Staroytny Rzym Legenda o zaoeniu Rzymu Dzieje Rzymu

Starożytny Rzym

Legenda o założeniu Rzymu Dzieje Rzymu nie są znane. Nie zachowały się bowiem żadne źródła historyczne, z których można by się dowiedzieć jak powstało państwo rzymskie. Krążyły na ten temat różne legendy. Jedna z nich opowiada o braciach bliźniakach – Romulusie i Remusie. Dwaj bracia bliźniacy w dzieciństwie cudem uniknęli śmierci. Kiedy ich dziadek stracił władzę w Lacjum, jego następca nakazał włożyć dzieci do kosza i wrzucić do Tybru, by z prądem rzeki popłynęły do morza. Dzieci jednak cudownie ocalały. Znalazła je wilczyca biegnąca do rzeki i nakarmiła własnym mlekiem

Miasto na siedmiu wzgórzach • Kiedy chłopcy dorośli, dowiedzieli się o swoim pochodzeniu • W miejscu gdzie zostali uratowani postanowili założyć nowe miasto • Podczas wznoszenia murów doszło do bójki, w której to Romulus zabił swojego brata Remusa • Romulus objął władzę w mieście, które nazwano na jego cześć Roma (Rzym) w 753 r. p. n. e.

Italia i jej mieszkańcy • Etruskowie – pochodzenie jest znane, wiadomo, że mieszkali na północ od Tybru. • Latynowie mieszkali w krainie zwanej Lacjum

Królowie rzymscy • Pierwszy - Romulus • Ostatni – Tarkwiniusz Pyszny (wygnany z powodu okrutnych i niesprawiedliwych rządów • Od tej pory władza w mieście należała podobnie jak w greckich polis – do obywateli (republika) w 509 r. p. n. e.

Republika rzymska • Słowo republika (łac. res publica) znaczy dosłownie rzecz publiczna, pospolita wspólna dla wszystkich obywateli rzeczpospolita

Ludność Rzymu • Społeczeństwo było podzielone na dwie grupy społeczne: patrycjuszy i plebejuszów. • Patrycjusze - najbogatsi, mieli więcej praw, także politycznych, ale to właśnie oni płacili podatki i byli zobowiązani do pełnienia służby wojskowej. Mieli także monopol na stanowiska urzędnicze, gdyż wiele przedsięwzięć sami musieli finansować ze swoich prywatnych funduszy. • Biedniejsi, plebejusze, nie mieli praw politycznych, ale traktowani byli jako ludność wolna. Rolnicy, kupcy, rzemieślnicy

Republika Rzymska • KONSULOWIE - w republice rzymskiej pełnili funkcje królów, byli wybierani przez zgromadzenie na okres jednego roku. • Do ich zadań należało kontrolowanie urzędników, zwoływanie zgromadzeń ludowych, pełnienie funkcji kapłańskich – decydował o treści wróżb i dowództwo nad armią. Mieli 12 pomocników (liktorów). Za symbol władzy konsulów uważa się pęk rózeg.

Ustrój Rzymu • SENAT (senex - starzec) - ograniczał władzę Konsuli. W skład senatu wchodziło 300 urzędników (dożywotnio), których zadaniem było zatwierdzanie uchwał przyjętych przez zgromadzenie ludowe, przyjmował i wysyłał posłów i delegacje, reprezentował ciągłość państwa, zarządzanie skarbem oraz decydowanie w sprawie polityki zagranicznej.

• KWESTOR - zajmował się finansami państwa. • CENZORZY kontrolowali prywatne życie, ich dochody, ale także ustalali listy wyborców, prowadzili spisy ludności i przydzielali ich do odpowiednich grup, prowadzili spis senatorów (kto jest godny posady, kolejność zabierania głosu), sprawdzali finanse państwa oraz organizowali pobór legionistów.

• PRETOR - sprawował funkcje sądownicze. • EDYLOWIE - odpowiadali za porządek w mieście, jak i dostawę żywności oraz organizowanie igrzysk olimpijskich, • TRYBUN LUDOWY - nie był to wprawdzie urzędnik, ale miał prawo weta w tych sprawach, które godziły w interesy plebejuszy (sam był jednym z nich). • DYKTATOR - powoływany w sytuacjach awaryjnych na okres 6 miesięcy. Jego decyzja była niepodważalna (nie obowiązywało prawo weta), kierował całym krajem i całą armią.

• ZGROMADZENIE LUDOWE (komitia) było podstawowym organem władzy. Na jego zebraniach ogół obywateli decydował o wyborze urzędników, jak również o wywoływaniu wojny i zawieraniu pokoju, sprawowało władze ustawodawczą. Zgromadzenie było ostatnią instancją odwoławczą.

Armia rzymska • Obowiązkiem rzymskiego obywatela była służba w armii • Powoływany był do niej każdy kto ukończył 17 rok życia • Wojsko składało się z legionów • Podstawa legionów piechota

Rzymianie podbijają Italię • W V i IV w. p. n. e. Rzymianie podporządkowali sobie Latynów, Etrusków i inne ludy zamieszkujące Italię • Kolejne lata to nowe zdobycze terytorialne • Ostatnim wrogiem Rzymian byli Grecy, którzy zostali pokonani przez legionistów

Od republiki do cesarstwa

Od republiki do cesarstwa

Kto zyskał, a kto stracił • Powstanie imperium wiele zmieniło w życiu Rzymian. Dzięki łupom wojennym i pieniądzom z prowincji miasto bardzo się wzbogaciło • Najwięcej zyskały rodziny, których przedstawiciele zasiadali w senacie, dowodzili wojskiem i sprawowali namiestnictwa prowincji.

• Powodziło się też ludziom zajmującym się handlem • Do Rzymu napływali kupcy z całego świata • Rzymskie towary docierały do najdalszych zakątków imperium.

Zmiany w Italii • Drobni rolnicy stracili swoje gospodarstwa. Przez wiele lat służby wojskowej odzwyczaili się oni od pracy na roli • Wielu nie miało dokąd wracać, ponieważ ich ziemię przejęli bogaci obywatele.

Życie rolnika rzymskiego • Pozbawieni ziemi chłopi i weterani udawali się do Rzymu po zakończeniu służby wojskowej w nadziei, że państwo się nimi zaopiekuje • Było ich tak dużo, że stali się groźną siłą, z którą władze musiały się liczyć • W obawie przed rozruchami zaopatrywano ich w zboże za darmo

Niewolnicy • Najniższą pozycję w społeczeństwie zajmowali niewolnicy • Niewolnikiem nazywamy człowieka, który stał się czyjąś własnością.

Niewolnik musiał: • Wykonywać wszelkie polecenia pana • Oddawać wszystkie owoce swojej pracy

Bez zezwolenia pana niewolnikowi nie wolno było: • Opuścić domu, warsztatu, pola • Posiadać czegokolwiek na własność • Założyć własnej rodziny

Niewolnikami stawali się: • Jeńcy wojenni, których nikt nie wykupił • Ludzie schwytani przez piratów • Dłużnicy, którzy nie potrafili spłacić długu • Dzieci sprzedane do niewoli przez rodziców, którzy nie byli w stanie ich wyżywić • Dzieci, które urodziła niewolnica

Gladiatorzy • Najsilniejszy i najsprawniejsi z niewolników • Brano ich do specjalnych szkół • Rzymianie oglądali ich walki z wielką pasją • Walki w czasie której przelewano krew i w której pokonani ginęli, chyba, że publiczność ratowała im łaskawie życie

Spisek gladiatorów • W I w. p. n. e. w jednej ze szkół gladiatorów zorganizowano spisek, który zapoczątkował najgroźniejsze w historii Rzymu powstanie niewolników

Powstanie Spartakusa • Powstanie zaczęło się od spisku w szkole gladiatorów w Kapui • Pierwsze starcia zakończyły się zwycięstwem gladiatorów, co spowodowało, że przyłączyło się do nich wielu niewolników

Wojna Rzymian z niewolnikami • Na początku, wraz ze swoimi towarzyszami, ukrywali się na zboczach Wezuwiusza, skąd dokonywali rabunkowych napadów i walk z armią rzymską. • Istotnym problemem był brak jedności w armii niewolników • Spartakus udał się na północ, gdzie chciał opuścić Italię, jednak przekonano go, żeby zawrócił, postanowił więc połączyć się z oddziałami na Sycylii • W międzyczasie Rzym zebrał armię pod wodzą Krassusa i ostatecznie rozgromił Spartakusa pod Apulią Od tej pory rola niewolników w państwie rzymskim zaczęła się stopniowo zmniejszać

Przyczyny upadku powstania • Nierówne siły przeciwników • Większość niewolników pozostała bierna i nie wierzyła w zwycięstwo • Spartakus zginął a tysiące pojmanych niewolników ukrzyżowano wzdłuż drogi prowadzącej z Kapui do Rzymu

Walka o władzę nad imperium • Wojny domowe w Rzymie ciągnęły się przez wiele lat. Zwyciężył w nich Juliusz Cezar • Zdobył olbrzymią władzę • Przystąpił do odbudowy Rzymu

Juliusz Cezar • Chciał Rzym przekształcić w monarchię • Na początki wojny domowej, gdy przekraczał granicę Italii (była to rzeka Rubikon) wg legendy wypowiedział słowa „kości zostały rzucone” • Po zwycięstwie przesłał sprawozdanie senatowi. Treść jego była niecodzienna „przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem” (po łacinie: veni, vidi, vici)

• Juliusz Cezar miał wielu wrogów • Największym był inny znakomity wódz Pompejusz • Nienawidzili go także urzędnicy, nie chcieli tracić władzy i korzyści jakie ona przynosiła • Wielu Rzymian podejrzewało, że chce on zostać królem

Śmierć Cezara • W 44 r. p. n. e (idy marcowe) spiskowcy (zwolennicy republiki) zasztyletowali Cezara na posiedzeniu senatu • Wśród spiskowców był jego ulubieniec Brutus. Umierający Cezar wypowiedział słowa: „I ty, Brutusie przeciwko mnie? ” Brutus

• Po śmierci Cezara nastąpiła walka o władzę • Po 10 latach wojny zostało tylko dwóch przeciwników; Oktawian przybrany syn Cezara i Marek Antoniusz, bliski towarzysz Cezara wspierany przez Kleopatrę królową hellenistycznego Egiptu • W wielkiej bitwie morskiej w 31 r. p. n. e. zwyciężył Oktawian • Antoniusz i Kleopatra popełnili samobójstwo, a Egipt przyłączono do Rzymu • Od tej chwili imperium rzymskie miało jednego wodza

Oktawian Marek August Antoniusz Kleopatra

Świat staje się rzymski

Podboje Rzymianie byli twórcami największego imperium w starożytnej Europie. Potęga antycznego Rzymu rodziła się stopniowo. Początkowo w V w. p. n. e. Rzymianie opanowali Lacjum. W III w. p. n. e. toczyli wojny z Kartaginą w wyniku których zdobyli liczne prowincje poza Italią.

Przyczyny prowadzenia wojen • Podporządkowanie przez Rzymian sąsiadów • Zdobyć łupy: pieniądze, kosztowności, bydło, zboże, niewolników, • Zabierano wrogom pola uprawne

• Rzymianie o panowanie nad Italią walczyli długo – ponad 250 lat. Wojny przynosiły wiele porażek i kosztowały wiele wysiłku, ale zakończyły się pełnym zwycięstwem

Wojny z Kartaginą • Kartagina została założona przez Fenicjan • Potęga i bogactwem Kartaginy był handel morski • Mieszkańcy Kartaginy Punijczycy

• Pomiędzy Rzymem, a Kartaginą zaczęło się dziać źle, kiedy rzymianie przejęli kontrolę nad całym obszarem Italii. Wtedy już wiadomo było, że wcześniej czy później dojdzie do konfliktu. Wobec takiego obrotu sytuacji obie strony zaczęły przygotowania do wojny. • Kroplą, która przepełniła czarę było wkroczenie na Sycylię - która była w rękach Kartagińczyków - wojsk rzymskich. Kartagina potraktowała to wkroczenie, jako wypowiedzenie wojny i w ten właśnie sposób w 264 roku p. n. e. rozpoczęła się I wojna punicka.

I wojna punicka 264 – 241 p. n. e. • W wyniku tej wojny Kartagina straciła swoje posiadłości na Sycylii oraz musiała zrezygnować z utrzymywania floty wojennej • Nie pogodziła się łatwo z przegraną i przywódcy też, którzy pragnęli dalszej walki z Rzymem • Przyszłą wojnę zaczęto przygotowywać w Hiszpanii

Hannibal • Jeden z najzdolniejszych wodzów starożytności • Przeprowadził wojska kartagińskie przez Alpy i zaatakował Italię w 218 r. p. n. e. • W drodze zmarła połowa wojska

Trasa Hannibala

II wojna punicka 218 – 201 r. p. n. e. • Hannibal do wyprawy na Italię użył słoni bojowych • Słonie odpowiednio przeszkolone, były bardzo groźnymi przeciwnikami piechurów i jeźdźców • Rzymianie ponosili klęski jedną za drugą • Największa bitwa Hannibala a wojskami rzymskimi odbyła się w 216 r. p. n. e. w pobliżu miejscowości zwanej Kanny, zakończyła się ona druzgocącą klęską Rzymian

• Mimo to Hannibalowi nie udało się zdobyć ostatecznego zwycięstwa • Rzym po każdej klęsce zbierał nowe armie • A flota nie dopuściła do Italii statków z pomocą dla Hannibala

Atak na statek nieprzyjaciela

III wojna punicka 149 -146 r. p. n. e. • Młody rzymski wódz, Scypion wylądował ze swoją armią w Afryce, Hannibal wycofał się aby ratować ojczyznę • Pokonany w bitwie, którą stoczono w 202 r. p. n. e. pod Zammą • Kilka lat później Hannibal popełnił samobójstwo

• Kartagina nigdy nie odzyskała dawnej potęgi, ale nadal wzbudzała w Rzymianach strach • W połowie II wieku p. n. e. zaatakowali oni bezbronne miasto i zrównali je z ziemią, a mieszkańców sprzedali w niewolę

Imperium rzymskie • Rzymianie ruszyli na podbój hellenistycznego świata • Początkowo podporządkowali sobie Macedonię i Grecję • Później tereny w Azji Mniejszej i na Bliskim Wschodzie • Podbój tych ziem zakończył się w II połowie I wieku p. n. e.

• Kolejne zajmowane tereny to Egipt • Na zachodzie plemiona Galów i Germanów zamieszkujących tereny dzisiejszej Francji. • Wszystkie te wojny poprowadziły do powstania państwa, które Rzymianie nazwali imperium

Prowincje • Podbite tereny rzymskie zostały podzielone na prowincje • Ich mieszkańcy nie mieli obywatelstwa rzymskiego • W prowincjach rządzili urzędnicy nazywani namiestnikami na trzy lata przydzielano im prowincje

Namiestnicy • Mieli ogromną władzę nad podległą im ludnością • Znani z chciwości, okradali skarby świątyń i mieszkańców prowincji • Swoje domy ozdabiali dziełami sztuki

Cesarstwo rzymskie

Pokój rzymski ( pax romana) • Po latach wojen domowych Rzymianie chcieli pokoju. Zapewnił im go Oktawian August, pierwszy z rzymskich cesarzy.

• Po zakończeniu walk ogłosił on pokój w całym świecie rzymskim (pax romana). • Pełnia władzy w państwie należał do Oktawiana, który jednak okazywał szacunek republikańskim urzędnikom i instytucjom.

Pryncypat • Pozwolił też wierzyć senatorom, że rządzą razem z nim. Twierdził bowiem, że jest jedynie pierwszym obywatelem. • Jego następcy poszli wytyczona przez niego drogą i stopniowo umacniali władzę cesarską.

• Nie zwoływano już zgromadzeń ludowych, cesarz bowiem decydował, kto ma objąć jaki urząd. • Uporządkowany został system zarządzania prowincjami. Namiestnicy nic mogli już dowolnie obciążać ludności podatkami. • Cesarz oczekiwał od nich, że zapewnią spokój w prowincjach, a osiągniecie tego celu wymagało poszanowania praw miejscowej ludności. • Bezpieczeństwa na granicach strzegła armia zawodowa. Żołnierze otrzymywali wynagrodzenie za swoją służbę. • Legiony składały się tylko z rzymskich obywateli, ale mieszkańcy prowincji mogli, służyć w oddziałach pomocniczych. Po zakończeniu służby otrzymywali w nagrodę obywatelstwo rzymskie.

Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu • W II wieku n. e. cesarstwo rzymskie sięgało od wybrzeży Oceanu Atlantyckiego na zachodzie po rzekę Eufrat na wschodzie. • Na północy granice rzymskiego panowania wyznaczała długa linia umocnień, wzniesiona w Brytanii, a na południu w Afryce naturalną granicą była Sahara. Cały ten obszar przecinały liczne szlaki handlowe.

• Długie lata pokoju sprzyjały rozwojowi handlu. • Rzymskie władze dbały, aby na drogach nie grasowały bandy rabusiów, a bezpieczeństwa na morzu pilnowała silna flota. • Z najdalszych stron imperium napływały towary do Rzymu, który w okresie cesarstwa stał się wielkim miastem.

• Najważniejszą sprawą dla władz było dostarczenie setkom tysięcy mieszkańców żywności. • Zboże i wiele innych towarów docierało do Rzymu drogą morską przez port w Ostii, rozbudowywany przez kolejnych władców w I i II wieku n. e. Prawdziwym dziełem sztuki budowlanej są rzymskie drogi łączące miasta Italii z Rzymem.

• Miały one utwardzaną powierzchnię. Rzymscy inżynierowie radzili sobie w najtrudniejszym terenie. Tam, gdzie było to konieczne, budowali tunele i kamienne mosty. • Przy drogach stały gospody. Można w nich było przenocować i zmienić konie. Na wzór Italii sieć dróg powstała też w prowincjach. Dzięki nim działała poczta cesarska. Drogi umożliwiały też szybkie przemieszczanie z miejsca na miejsce oddziałów wojskowych. Rozwinięta sieć dróg ułatwiała romanizację rzymskich prowincji

Romanizacja • Romanizacją nazywamy przejmowanie przez mieszkańców prowincji kultury Rzymian, czyli ich języka, obyczajów, strojów, sposobu budowania.

Skąd do Rzymu sprowadzano towary?

Na bursztynowym szlaku • Poza zachodnimi i północnymi granicami imperium rzymskiego rozciągały się ziemie zamieszkane przez ludy, które Rzymianie nazywali barbarzyńcami. • W świecie poza rzymskimi granicami nie było miast z monumentalnymi, kamiennymi budowlami. Ludzie żyli w osadach pośród lasów. Poszczególne plemiona miały swoich władców, którzy często walczyli miedzy sobą.

Barbarzyńcy • Byli znakomitymi żołnierzami. Rzymskie legiony nie potrafiły sobie poradzić z walczącymi na koniach wojownikami, którzy pojawiali się nagle i tak samo nagle znikali w leśnych ostępach. • W obronie przed ich atakami wznosili wały i budowali fortece. Z czasem Rzymianie i barbarzyńcy przyzwyczaili się do siebie i zaczęli ze sobą współpracować.

• Pierwsi przełamali wzajemną niechęć kupcy. • Najcenniejszym towarem sprowadzanym z północnych rejonów dzisiejszej Europy był bursztyn. • Niewielu było takich odważnych, którzy docierali po bursztyn aż na wybrzeża Bałtyku. • Większość kupców z krain nad Morzem Śródziemnym kupowała go od barbarzyńców. Od czasu do czasu organizowano jednak specjalne wyprawy, niektórym patronowali nawet sami cesarze.

Szlak bursztynowy • Wędrowano wówczas szlakiem zwanym bursztynowym. • Zaczynał się on nad Dunajem, a kończył nad Bałtykiem. Bursztynowy szlak prowadził przez ziemie dzisiejszej Polski. Świadczą o tym rozmaite przedmioty wykonane w imperium rzymskim, znajdowane przez archeologów w różnych miejscach naszego kraju.

Życie w Wiecznym Mieście

W domu i na ulicy • Bogaci Rzymianie mieszkali we wspaniałych domach z liczną służbą. Wielu z nich posiadało także majątki na wsi. • Domy zamożnych obywateli nie miały okien od strony ulicy, dzięki czemu zgiełk uliczny nie zakłócał spokoju mieszkańców. Pokoje były przestronne, a ściany i podłogi zdobiły mozaiki ułożone z tysięcy drobnych kawałków kolorowego szklą i kamienia.

Mozaika • Mozaika Pompeje

Warunki życia codziennego • Rzymianie wiele przebywali poza domem. • Nic w tym dziwnego, gdyż większość ich mieszkała w bardzo trudnych warunkach, w dzielnicach ubogich, w których ciasno tłoczyły się wysokie, wielopiętrowe kamienice

• Życie w pięcio czy sześciopiętrowym domu, bez kanalizacji, wodociągów było bardzo uciążliwe. • Im wyżej wznosiły się mieszkania, tym czynsz był niższy, a warunki gorsze. • Na górne piętra wędrowano po schodach tak stromych, że przypominały raczej drabiny, woda natomiast znajdowała się tylko na dole.

• W ciasnych pokoikach, wysoko pod dachem, mieszkańcy cierpieli z powodu upału lub chłodu. • Ulice były hałaśliwe, brudne. Przechodnie narażali się na oblanie nieczystościami, które leniwe gospodynie domowe wylewały przez okna, zamiast znosić po schodach. • W nocy hałas nie dawał spać, gdyż wszystkie towary potrzebne do życia tego wielkiego miasta dowożono właśnie wtedy, jako że za dnia wozy nie miały prawa wstępu na rzymskie ulice.

• Co pewien czas wybuchały groźne pożary, wzniecone przez pozostawione bez ochrony lampki oliwne lub przenośne piecyki (pieców z kominami Rzymianie znali). • Kamienice budowano szybko i byle jak dlatego też często dochodziło do katastrof — domy zawalały się, grzebiąc w ruinach mieszkańców.

• Ludzie więc chętniej przebywali poza własnym domem. Wolny czas spędzali pod kolumnadami pięknych placów, bliżej wspaniałych pałaców, w parkach otwartych dla publiczności i w łaźniach.

Termy - łaźnie • Rzymianie chętnie odwiedzali termy, czyli publiczne łaźnie. • Budowano je na koszt państwa i można z nich było korzystać za darmo. • Łaźnie we własnych domach mieli tylko najbogatsi.

• Termy odwiedzano nie tylko w celu zażywania kąpieli, gdyż można tam było również odpocząć, porozmawiać ze znajomymi, załatwić interesy. • Oprócz basenów z ciepłą i zimną wodą w termach znajdowały się także sale gimnastyczne, boiska do gry w piłkę, a nawet biblioteki. • Mając wystarczającą ilość czasu, można tam było spędzić cały dzień. • Łaźnie były otwarte także dla kobiet, ale w innych godzinach niż dla mężczyzn.

Na arenie • Rzymianie spędzali wielo czasu na oglądaniu różnego rodzaju widowisk. • Bardzo popularne były wyścigi rydwanów, czyli dwukołowych wozów zaprzężonych w konie. Trybuny największego z rzymskich torów wyścigowych miały 250 tysięcy miejsc!

• Kibice rywalizujących drużyn często wdawali się w trakcie zawodów w bijatyki. • Tłumy widzów gromadziły się też w specjalnych murowanych amfiteatrach, gdzie odbywały się widowiska. • Rozpoczynały je zazwyczaj walki dzikich zwierząt, przywożonych w tym celu z różnych stron świata.

• Często do zmagań ze zwierzętami wysyłano także ludzi. • Uzbrojony w krótki miecz „myśliwy" miał niewielkie szansę w starciu na przykład z lwem. • Najważniejszą częścią tych okrutnych widowisk były jednak walki gladiatorów, składające się z kilkunastu pojedynków między specjalnie przygotowywanymi do tego celu niewolnikami.

• Życie pokonanego gladiatora zależało od widzów zebranych w amfiteatrze, a później od cesarza. • Uniesiony w górę kciuk władcy oznaczał, że należy przegranemu darować życie, a kciuk skierowany w dół oznaczał dla nieszczęśnika wyrok śmierci.

Igrzyska rzymskie • organizowane dla zapewnienia rozrywki szerokim masom prostego ludu rzymskiego (plebsu). • Początkowo igrzyska były organizowane przez edylów, później w okresie cesarstwa przez cesarzy lub członków rodzin cesarskich, najczęściej w celu zyskania poparcia lub przychylności ludu. Rodzaje igrzysk to: • igrzyska cyrkowe • igrzyska gladiatorów • igrzyska teatralne.

• W igrzyskach Rzymskich czas igrzysk zależał przede wszystkim od liczby uczestniczących w nich gladiatorów tak np. igrzyska zorganizowane przez cesarza Triana trwały 123 dni i wzięło w nich udział 10 tys. par gladiatorów • Rzymianie cenili tak zawodów i nie były one tak wielkim wydarzeniem religijnym. • W Rzymie już w nocy przed dniem igrzysk zbierały się tłumy (wielu przyjeżdżało z prowincji), a o świcie u wszystkich wejść zaczynała się walka.

• Zamożniejsi brali ze sobą silnych niewolników, których nogi, pięści i łokcie torowały im drogę. • Rzadko kiedy obeszło się bez wypadków i zawsze kogoś stratowano lub uduszono. • Biletów nie było, wstęp na widownię był bezpłatny • Kobiety w Rzymie nie mogły brać udziału w Olimpiadzie.

Wśród wielu bogów

Ludzie i bogowie • W życiu Rzymian religia odgrywała bardzo istotną rolę, jednakże kult religijny odbiegał znacznie od tego, co znamy z czasów współczesnych. • Religia Rzymian nie troszczyła się ani o zbawienie człowieka, ani nie wyznaczała granic moralnych – miała przede wszystkim znaczenie polityczne.

• Przedmiotem troski, nie była jednostka, ale „res publica”. • Najważniejszą sprawą było dotrzymywanie terminów rytuałów i ofiar, których wypełnienie – według wierzeń – przynosiło państwu pomyślność, a zaniechanie mogło pociągnąć gniew bogów.

Kult grecki w historii Rzymu • Oficjalny kult był połączeniem greckiej mitologii z praktykami religijnymi, wywodzącymi się z wczesnej tradycji rzymskiej. • Jednak pierwotna religia rzymska zasadniczo różniła się od greckiej.

• Trzeźwo myślący Rzymianie, których fantazja nie była w stanie stworzyć żadnego wielkiego dzieła, nie znali nawet mitologii. • Ich bogowie byli mdli, nieokreśleni, mieli w sobie mało życia. • Nie łączyły ich też ze sobą żadne więzy rodzinne, a więc stanowili całkowite przeciwieństwo bogów greckich. • Bogowie Rzymscy nie mieli też żadnych imion. Określały ich jedynie przydomki, wywodzące się często od zakresu ich władzy i możliwości działania. • Nie otaczały ich żadne legendy i właśnie z tego powodu Rzymianie w starożytnym świecie uchodzili za najpobożniejszy z narodów. Sami Grecy podziwiali ich religię, która nie posiadała mitów, uwłaczających czci i godności bóstw.

Jak czczono bogów rzymskich • Rzymianie, bowiem wyobrażali sobie, że bogowie są jak pretorzy i wobec nich, tak jak wobec sędziów przegrywa ten, kto nie zna lub nie rozumie rządzących praw i nie stosuje się do nich. • Nawet religia musiała być podporządkowana urzędowym formalnościom. Istniały, więc specjalne księgi, w których przewidziano praktycznie każdą sytuację i które zawierały modlitwy na wszelkie okoliczności. Przepisy te musiały być przestrzegane, a lada przeoczenie niweczyło błogie skutki służby bożej.

• Rzymianie, jako pobożni ludzie trwali w ciągłej obawie, że nie spełnią dobrze nakazanych obrzędów. • Dlatego też najmniejsze opuszczenie w modlitwie, nagła przeszkoda w religijnym tańcu, czy też mało istotny ruch prowadziły do tego, że Rzymianie powtarzali obrzęd jeszcze raz. • Bywało i tak, że jeden obrzęd powtarzany był nawet trzydziestokrotnie, dopóki nie wypadł zadawalająco.

Najważniejsi bogowie • Najważniejszym z rzymskich bogów był Jowisz, uważany na podobieństwo greckiego Zeusa za władcę wszystkich bogów i ludzi. Jowiszowi towarzyszyły dwie boginie, Junona i Minerwa. • Trójcy tej wzniesiono w początkach republiki świątynię na Kapitolu. • Wielką czcią otaczano też Marsa, boga wojny, który według wierzeń Rzymian był ojcem Romulusa, • Ważnym bóstwem była Westa, opiekunka domowego ogniska. • W jej rzymskiej świątyni stale płonął ogień. O to, by nie zgasł, dbały kapłanki zwane westalkami.

Westalki • Pochodziły ono z najsławniejszych rodzin w mieście i Rzymianie darzyli je ogromnym szacunkiem. Ogień w świątyni Westy był symbolem Rzymu. Gdyby przestał płonąć, oznaczałoby to, że miastu grozi nieszczęście.

Nowi bogowie • Podbijając nowe ziemie, Rzymianie starali się zapewnić sobie przychylność miejscowych bóstw. Dlatego nawet w Rzymie budowano świątynie poświęcone niektórym obcym bogom. • Pod koniec republiki i w okresie cesarstwa zainteresowaniem Rzymian cieszyły się bóstwa pochodzące z Egiptu, Syrii, Azji Mniejszej i terenów na leżących kiedyś do państwa perskiego.

Izyda • Do najpopularniejszych należała egipska Izyda. • Egipska bogini płodności.

• Wielu wyznawców w rzymskim imperium miał też bóg Mitra, którego kult upowszechnili żołnierze z legionów stacjonujących na Wschodzie. • W przeciwieństwie do Jowisza i innych bogów opiekujących się państwem rzymskim bóstwa te zajmowały się kłopotami i troskami zwykłych ludzi. Ich wyznawcy wierzyli, że istnieje jakiś inny świat, w którym po śmierci będą wiedli szczęśliwe życie.

PIERWSI CHRZEŚCIJANIE

Palestyna • Wśród wierzeń wschodnich, które rozpowszechniły się w całym cesarstwie rzymskim, znajdowało się również chrześcijaństwo. Narodziło się ono w Palestynie w I w. n. e. • Palestyna znalazła się pod wpływem rzymskim w I wieku p. n. e. Władali tam zależni od Rzymu królowie, wśród których był Herod I Wielki, władca okrutny, znienawidzony przez większość Żydów • Żydzi uważali się za naród wybrany przez Boga, który zmiłuje się nad nieszczęśliwym ludem i ześle na ziemię Wyzwoliciela

Mesjasz • W Starym Testamencie tytuł nadawany namaszczonemu królowi lub kapłanowi. • Również tytuł wybawcy narodu wybranego, przepowiadanego przez proroków i oczekiwanego przez Żydów • W chrześcijaństwie jeden z tytułów Jezusa – Mesjasz (Pomazaniec Boży), którego greckim odpowiednikiem jest Chrystus.

Jezus i jego nauki. • Palestyna w czasach rzymskiego panowania była krajem biednym i niespokojnym. • Mieszkańcy jej z wielkim trudem płacili wielkie dla nich podatki. • Z nienawiścią odnosili się do Rzymian, Negatyw całunu turyńskiego którzy razili Żydów odmiennymi wierzeniami i obyczajami. • Im trudniejsza była sytuacja, tym częściej mówiono o przyjściu Mesjasza. Chrystus Pantokrator- fresk z XI wieku

• W pierwszej połowie I w. n. e. rozpoczął swą działalność jako wędrowny kaznodzieja i nauczyciel mądrości — Jezus, syn cieśli z Nazaretu, miejscowości położonej w krainie zwanej Galileą.

Nauki Jezusa • Jezus krytykował surowo stosunek Żydów do Boga. • Zarzucał im, że choć chcą gorliwie służyć Bogu i przestrzegać zaleceń Pisma Świętego, czynią to w sposób bezduszny. • Żydzi zwracali bowiem uwagę na składanie ofiar, na odmawianie odpowiednich modlitw i powstrzymywanie się od spożywania zakazanych potraw.

• Natomiast Jezus mówił, że Bóg wymaga od ludzi czystego serca. Odrzuca modlitwy i ofiary tych, którzy nie są sprawiedliwi. • Najważniejszym obowiązkiem człowieka jest miłość bliźniego, nawet jeśli ów bliźni nas nienawidzi: „Miłujcie nieprzyjaciół swoich i módlcie się za tych, którzy was prześladują". • Jezus zwracał się przede wszystkim do cierpiących i uciemiężonych. Tym, którzy pójdą za nim, obiecywał szczęśliwy los na tamtym świecie.

Chrystus jako dobry pasterz. Uważano, że dobry pasterz dba o swoje stado i troszczy się o każdą owcę oddaną jego pieczy. Jeśli któraś z owiec zaginie, gotów jest szukać jej po bezdrożach. Uradowany z odnalezienia zagubionej, kładzie owcę na ramiona i przynosi do stada, które lekkomyślnie opuściła. Chrześcijanie uważali, że człowiek grzeszący jest taką zbłąkaną owcą, którą Chrystus odszuka, przebaczy jej i pocieszy

• Jezus mówił o sobie, że jest synem Boga, posłanym na ziemię po to, by nauczać ludzi prawdziwej wiary i wyzwolić ich od zła. • Do pomocy powołał dwunastu apostołów, dając jednemu z nich, Piotrowi, pierwsze miejsce. Wokół Jezusa gromadziły się tłumy ludzi porwanych jego nauką. Apostołowie Szymon Piotr Andrzej, Jakub Jan - brat Jakuba Filip Bartłomiej - Natanael Tomasz Mateusz Jakub- syn Alfeusza Szymon Kananejczyk (zwany Gorliwym) Juda Tadeusz (Judas), syn Jakuba Judasz Iskariota - zdrajca Jezusa.

Ostatnia Wieczerza pędzla Leonarda da Vinci

• Wierzono, że Jezus był Mesjaszem, czyli Chrystusem • Zaniepokojeni działalnością Jezusa wpływowi Żydzi, skłonili rządzącego Palestyną rzymskiego namiestnika Poncjusza Piłata, aby skazał go na śmierć przez ukrzyżowanie. Takiej karze podlegali zwykle zbuntowani niewolnicy • Śmierć Mistrza nie rozproszyła jego uczniów. Liczba ich zaczęła szybko wzrastać. Krucyfiks

Chrystus przed Piłatem

Poncjusz Piłat przedstawiający skromnego Jezusa z Nazaretu do ludzi Jerozolimy

Nowy Testament • Nauki Jezusa powtarzano najpierw ustnie. • W kilkadziesiąt lat po jego śmierci powstały utwory zwane Ewangeliami, które opowiadały o jego życiu, o męczeńskiej śmierci, a także o zmartwychwstaniu i wstąpieniu do niebios. • W ten sposób utworzono Pismo Święte wyznawców Jezusa, które zostało nazwane Nowym Testamentem. • Razem Stary i Nowy Testament tworzą chrześcijańską Biblię.

Czterej ewangeliści. Na obrazach, mozaikach i ilustracjach autorów czterech Ewangelii można rozpoznać po związanych z nimi symbolach. Mateuszowi towarzyszył anioł, symbolem apostoła Marka jest lew, Łukasza - wół, Jana - orzeł. Spróbuj rozpoznać ewangelistów przedstawionych na ilustracji.

Rozpowszechnienie się chrześcijaństwa • Początkowo wyznawcami Jezusa byli przede wszystkim Żydzi. • Po kilkunastu latach nowa religia zaczęła upowszechniać się wśród innych ludów. Najgorliwszym jej głosicielem był apostoł Paweł. • Zwolenników nowej wiary nazywano chrześcijanami.

• Uczniowie Jezusa byli przekonani, że ich Mistrz zmartwychwstał i jest w niebie. • Stanowiło to ogromną pociechę dla wielu ludzi oczekujących Jego powrotu na ziemię. • Apostołowie podróżowali do miast we wschodnich prowincjach cesarstwa. • Dotarli również do Rzymu. Wszędzie głosili nauki Jezusa i wieść o Jego zmartwychwstaniu.

• Chrześcijanie, zorganizowali się we wspólnoty zwane kościołami. • Na czele każdego Kościoła stał biskup. Wielkie znaczenie dla upowszechnienia się chrześcijaństwa miała działalność Pawła z Tarsu, którego znamy jako św. Pawła. • Większość apostołów uważała, że wyznawcami Jezusa mogą być tylko Żydzi, ale Paweł przekonał do nowej religii wielu Greków. • Początkowo chrześcijanami stawali się przede wszystkim ubodzy mieszkańcy miast, którzy wierzyli, że po śmierci mogą oczekiwać poprawy swego losu.

• Ale nowa religia potrafiła przemawiać także do ludzi wykształconych i zajmujących ważne stanowiska w państwie. Szybko rosły szeregi wiernych w różnych częściach cesarstwa rzymskiego. • Chrześcijanie kładli wielki nacisk na wzajemną pomoc. Opiekowali się. wdowami, sierotami, kalekami. Dbali o chorych. Odwiedzali więźniów.

Prześladowania chrześcijan • Rozwój chrześcijaństwa nie mógł podobać się wyznawcom starych religii. Budził też niepokój cesarzy i ich urzędników. Rozpoczęły się prześladowania. • Władze wrogie chrześcijanom zabierały im mienie, zsyłały ich do kopalń i kamieniołomów, gdzie ginęli z przepracowania i chorób. • Wielu w czasie prześladowań torturowano i zabijano. Ale to nie zatrzymało postępów nowej religii

• Na początku IV w. n. e. liczba wyznawców Chrystusa była tak wielka, że dalsza z nimi walka nie była możliwa. • Cesarz Konstantyn Wielki przyznał więc chrześcijanom równe prawa z innymi religiami. • Wkrótce obdarzył ich przywilejami i sam stał się chrześcijaninem. Po kilkudziesięciu latach sytuacja zmieniła się całkowicie. • Teraz wyznawcy Chrystusa stanowili większość w państwie, a liczba pogan zmniejszała się bardzo szybko. Konstantyn Wielki (mozaika z ok. 1000)

• Pod koniec IV wieku Teodozjusz Wielki wydał kilka rozporządzeń, dzięki którym chrześcijaństwo stało się w cesarstwie religią panującą. • W edykcie z 380 roku cesarz nakazywał, aby wszyscy jego poddani przyjęli wiarę, której nauczał w Rzymie apostoł Piotr w I wieku n. e. • Od tej pory wierni mieli nosić miano chrześcijan katolików. • W 392 roku Teodozjusz zabronił składania ofiar dawnym bogom i organizowania jakichkolwiek uroczystości ku ich czci.

Dlaczego pierwsi chrześcijanie byli prześladowani? • Po śmierci Chrystusa, nad światem zaczął rządzić Rzym i jego władcy, którzy uznali chrześcijaństwo jako zagrożenie dla swojej władzy. Dlatego starali się na różne sposoby zniszczyć tę nową religię i jej wyznawców.

• Prześladowanie chrześcijan rozpoczął cesarz Neron. Oskarżył on wyznawców Jezusa o podpalenie Rzymu w 64 r. naszej ery. • Skazał wtedy wiele niewinnych ludzi na śmierć męczeńską. Od tego czasu chrześcijanie w obawie przed masowymi aresztowaniami spotykali się potajemnie w podziemnych cmentarzach tzw. katakumbach. Neron

KRYPTA ŚW. CECYLII

KRYPTA PAPIEŻY

• Prześladowania nasiliły się za panowania cesarza Decjusza, który w 250 r. ogłosił się najważniejszym i najwyższym bogiem. Karą za wiarę w Jezusa było spalenie żywcem lub rzucenie na pożarcie lwom. • Wielu chrześcijan zostało zabitych dla wiary i zostali świętymi męczennikami. Znanym przykładem takiego męczeństwa jest św. Piotr, który zginął w Rzymie przybity do krzyża głową w dół, bo jak twierdził "nie jest godzien ponieść taką samą śmierć, jak Zbawiciel, Jezus Chrystus? . Trajan Decjusz,

Gdzie znajduje się centrum Kościoła Katolickiego? • Znajduje się w Watykanie. W środku Rzymu, stolicy Włoch. • Pałac Watykański to siedziba papieża, głowy Kościoła Rzymsko katolickiego. Tam sprawuje swą władzę ponieważ wiemy , iż św. Piotr uczynił Rzym ośrodkiem wczesnego chrześcijaństwa. • Wierzymy, że Chrystus wybrał Piotra i uczynił go skałą i podstawą Kościoła, a potem jego następców kolejnych papieży. • Św. Piotr został pochowany na wzgórzach Watykanu, i spoczywa tam do dziś w podziemiach bazyliki nazwanej jego imieniem.

Bazylika św. Piotra Figura św. Piotra we wnętrzu bazyliki

Symbole pierwszych chrześcijan Ichthys, pisany też: Ichtys - w języku greckim znaczy "RYBA" (ΙΧΘΥΣ). Ichthys - znak pierwszych chrześcijan - symbolizuje Chrystusa. Jest jednym z najsłynniejszych słów, które można utworzyć biorąc pierwsze litery wyrazów ze zdania. ΙΗΣΟΥΣ (Iēsoûs) - Jezus ΧΡΙΣΤΟΣ (Christós) - Chrystus ΘΕΟΥ (Theoû) - Boży ΥΙΟΣ (Yiós) - Syn ΣΩΤΗΡ (Sōtér) - Zbawiciel