Statistika pr ekonomiks dhe biznes Ardiana Gashi 1
Statistika për ekonomiks dhe biznes Ardiana Gashi 1
Përshkrimi i lëndës Kjo lëndë do t’i njoftojë studentët me bazat e statistikës. Studentët do të njihen me: mënyrat e grumbullimit të të dhënave, analizat statstikore të të dhënave, paraqitjen e të dhënave, teoritë e probabilitetit, ngritjen e hipotezave, dhe njohuri bazike lidhur me regresionet lineare dhe jolineare. Të gjitha njësitë e përfshira në këtë lëndë do të lidhen direkt me shembuj e diskutime në fushën e ekonomike, mikro dhe makroekonomike. 2
Pjesët kryesore të kësaj lënde 1. Sigurimi i të dhënave; grumbullimi i të dhënave (popullacioni dhe mostra) 2. Analiza e të dhënave (statistikat përshkruese dhe analiza) 3. Raportimi i të dhënave 3
Literatura • Anderson, D. , Sweeney, D. And Williams, T. , 2005, Statistika, libër i përkthyer (Titulli: Statistics for Business and Economics) PEGI, Tiranë. • Bigwood, S. and Spore, M. (2003) Presenting Numbers, Tables, and Charts, Oxford University Press, UK. • Kohler, H. (2002), Statistics for Business and Economics, Thomson Learning. • Nuhiu, R. Dhe Shala, A. , 1995, Bazat e Statistikës, Universiteti i Prishtinës, Prishtinë. 4
Vlerësimi • Test 1: Java e 8 -të (50% e vlerësimit) dhe • Testi 2: Java e 15 -të (50% e vlerësimit). 5
Statistika • Nga fjala latine ‘status’ gjendje, shtet; përshkrimi i gjendjes së shtetit përmes të të dhënave të caktuara numerike. Kjo shkencë lindi dhe u zhvillua për nevoja të shtetit. • Shekullin e XV-të gjermani Ahenval e përkufizoi statistikën si shkencë që përshkruan tiparet e një shteti. 6
Historiku • 3000 vjet para erës sonë në Egjipt dhe Kinë • Në Egjipt gjatë ndërtimit të piramidave (shënime për skllevërit, nevojat ushqimore dhe materialit) • Kinë të dhëna për popullsinë, të ardhurat nga toka, etj. • Zhvillimi i posaqëm gjatë Perandorisë Romake, të dhëna për qeverisjen e shtetit 7
Historiku • Prej epokës sonë deri në shekullin e XV-të stagnim i aplikimit të metodave statistikore • Gjermani hapet shkolla ‘Statistika Universitare’ si shkollë deskriptive ose shkrime mbi shtetin • Angli: ‘Aritmetika politike’ Belgu Ketle (1796 -1874) zgjeroi statistikën me përfshirjen e teorisë së probabilitetit. 8
Statistika studion se si mblidhen të dhënat, se si përpunohen, paraqiten, analizohen dhe interpretohen këto të dhëna. 9
Nëndarjet e statistikës 1. Statistika përshkruese: në formë tabelare, grafike ose numerike 2. Statistika analitike: analizën e të dhenave për të kontrolluar/testuar hipoteza për popullacionin=gjykime statistikore (cfarë mund të jenë defektet në produkt, gjasat që një parti të fitojë zgjedhjet, etj). 10
Statistikat përshkruese… …janë metodat e organizimit, përmbledhjes dhe prezentimit të të dhënave në mënyrë të përshtatshme dhe informative. Këto metoda përfshijnë: Teknikat grafike, dhe Teknikat numerike. • Se cila metodë do të përdoret varet nga informata që ne duam ta nxjerrim. A jemi të interesuar në… • matësinë e lokacionit qendror? dhe/ose • matësi i ndryshueshmërisë (dispersioni)? 1. 11
Aplikimi i statistikës në biznes dhe ekonomi • Tani përdorim i pasur statistikor= kyq për suksesin e bizneseve • Në procesin e vendimarrjes informatat kyqe e që janë edhe ndër kufizimet kryesore dhe që kushtojnë shumë • Statistika në biznes aplikohet përshkrimin dhe analizën e gjendjes në biznese dhe për parashikime. • Në ekonomi parashikimet e inflacionit, rritjes ekonomike përfshijnë analizë të gjerë statistikore të treguesve ekonomik. 12
Aplikimi i statistikës në biznes… • Analiza statistikore luan rol të madh në të gjitha aspektet e ekonomiksit dhe biznesit. • Bazë për marrjen e vendimeve janë informatat që ngërthejnë: • Shpenzime materiale • Kohë • Burime njerëzore 1. 13
Informatat • Informacionet e duhura • Informacionet me kohë • Çmimi i informacionit • Çështje kryesore : – Sasinë e informacioneve të nevojshme – Vlerën e tyre – Çmimin e tyre Derisa vlera e informacionit është më e madhe se çmimi të cilin duhet paguar për informacionin e marrë duhet të vazhdohet me mbledhjen e informacioneve plotësuese. 1. 14
Raporti linear mes vlerës dhe çmimit të informacionit Duhet të përcaktohet momenti kur duhet të ndalet me marrjen e informatave Shtesë. 1. 15
Raporti progresiv i çmimit në raport më vlerën e informacionit nÇmimi i Informacionit> Vlera e informacionit Marrja e informatave shtesë ndërpritet. 1. 16
Raporti degresiv i çmimit në raport me vlerën e informacionit Çmimi i informacionit<Vlera e Informacionit Edhe pse çmim i lirë i informacioneve, duhet të kemi parasysh kohen në të cilën duhet të ndërpritet marrja e informacioneve shtesë. 1. 17
Tani… …ne vazhdimisht bombardohemi me statistika dhe informata statistikore. Për shembull: • Anketa e konsumatorëve • Anketa e familjeve • Indikatorët ekonomik • Si mund ti grumbullojmë dhe të kuptojmë/përfitojmë nga këto të dhëna? 1. 18
Statistika? • “Statistika është mënyrë për të marrë informata nga të dhënat” Statistika Të dhënat: Faktet numerike, të grumbulluara me qëllim të përfitimit të informacionit Informatat Informacioni: Njohuria e komunikuar lidhur me një fakt të caktuar. Statistika është mjet për krijimin e njohurive të reja prej numrave 1. 19
Shembull: Statistika për shqetësimin e studentëve… Një student është i shqetësuar për kursin e statistikës, ngase ka ndëgjuar që kursi është i vështirë. Profesori ju siguron studentëve rezultatet e provimit të afatit paraprak. Cka mund të nxirret nga Statistika numrat në vijim? Të dhënat Lista e notave nga afati i fundit. 95 89 70 65 78 57 : Informata Informatë e re për lëndën e statistikës. P. sh. Mesatarja e klasës. Përqindja e studentëve me notë mbi 75 pikë. Nota më e shpeshtë. 1. 20
Konceptet kyqe në statistikë … Popullacioni: dukuria masive - popullacioni është grupi i të gjitha informatave me interes për statisticientin. Shembull: Të dhëna për gjithë popullsinë e Kosovës. Mostra • Mostra është grup të dhënash të nxjerra nga popullacioni. p. sh. Të dhëna për 1% të popullsisë së Kosovës ose për qytete të caktuara. 1. 21
Konceptet kyqe në statistikë Parametër Njësi përshkruese e popullacionit • Statistika (njesi statistikore) Njësi përshkruese e mostrës. 1. 22
Konceptet kyqe në statistikë Popullacioni Mostra Pjesë Parametri Statistika • Popullacioni ka parametra, • Mostrat kanë statistika. 1. 23
Të dhënat dhe kuptimet themelore • Elementet janë njësitë për të cilat grumbullohen të dhëna (për shtete, familje, punëtorë) • Variabla: karakteristikë e përbashkët e elementeve për të cilat jemi të interesuar (për punëtorë: gjinia, edukimi, paga, etj. ) • Vrojtim: Bashkësia e matjeve të grumbulluara për një element quhet vrojtim: 12 vrojtime të dhënat për 12 punëtorë. • Të dhëna kuantitative dhe kualitative 24
Inferenca statistikore … • Të dhënat statistikore përshkruajnë të dhënat që janë analizuar por nuk na mundësojnë të nxjerrim konkluzion për të dhënat. Për këtë arsye na duhet një degë tjetër e statistikës e që është : statistika inferenciale/nxjerrëse e cila nxjerr përfundime për popullacionin në bazë të mostrës. 1. 25
Inferenca statistikore … Popullacioni Mostra Inferenca Statistika Parametri Cka mund të nxjerrim për parametrat e popullacionit bazuar në statistikat e mostrës? 1. 26
Inferenca statistikore … • Ne përdorim statistikat për të nxjerrë përfundime për parametrat. • Andaj, ne mund të vlerësojmë, parashohim popullacionin bazuar në të dhënat nga mostra. • Atëherë ne mund të aplikojmë atë që dijmë për mostrën në popullacion nga i cili është nxjerrë mostra! 1. 27
Inferenca statistikore… (nga mostra) • Racionaliteti/arsyeshmëria: • Popullacionet e mëdha e bëjnë hulumtimin e secilit anëtarë jo-praktike dhe të shtrenjtë. • Më lirë dhe më lehtë të marrim mostër dhe bëjmë vlerësime për popullacionin nga i cili është marrë mostra. • Megjithatë: – Konkluzionet nuk janë gjithnjë të sakta. – Për këtë, në inferencën statistikore përdorim ‘matësit e sigurisë’, niveli i besueshmërisë dhe niveli i signifikancës. 1. 28
Raportimi Në vitin 1986 eksplodimi i anijes kozmike, ku 7 astronautë kanë vdekur, është shembulli më i mirë i komunikimit të dobët të numrave. Një natë para se të nisej u udhëzua të mos nisej anija për shkak të temperaturave të ulta që do të dëmtonin disa pjesë të anijes. Grafikët e pregatitur në nxitim u fokusuan në informata selektive (ndikimi i temperaturave të ulta) duke harruar informata të rëndësishme. NASA (The National Aeronautics and Space Administration) nuk u bind nga argumentet dhe anija u lëshua, dhe eksplodoi brenda 7 sekondave. 29
Arsyet për mosinvestim në Kosovë 1. Të painformuar nga institucionet e Kosovës lidhur me kushtet për biznes % 16. 3 2. Politika fiskale e pafavorshme 10 3. Korrupcioni 15 4. Burokracia 1. 5 5. Arsye të tjera 12. 5 9. Pa përgjigjie 44. 6 100 30
Arsyet për mosinvestim në Kosovë % % 16. 3 30. 50 2. Politika fiskale e pafavorshme 10 18. 60 3. Korrupcioni 15 26. 00 4. Burokracia 1. 5 2. 80 5. Arsye të tjera 12. 5 22. 10 9. Pa përgjigjie 44. 6 100 1. Të painformuar nga institucionet e Kosovës lidhur me kushtet për biznes 100. 00
- Slides: 31