Stichting ZZP Nederland Onderzoek Werk en Mantelzorg Februari
Stichting ZZP Nederland Onderzoek Werk en Mantelzorg Februari 2017 Werk&Mantelzorg is een initiatief van Mezzo en Qidos. Powered by het Ministerie van VWS en SZW
Inhoud 1. Inleiding 2. Werk en mantelzorg 3. Onderzoeksresultaten • Mantelzorgers met een goede balans • Mantelzorgers zonder een goede balans • Niet-mantelzorgers 4. Bijlagen • Contactgegevens van mantelzorgers • Opmerkingen van respondenten 2
Inleiding Door de vergrijzing en de ontgroening, het duurder worden van de zorg en de vermaatschappelijking van de zorg, zullen steeds meer mensen mantelzorger worden. De verhoging van de arbeidsparticipatie van vrouwen en ouderen (verhoging pensioenleeftijd), de groepen waar de meeste mantelzorgers voorkomen, draagt er ook toe bij dat er steeds meer mensen werk en mantelzorg moeten combineren. Van de in loondienst zijnde medewerkers combineert één op de zes het werk met mantelzorgtaken. In de zorgbranche is dat zelfs één op de vier. Maar hoe combineren zelfstandige ondernemers hun zorgtaken met hun werkzaamheden? Ondernemers hebben wellicht wel de flexibiliteit voor de zorgtaken, maar zij missen doorbetaald zorgverlof. Zij hebben minder tijd voor werkzaamheden bij opdrachtgevers en voor hun acquisitie. Ze lopen omzet mis, waardoor de financiële situatie onder druk kan komen te staan. Toch zijn sommigen zelfs ondernemer geworden om mantelzorg beter te kunnen verlenen. 3 De Stichting Werk & Mantelzorg (een initiatief van Mezzo en adviesbureau Qidos) heeft in samenwerking met Stichting ZZP Nederland een onderzoek ontwikkeld om inzichtelijk te maken hoe zelfstandigen hun werk en mantelzorgtaken kunnen combineren. De enquête is uitgezet onder alle leden van Stichting ZZP Nederland. Uiteindelijk hebben 177 zelfstandig ondernemers de vragenlijst ingevuld. Na een korte toelichting op het thema mantelzorg, leest u in deze rapportage de resultaten van het onderzoek. Daarbij is in kaart gebracht hoe mantelzorgers (zowel met als zonder goede balans) hun werk en zorgtaken kunnen combineren. Ook is de ervaring van de niet-mantelzorgers inzichtelijk gemaakt.
Werk en Mantelzorg Nederland telt momenteel 2, 6 miljoen mantelzorgers. Dit zijn mensen vanaf 18 jaar die minimaal acht uur per week en/of gedurende drie maanden of langer voor een chronisch zieke of gehandicapte naaste zorgen: partner, kind, (schoon)ouder, vriend of buur. Dit is de officiële definitie door de overheid wordt gehanteerd. Bijna de helft van de mantelzorgers is tussen de 45 en 65 jaar. In deze leeftijdscategorie hebben veel mantelzorgers naast de zorg voor hun gezin en hun werk ook de zorg voor hulpbehoevende ouders. De mantelzorgers zijn voornamelijk vrouwen en ouderen. Gemiddeld besteden werkende mantelzorgers 15 uur per week aan mantelzorgtaken. Dit zijn bijna twee werkdagen per week. In zijn totaliteit ligt de geschatte waarde van mantelzorg in Nederland op € 7 miljard. 30% van de werkende mantelzorgers valt de combinatie tegen en 7% vindt deze te zwaar. Eén op de tien moet stoppen met werken of gaat (tijdelijk) minder werken. 4
Onderzoeksresultaten In totaal hebben 177 zelfstandig ondernemers de werk en mantelzorg enquête ingevuld. Van hen is 74% mantelzorger (130 personen) en 26% is niet-mantelzorger (47 personen). Van de 130 mantelzorgers geeft 17% aan een (zeer) goede balans te ervaren tussen zijn/haar werkzaamheden en mantelzorgtaken. 57% geeft aan een (zeer) slechte balans hierin te ervaren. Een kwart ervaart noch een goede, noch een slechte balans. 5
Onderzoeksresultaten Mantelzorgers met een goede balans 6
Mantelzorgers met een goede balans De belangrijkste reden dat zelfstandig ondernemers werk en mantelzorg goed kunnen combineren, is omdat zij naast hun werkzaamheden voor opdrachtgevers voldoende vrije tijd hebben om de mantelzorgtaken uit te voeren. 7
Mantelzorgers met een goede balans Van de mantelzorgers met een goede balans tussen werk en mantelzorg: 8 • geeft 40% aan dat de keuze om zelfstandige te worden, (enigszins) beïnvloed is door de zorgtaken. Volgens 60% is dit niet van invloed geweest. • geeft 15% aan dat zij hun werk en mantelzorgtaken beter zouden kunnen combineren als zij in loondienst geweest zouden zijn. 65% deelt deze mening niet.
Mantelzorgers met een goede balans Mantelzorgers die een goede balans tussen werk en zorg ervaren, vinden voornamelijk dat de flexibiliteit om te bepalen wanneer, waar en hoeveel zij werken, voordelen zijn van het zelfstandig ondernemerschap. 9
Mantelzorgers met een goede balans Dat zelfstandig ondernemers met mantelzorgtaken geen aanspraak kunnen maken op verschillende regelingen en faciliteiten, ervaren zij als voornaamste nadeel van het ondernemerschap. Een kwart van de mantelzorgers ervaart geen nadelen van het ondernemerschap in relatie tot hun zorgtaken. 10 Categorie Anders: Omdat je als zzp-er vrijheid hebt (en uitdraagt), word je eerder als 'aangewezen' persoon voor mantelzorg beschouwd.
Mantelzorgers met een goede balans De belangrijkste tips van mantelzorgers om een goede balans tussen werk en zorg te realiseren, zijn: • Zorg voor een goed evenwicht door te plannen, keuzes te maken en niet te veel werk aan te gaan bij opdrachtgevers 11 • Zorg niet alleen voor je naaste, maar ook goed voor jezelf • Vraag om hulp uit je sociale netwerk en/of maak gebruik van professionele hulp • Maak de zorgtaken bespreekbaar in je omgeving en met de opdrachtgever(s) • Bouw een (financiële) reserve op om mogelijk een periode niet te werken
Onderzoeksresultaten Mantelzorgers zonder een goede balans 12
Mantelzorgers zonder een goede balans De belangrijkste redenen dat zelfstandig ondernemers werk en mantelzorg minder goed kunnen combineren, is omdat hun financiële situatie onder druk staat, zij een te hoge taakbelasting ervaren door tijdgebrek en tot slot omdat de mentale belasting te hoog is. 13 Categorie anders: het missen van een basisinkomen, onregelmatige werktijden, zelf ook hulpbehoevend, mantelzorg vraagt veel flexibiliteit van de mantelzorger, professionele hulp schiet tekort waardoor er meer taken bij de mantelzorger liggen.
Mantelzorgers zonder een goede balans Mantelzorgers die geen goede balans ervaren tussen werk en hun zorgtaken zijn enerzijds het meest gebaat bij meer vrije tijd om de zorgtaken uit te kunnen voeren en anderzijds bij meer informatie over (het verkrijgen van) mantelzorgondersteuning. 14 Categorie anders: meer tijd om alle taken te combineren, financiële tegemoetkoming, minder en eenvoudigere formaliteiten en formulieren, een regeling vergelijkbaar met betaald verlof, het bespreekbaar maken van het thema mantelzorg, hulp bij regeltaken, minder bureaucratie in de zorg.
Mantelzorgers zonder een goede balans Van de mantelzorgers met een minder goede balans tussen werk en mantelzorg: 15 • geeft 26% aan dat de keuze om zelfstandige te worden, (enigszins) beïnvloed is door de zorgtaken. Volgens 74% van hen is dit niet van invloed geweest en dat is 14% hoger dan de mening van mantelzorgers die een goede balans ervaren. • geeft 20% aan dat zij hun werk en mantelzorgtaken beter zouden kunnen combineren als zij in loondienst geweest zouden zijn. Dit is 5% hoger dan de mening van mantelzorgers met een goede balans.
Mantelzorgers zonder een goede balans Mantelzorgers die een minder goede balans ervaren tussen werk en zorgtaken hebben met name baat bij de flexibiliteit om te bepalen wanneer zij werken. Mantelzorgers met een goede balans ervaren significant meer flexibiliteit in wanneer, waar en hoeveel zij werken. 16 Categorie anders: veel vrijheid om te bepalen waar, wanneer en hoeveel er gewerkt wordt. De financiële gevolgen, de aandacht voor projecten en acquisitie blijven daarbij wel belangrijk.
Mantelzorgers zonder een goede balans Mantelzorgers met een minder goede balans ervaren, nog meer dan mantelzorgers met een goede balans, dat geen aanspraak kunnen maken op verschillende regelingen en faciliteiten, het voornaamste nadeel is van het ondernemerschap. Ook zouden zij significant meer opdrachten willen aannemen dan mantelzorgers met een goede balans, en vinden zij het feit dat zij er alleen voor staan als mantelzorger en ondernemer, een belangrijk nadeel. 17 Categorie anders: de perceptie van familie dat een zelfstandig ondernemer altijd wel kan bijspringen, medewerkers in loondienst kunnen lastiger vrij krijgen/nemen, een zelfstandig ondernemer kan zich niet ziekmelden, door de flexibiliteit in tijd verschuift het werk geregeld naar de avonden en/of weekenden, geen werk is geen inkomen.
Mantelzorgers zonder een goede balans 43% van de mantelzorgers die een minder goede balans tussen werk en zorgtaken ervaren, heeft hulp en/of ondersteuning ingeschakeld die de balans ten goede komt. Dit gebeurt in de vorm van: • • 18 Thuiszorg Dagbesteding Huishoudelijke hulp (via de gemeente) Hulp van familie en vrienden Buurtzorg Verpleeghuis Zorgmakelaar Gebruik van PGB
Onderzoeksresultaten Niet-mantelzorgers 19
Niet-mantelzorgers Van de 47 zelfstandig ondernemers die hebben aangegeven momenteel geen mantelzorger te zijn, verwacht 44% (21 personen) dat wel te worden binnen nu en vijf jaar. Zij voorzien met name knelpunten t. a. v. hun financiële situatie, de minder wordende flexibiliteit en de hogere mentale belasting. 27% houdt momenteel al financieel rekening met het feit om mantelzorger te worden en mogelijk minder te kunnen werken en/of meer uitgaven te zullen hebben. 20
Niet-mantelzorgers Van de 47 zelfstandig ondernemers die hebben aangegeven momenteel geen mantelzorger te zijn, kent 43% (20 personen) iemand in zijn/haar omgeving die momenteel mantelzorger is. De niet-mantelzorgers uit dit onderzoek zijn van mening dat, van deze 20 personen de helft werk en mantelzorg slecht kan combineren. 21
Bijlagen - Contactgegevens mantelzorgers - Opmerkingen van respondenten 22
Opmerkingen van respondenten • Ik ben nu bijna 22 jaar ondernemer en vind het ongelijk verdeeld in Nederland • Ik heb een te laag inkomen om voor de toekomst te reserveren, mantelzorg (voor mijn ouders) zal een fikse aanslag worden op mijn bestaan, in meerdere opzichten • De vragen zijn niet goed gesteld: - er zit een groot gat tussen neutraal en slecht (vraag 2)- bij de vraag over balans: 1 zeer gewenst antwoord staat er niet bij: betaald worden als mantelzorger, zodat gederfde inkomsten enigszins worden voorkomen! • Ik had 'm ingevuld omdat ik 3, 5 jaar geleden wel mantelzorger was voor mijn inmiddels wijlen broer. Ik had geluk met begripvolle klanten en een deel loondienst, anders had ik helemaal geen inkomen gehad. Ik heb ook kansen moeten laten schieten, puur omdat ik de toch al kostbare tijd met mijn broer wilde doormaken. Het kon mij ook even niets schelen en wel andere zaken aan mijn hoofd. Werk gaf wel fijne afleiding en ik had mazzel dat mijn vriend fulltime in loondienst werkt. Een alternatief op de gemeentelijke bijstandsregeling zou uitkomst kunnen bieden als die factoren er voor een zzp’er niet waren geweest. • Samenwerking tussen verschillende zzp’ers die zorg verlenen. • Per 1 -1 -2017 ben ik geen zzp’er meer maar heb ik er een BV van gemaakt om meer zekerheid te hebben. • Heb net een jaar gezorgd. Laatste half jaar gekozen voor alleen zorgen, niet meer werken. Nadeel: financiële spanning. Voordeel: ontspanning over er Echt kunnen zijn. • Ter info: Ook bij de voormalige werkgever spaarde ik uren om mantelzorg [125 km enkele reis] te kunnen geven. Sparen: dagen dat ik werkte waren dagen van 9 -10 uur per dag bij een parttimebaan van 29 uur. Dus elke week overuren die als + werden geschreven en ingezet werden om op te nemen als vrije dag. Zorgverlof was niet bespreekbaar: ik moest maar vakantiedagen opnemen. Uiteindelijk via een regeling 60 -63 jarigen met prépensioen gegaan en voor mezelf begonnen om het tekort dat ontstond [verschil inkomen 29 uur prepensioen] bij te verdienen. Of ik er goed aan gedaan heb, betwijfel ik want ik kom niet aan de ondernemersaftrek [1225 uur /jaar haal ik niet met de hoeveelheid opdrachten, meer opdrachten binnenhalen is niet mogelijk daar de opdrachten per stuk veel verwerking vraagt. Opdrachten kunnen niet wachten dus op voorhand aannemen en er niet mee kunnen starten is in het nadeel van de inrichting]. 23
Opmerkingen van respondenten § Kijk goed naar de mens achter de mantelzorger, en neem de klachten serieus. § Succes hiermee en hopelijk komt er meer begrip voor mantelzorgers! § De zorg functioneert op het absolute minimum en doet daardoor enorm beroep op mij en mijn familie, de hoeveelheid mantelzorg en vrijwilligers is niet onuitputtelijk, § Als zzp’er ben je constant bezig je orderportefeuille te vullen en bewaken, je gaat van klus naar klus en moet aan risicospreiding doen. Wanneer je op en top mantelzorger bent en een prospect eindelijk over de brug komt dan is het horde lopen om de klus niet uit je handen te laten glippen en alle ballen in de lucht te blijven houden. Heb je een baan en collega's dan kun je zorgverlof aanvragen en draait de boel door, alsook je inkomen. Als zzp’er kun je noch op collega's, noch op verlof, noch op een doorlopend inkomen terugvallen. § Mijn antwoorden zijn gebaseerd op mijn eigen situatie in 2015, toen ik zzp combineerde met mantelzorg. § Ikzelf was mantelzorger voor mijn partner die ernstig ziek werd in 2014. Daarnaast waren ook mijn zus, broer en hartsvriendin terminaal ziek. Voor mij onmogelijk om nog te werken door alles wat er op me af kwam. Zij stierven allen binnen het half jaar. Door onbaatzuchtige financiële steun van mijn zoon en broer kon ik de eindjes aan elkaar knopen. 2 weken na mijn man's begrafenis was ik weer(noodgedwongen) aan het werk. Het gaf me veel stress of ik het financieel zou redden, wat me nu lukt. Toentertijd was ik wel enigszins jaloers op mijn zwager die een half jaar doorbetaald verlof kreeg om te herstellen van alle verlies. Het zou mooi zijn als er een soort tijdelijk vangnet komt waar je op terug kunt vallen, want in zo'n situatie kun je nergens op terug vallen, behalve op een beetje spaargeld wat er door alle extra kosten rap doorheen gaat. . § Het is natuurlijk een dilemma: meer werken of meer zorgen voor de naaste. Dan valt de keuze bijna altijd toch ten gunste van de naaste uit. Minder werken betekent dan ook dat er minder inkomsten zijn, maar je kunt je naaste niet laten zitten zonder hulp! § Mantelzorg salaris bv een basis bedrag zodat je minder werk hoeft aan te nemen onbelast p/mnd § Ik heb de afgelopen 10 jaar twee mantelzorg trajecten met zieke familie leden (bijna) achter de rug. Dit vraagt enorm veel energie! En kost mij ook inkomsten, naast de fysieke en emotionele belasting. Geen werkgever bij wie ik me ziek kon melden. Dus: aandacht voor deze doelgroep zeer noodzakelijk. 24
Opmerkingen van respondenten • Mantelzorgen is dan wel vrijwillig maar meer mensen zouden zich moeten realiseren dat je ook tav hulpbehoevenden morele verplichtingen hebt. Te vaak hoor ik: dat jij dat doet, daar heb ik geen tijd voor. Mi zou iedereen daar tijd voor moeten (kunnen) vrij maken. § U stelt de verkeerde vragen. Ik ben jarenlang mantelzorger en zzp’er geweest, maar nu niet meer, maar dan ben ik blijkbaar niet meer interessant voor dit onderzoek. § De papieren rompslomp in de zorg en al die indicatie die gesteld moeten worden, ijlen lange epistels die niet of nimmer gelezen worden, waarvoor? Deze uren moeten elk half jaar weer ingezet worden, allemaal kostte waar je in mijn ogen niet zoveel aan hebt. Daar kun je nog veel in besparen, laat de huisarts samen met de wijkverpleegster die bij die cliënt komen een zorgplan op maat maken wat die zorgvrager nodig heeft, tevens mantelzorg daarin mee nemen en dit bijstellen waar nodig is. § Mantelzorgers zouden onderdeel moeten zijn van het zorgsysteem en overeenkomstig beloond moeten worden. Het is ongelofelijk dat een wijkverpleegster wel een mantelzorg bijdrage weet te krijgen en een, niet inwonend familielid, niet. Terwijl de inspanning aantoonbaar niet in verhouding is. Om voor mijn moeder en oom te zorgen ben ik mijn inkomsten kwijt geraakt. Mijn gezin heeft er niet alleen financieel maar ook door gebrek aandacht zwaar onder geleden. Alle spanning en stress hebben uiteindelijk geleid tot een burnout en epilepsie aanval. Geen werk, geen pensioenopbouw , levenslang gehandicapt dat is het lot van een zzp’er, die directe familieleden niet aan hun lot overlaat. § Zie de volgende artikelen over onze ervaringen: http: //www. trouw. nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3738819/2014/09/05/Procederen-Neeparticiperen. dhtml, http: //www. trouw. nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/3546646/2013/11/18/Gesloopt-door-vijfdaagsewerkweek-en-veeleisende-zorg-thuis. dhtml, https: //www. werkenmantelzorg. nl/User. Files/files/bijeenkomsten/Verslag_politiek_debat_7_november _Mantelzorg_Samen_werkt_t. pdf § De mantelzorg uren zouden mee moeten tellen met het uren criterium § Mijn moeder is het allerbelangrijkste. Ben blij dat ik dit voor haar kan doen. Ik was al zelfstandige toen ik mantelzorger werd. 25
Tot slot Stichting Werk&Mantelzorg is een initiatief van: Mezzo de landelijke vereniging voor Mantelzorgers en Vrijwilligerszorg www. mezzo. nl Qidos trainings- en adviesbureau voor innovatief HR-beleid www. qidos. nl In de Stichting Werk&Mantelzorg bundelen Mezzo en Qidos hun kennis en ervaring om met alle stakeholders tot oplossingen te komen om de combinatie werk en mantelzorg te faciliteren en te optimaliseren. Stakeholders zijn gemeenten, rijksoverheid, politiek, werkgevers, werknemers, sociale partners en belangenorganisaties. Voor vragen kunt u onze website bezoeken: www. werkenmantelzorg. nl of contact opnemen via info@werkenmantelzorg. nl 26
- Slides: 26