliği, Spor yapmama, Toplumsal baskı, Arkadaş grubu çatışmaları, Yeni bir gruba girme, Gruptan dışlanma, Kültür çatışması, Yoksulluk, Ekonomik dengesizlik, İş değişiklikleri, Yetersiz ücret, ücret adaletsizliği, Düşük yaşam kalitesi, 18

STRES NEDENLERİ(STRESÖRLER) 3. İŞ İLE İLGİLİ OLANLAR; Örgütsel politika, Örgütsel yapı, Örgütsel süreçler, Aşırı bürokrasi, Çalışma koşulları, Kişiler arası ilişkiler, Role bağlı sorunlar(Rol Belirsizliği, Rol Çatışması), Personel seçimi, yerleştirme, Eğitim, kariyer geliştirme, Aşırı uzmanlaşma, İletişim sorunları, Performans değerlendirme, Motivasyon, İş doyumu, Ast-üst ilişkileri, Yönetici tarzı, tutum ve davranışı, Yönetsel kararlara katılamama, 19

STRES NEDENLERİ(STRESÖRLER) 4. BİREYE ÖZGÜ NEDENLER; a. YAŞ; Kişi yaşlandıkça bazı stres etmenlerine dayanma gücü azalabilir, 35 ve 50 yaş arası dayanma gücü daha iyidir, Menapoz ve andropozda stres artar, Bazen yaşlılıkta deneyimler stresle baş etmeye destek olabilir, Yaşlılıkta biyolojik değişikliklerin yanı sıra, Ø Düşünme, Ø Algılama, Ø Öğrenme, Ø Sorun çözmede değişiklikler olur, b. CİNSİYET; Cinsiyet ayrımcılığı, Taciz, Rol çatışması, 20

STRES NEDENLERİ(STRESÖRLER) 4. BİREYE ÖZGÜ NEDENLER; c. DENEYİM; Deneyim ve olgunlaşma, stresden etkilenmeyi azaltabilir, d. KONTROL ODAĞI; İç denetimliler, güven duygusu yüksek, strateji, politika, plan, program ve eylemlerini kendi yapar, daha az strese girer, Dış denetimliler, başkalarından kolay etkilenir, şans ve talihe daha çok eğilimli ve stresleri fazladır, İyimserler, daha az stres duyabilirler, Kötümserler, her şeyi abartarak daha çok stres duyabilirler, 21

STRES NEDENLERİ(STRESÖRLER) 4. BİREYE ÖZGÜ NEDENLER; e. KİŞİLİK VE STRES; e. 1. A TİPİ KİŞİLİK VE ÖZELLİKLERİ: Zaman, randevu ve sözlerinde duyarlıdırlar, başkalarından da aynı duyarlılığı isterler, Rekabetçidirler, Pek çok işi bir arada yapmak isterler, Sabırsızdırlar, beklemekten nefret ederler, Çabuk olmayanlara kızarlar, işi zamanında bitirmeye önem verirler, Kendilerine güvenleri fazladır, duyarlıdırlar, İşlerinde yüksek kaygı taşırlar, Çabuk karar verirler, Planlılık konusunda aşırıdırlar, Az dinlenir, az spor yaparlar, Ben merkezcidirler (egoist), Geçimi zor insanlardır, Ailelerini ihmal ederler, 22

STRES NEDENLERİ(STRESÖRLER) 4. BİREYE ÖZGÜ NEDENLER; e. KİŞİLİK VE STRES; e. 2. B TİPİ KİŞİLİK VE ÖZELLİKLERİ: Aceleci ve sabırsız değillerdir, rekabete girmekten pek hoşlanmazlar, Sorulmadıkça başarılarını ve yaptıklarını tartışma ihtiyacı duymazlar, Zamanın esiri olmazlar, Ekip çalışmasına yatkındırlar, Katı kurallardan arınmış ve esnektirler, Başarı konusunda aşırı hırslı değillerdir, Kolay kolay sinirlenmez ve tedirgin olmazlar, Yaptıkları işten zevk almayı bilirler, İşteki rahatlıklarından suçluluk duymazlar, sakin ve düzenli çalışırlar, kararlı bir hızla çalışır ve kendini daha fazla güven içinde hisseder, Kendisinden ve çevresinden emin bir tiptir, özel hayatları ile iş hayatları arasında kolayca sınır koyabilirler, Konuşmaları bile daha rahat ve sakin bir tondadır, Daha az çatışma halindedir, Hayatı kendine zehir etmez, yaşama karşı daha dengeli ve rahat bir yaklaşım 23 içerisindedir,

STRES NEDENLERİ(STRESÖRLER) 4. BİREYE ÖZGÜ NEDENLER; e. KİŞİLİK VE STRES; A ve B TİPİ KİŞİLİKLER ÜZERİNE: İnsanlar iki tipten yalnızca birinin özelliğini göstermez, mutlaka A ya da B kişilik diye ayrılmaz, Çoğu karışık özellik gösterir, ancak biri daha fazla ağır basabilir, Başarı konusunda tipler arasında pek fark yoktur, Üst düzey yöneticilik pozisyonları için yapılan mücadelelerde A TİPİ kişilikler, B TİPİ’ne yenilirler, Yapılan bir çalışmada yöneticilerin %60’ının A TİPİ, %12’sinin B TİPİ olduğu belirlenmiştir, Eğitimle A TİPİ davranış özellikleri azaltılabilir, B TİPİ 24 özellik kazandırılabilir,

STRESİN SONUÇLARI A. BİREYSEL SONUÇLAR: 1. FİZİKSEL/FİZYOLOJİK SONUÇLAR a. Kısa Dönemli Sonuçlar, b. Uzun Dönemli Sonuçlar/Psikosomatik Hast. 2. PSİKOLOJİK SONUÇLAR a. Bilişsel Sonuçlar, b. Duygusal(Emosyonel) Sonuçlar, 3. DAVRANIŞSAL SONUÇLAR B. ÖRGÜTSEL SONUÇLAR: 25

STRESİN SONUÇLARI A. STRESİN BİREYSEL SONUÇLARI 1. FİZİKSEL/FİZYOLOJİK SONUÇLAR; a. KISA DÖNEMLİ SONUÇLAR: Tansiyonda yükselme, Kan şekerinde yükselme, Kolesterolün yükselmesi, Baş ağrısı, baş dönmesi, Boyun/Omuz/Sırt ağrıları, Terleme, Yorgunluk, Aşırı hareketlilik, Ağız kuruluğu, İştahsızlık, Bulantı, Kramp, Kabızlık/İshal, Nefes darlığı, Kekemelik, 26

STRESİN SONUÇLARI A. STRESİN BİREYSEL SONUÇLARI 1. FİZİKSEL/FİZYOLOJİK SONUÇLAR; b. UZUN DÖNEMLİ SONUÇLAR/PSİKOSOMATİK HASTALIKLAR: Kalp-damar hastalıkları, Kanser, Ülser, Migren (E %16 ; K %22), Alerji/Astım, Romatoit artrit, vb. 27

STRESİN SONUÇLARI A. STRESİN BİREYSEL SONUÇLARI 2. PSİKOLOJİK SONUÇLAR; a. BİLİŞSEL (KOGNİTİF) SONUÇLAR: Konsantrasyon/Dikkat bozukluğu, Unutkanlık, Kararsızlık, Eleştiriye katlanamama, Aşırı özeleştiri ve kendini suçlama, b. DUYGUSAL (EMOSYONEL) SONUÇLAR; Sinirlilik, Gerilim/Öfke, Düşmanlık hissi, Mutsuzluk, Yalnızlık hissi, Suçluluk, Kıskançlık, 28

STRESİN SONUÇLARI A. STRESİN BİREYSEL SONUÇLARI 3. DAVRANIŞSAL SONUÇLARI; Sigara/Alkol/Madde Bağımlılığı, Düzensiz beslenme sonucu; aşırı yeme, kilo alma, obezite, Okuldan/İşten kaçma, İntihar girişimi, Saldırganlık, suça eğilim, 29

STRESİN SONUÇLARI A. STRESİN ÖRGÜTSEL SONUÇLARI 1. ILIMLI STRES DÜZEYİ; Olumlu rekabet, Girişimcilik, Dinamizm, Verimlilik, Başarı, 2. AŞIRI STRES(DİSTRES); Moralsizlik, Performansda düşme, İşe devamsızlık, İnsan gücü devrinde artma, Emeklilik düşüncesi, Kazalar, Yabancılaşma ve işe soğuma, İş doyumsuzluğu, Motivasyon azalması, Çatışmalar, 30

STRESİN SONUÇLARI A. STRESİN ÖRGÜTSEL SONUÇLARI 3. ÖRGÜTSEL STRES(ÖZETLE); Örgütsel bağlılıkta azalmaya, İş kazalarına, Uyarı ve cezalarda artışa, Kararların etkisizliğine, Örgütsel iklimin bozulmasına, örgütsel çatışmaya, Sağlık sorunları ve harcamalarında artmaya, Personel ve müşteri şikayetlerinde artmaya, Bölümler arası işbirliğinin ve iletişimin zayıflamasına, İş tatminsizliğine, kalitede ve verimlilikte düşmeye, İş gücü devrinde artmaya, Örgüt ve iş araçlarına zarar verilmesine, Örgütü kötülemeye, örgüt imajının zayıflamasına, yol açar. 31

STRES YÖNETİMİ 1. STRES YÖNETİMİ; Stres faktörlerinin oluşturduğu duygusal gerilimi azaltmak, yok etmek ya da bu gerilime katlanma amacıyla gösterilen davranış veya duygusal tepkileri güçlendirmek için yapılan etkinlikler, 2. STRESLE BAŞA ÇIKMANIN TEMEL AMAÇLARI; Stresin önemi ve nedenleri konusunda bilgilendir mek, farkındalık yaratmak, Stres faktörlerinden uzak durmak, önlemek, etkisini azaltmak, Stresin düzeyini azaltmak ve zararlı etkilerini önlemek, 32

STRES YÖNETİMİ A. BİREYSEL YÖNTEMLER; B. ÖRGÜTSEL YÖNTEMLER; 1. Bedensel hareketler/Fiziksel egzersizler, 1. Destekleyici bir örgüt iklimi çekici iş ortamı 2. Solunum egzersizleri, 2. İş zenginleştirilmesi, 3. Gevşeme, Masaj, 3. 4. Sosyal destek ve sportif etkinliklere katılma, boş zaman değerlendirme, okumak, eğlenmek, gülmek, Örgütsel rollerin belirlenmesi, rol çatışması/rol belirsizliğinin önlenmesi, 4. Örgütsel çatışmanın uygun yönetimi, 5. Mesleki gelişim ve hizmet içi eğitim programları, 5. Beslenme, bol su içmek, 6. Zaman yönetimi, 6. Danışmanlık hizmetleri düzenleme, 7. Meditasyon, 7. 8. İnanca yönelik ritüeller, İş tatmini ve motivasyonu artırmak, önemsemek, 9. Düzenli uyku, 8. 10. Güvenilir kişilerle dertleşmek, Örgütsel değişme ve süreklilik arasında denge kurmak, 11. Umulmadık sorunlar için birikmiş para bulundurmak, 9. Liderlik ve kararlara katılım, 10. Zaman yönetimi, 33

STRES YÖNETİMİ A. BİREYSEL YÖNTEMLER 1. BEDENSEL HAREKET / FİZİK EGZERSİZLER; Yürüyüş (günde 30 -45 -60 dak), Koşu, Yüzme, Bisiklete binme, Aerobik hareketler, Spor, oyunlar, tenis vb. , 2. SOLUNUM EGZERSİZİ; Bir dakikada normalde alınan nefes sayısının yarısı(10 -15) kadar düzenli ve derin nefes alıp verme 5 dakika günde 2 -3 kez, 34

STRES YÖNETİMİ A. BİREYSEL YÖNTEMLER 3. GEVŞEME; Stres sırasında kaslar gerilir, Kan basıncı ve kan şekeri yükselir, Solunum artar, 4. MASAJ; Kaslar gevşer, Kan akımı iyileşir, 5. SOSYAL DESTEK VE SPORTİF ETKİNLİKLERE KATILMA, BOŞ ZAMAN DEĞERLENDİRME; Yalnız yaşayan, insanlar ve gruplar tarafından kabul edilmeyenler strese daha yatkındırlar, Resim, müzik, spor, folklor, el işi etkinlikleri, 35 Bahçecilik, çiçek yetiştirme, kitap okuma-yazma,

STRES YÖNETİMİ A. BİREYSEL YÖNTEMLER 6. BESLENME; Açlık(Akut/Kronik) sinirlenme, öfkelenme ve stresi artırır, böylece suça eğilim artar, Hipertansiyonun fazla tuz tüketimiyle ilişkisi vardır, Fazla tuz tüketimi, su tutulmasını artırır, yorgunluk artar, Aşırı çay, kahve, kakao ve çikolata tüketimi stresi artırır(kafein), YETERLİ VE DENGELİ BESLENMEYLE; Vücut direnci artar, hastalanma sıklığı azalır, Beyin ve diğer vücut biyokimyası düzene girer, Kanser, kalp damar hastalıkları sıklığı azalır, Şişmanlık azalır, Hipertansiyon ve yorgunluk azalır, YETERLİ VE DENGELİ BESLENME İÇİN; Dört-beş besin grubunu karışık tüketmek, Üç ana öğün, üç ara öğün, Ara öğünlerde meyve, sebze, süt, yoğurt, ayran, Tatlı, yağ, tuz , ekmek, kısıtlaması, Günde en az 2 litre(10 bardak) yudum su içmek, Sebze, meyve, yeşillik, süt ve süt ürünleri günlük tüketimini artırmak, 36

STRES YÖNETİMİ A. BİREYSEL YÖNTEMLER 7. ZAMAN YÖNETİMİ(Zaman baskısını azaltmak); İş planı yapma, iş öncelikleri ve hedefleri belirleme, çizelge yapmak, İşleri gelişi güzel ertelememek, (Üşenme, Erteleme, Vazgeçme) Günlük iş listesi yapma, not defteri kullanma, Zor ve fazla işleri bölümlere ayırarak yapma, Gereksiz görüşme ve toplantı yapmama, Ziyaretçi görüşmelerini düzenleme, kısıtlama, Hata ve başarısızlıklardan ders alma, “Hayır” diyebilme, Gelişmiş iletişim araçları kullanma, sekreterlik, Hızlı ve seçici okuma teknikleri, Sürekli mükemmelci olmamak, Uygun aralıklarda mola vermek, Yetki devri, Puma Sendromu/Aptal Puma Sendromu: Puma, hızlı koşan, ancak avının cinsine göre enerjisini ayarlayan , tavşan için daha az, ceylan için daha fazla enerji harcamasını bilen bir hayvandır. Buna Puma Davranışı denir. ü İnsanların başarmak istedikleri işlerde bazılarına fazla, bazılarına az enerji ve zaman harcamasına Puma Sendromu denir. 37 ü İnsanların hafif iş, ağır iş ayırımı yapmadan aynı enerji ve zaman harcamasına Aptal Puma Sendromu denir.

STRES YÖNETİMİ A. BİREYSEL YÖNTEMLER 8. İNANCA YÖNELİK RİTÜELLER; 9. MEDİTASYON; Ø Ø Bedeni fiziksel ve duygusal olarak dinlendirmek için içsel yoğunlaşmayı ve sakinliği artırmak, Meditasyonda temel amaç; “kişiyi zihinsel kaygı, gerilim ve endişelerden uzaklaştırarak bir rahatlık ve sakinliğe ulaştırmaktır”, Transandantal meditasyon, en yaygın meditasyon biçimi, meditasyon günde 20 -50 dakika arasında “MANTRA” denilen bir sözcüğün tekrarlanması ile yapılır, Mantra(Zihin özgürleştirici), olumlu bir etki yaratmak amacıyla birbirine eklenmiş kelimelerin oluşturduğu bir dizidir, Motivasyonu düşük olan biri “Motivasyonum yüksek, disiplinliyim ve enerji doluyum” diye tekrarlayarak iç motivasyonunu artırabilir, Meditasyon için gerekli koşullar; Sakin bir çevre, rahat bir duruş, Tekrar edilen zihinsel bir uyaran, pasif bir tutum, 38 “Beterin beteri var” , “Kaderim böyleymiş” , “Polyannacılık” , “Kendini kandırma, kendini telkin etme”,

39

40

41

42

43

44

45

46

STRES YÖNETİMİNDE PROFİLAKTİK(KORUMA) YAKLAŞIM a. b. c. 1. BİRİNCİL KORUMA; Yoğun stres ortaya çıkmadan önce alınacak önlemlerle stresi önlemek ya da azaltmak, Olanaklıysa stres faktörlerini yok etmek ya da azaltmak, Bireye yönelik stres önleyici önlemleri uygulamak, Örgütsel stres önleyici önlemleri uygulamak, 2. İKİNCİL KORUMA; Bireylerin ya da örgüt çalışanlarının stres düzeylerini erken belirlemek, Stres Belirleme Ölçekleri, Psikiyatrik muayeneler, 3. ÜÇÜNCÜL KORUMA; Stresin yol açtığı hastalıkların , Tekrarlarını (nüksleri) önlemek, Komplikasyonları önlemek, iyileştirmek, Stresi önleyici önlemleri sürdürülebilir biçimde uygulamak, 47

DEĞERLENDİRME SORULARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Selye’ye göre, stresin tanımını yapınız. Stresin ortak üç bileşenini belirtiniz. Selye’ye göre “Stresin Genel Uyum Sendromu” dönemlerini ana başlıklar halinde yazınız ve kısaca açıklayınız. Stresin fiziksel nedenlerini yazınız. Stresin sosyal ve ekonomik nedenlerini yazınız. İşle ilgili stres nedenlerini yazınız. Stresin bireye özgü nedenlerini ana başlıklar halinde yazınız. Bireye özgü stres nedenlerinden “kontrol odağı” etmenini kısaca açıklayınız. Stresi etkilemesi nedeniyle A TİPİ kişiliğin özelliklerini sayınız. Stresi etkilemesi nedeniyle B TİPİ kişiliğin özelliklerini sayınız. Hangi kişilik tipi strese daha fazla yatkındır? Kısaca açıklayınız. Stresin kısa dönemli fiziksel/fizyolojik sonuçları nelerdir? Yazınız. Stresin yol açtığı psikosomatik hastalıklar nelerdir? Adlarını yazınız. Stresin davranışsal sonuçları nelerdir? Yazınız. Stresin örgüte yansıyan olumsuz sonuçları nelerdir? Maddeler halinde yazınız. Stres yönetimine ilişkin bireysel yöntemlerin adlarını yazınız. Stres yönetimine ilişkin örgütsel önlemleri sıralayınız. Streste profilaktik yaklaşım nasıl olmalıdır? Açıklayınız. 48

KAYNAKLAR Güney, Salih. , (2000). Davranış Bilimleri, Ankara : Nobel Yayın Dağıtım, 2. bs, Özkalp , Enver (ed). , (1997). Davranış Bilimlerine Giriş, T. C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No. 173, Açıköğretim Fakültesi Yayınları No. 75, Eskişehir. Güney, Salih. , (2000). Stres ve stresle başa çıkma, Yönetim ve Organizasyon Kitabı. Ankara : Nobel Yayın Dağıtım, 2. bs, Barlı, Ö. , (2010). Davranış Bilimleri ve Örgütlerde Davranış. Erzurum: Afşar Matbaacılık, 4. bs. Şimşek, M. Ş. , (2008). Yönetim ve Organizasyon. Konya: Adım Ofset&Matbaacılık, 10. bs. 49

TEŞEKKÜRLER 50