STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES SOSYOLOJ

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ SOSYOLOJİ ENDÜSTRI SOSYOLOJISI VEYSEL BOZKURT

6. İŞİN YENİDEN ÖRGÜTLENMESİ VE MORAL DEĞERLER 6. 1. Standartlaşmanın Sonu 6. 2. İşin Yeniden Örgütlenmesi 6. 3. Toplumsal Sorumluluk Boyutu 6. 4. Küçük ve Orta Boy İşletmeler 1

GİRİŞ WWWWWWWWWW. 2

6. 1. Standartlaşmanın Sonu Post-endüstriyel dönüşümün etkisini en çok hissettirdiği alan çalışma hayatı. 1970'li yıllardan itibaren artan rekabet ve işletmeler yeniden yapılanma. Piyasalar doymuş ve rekabet şiddetlenmiştir. Ucuzlayan teknolojiler ve iletişim araçlarında tekeller kırılması. Tüketici krallığını ilan etmiştir. 3

6. 1. Standartlaşmanın Sonu Aşırı işbölümü; bireyin yabancılaşması; Modern Zamanlar filmi; İnsan İlişkileri" ekolü; eleştiriler. Firmalar ise daha esnek ve daha mobil örgütlenme biçimine yönelmişlerdir. 74 Petrol krizinden sonra Japonya'nın özellikle mikro elektronik alanında yaptığı atılımlar. Bürokratik örgütlenme katı ve hantal; gereksinimlerine cevap veremez hale gelmiştir. Müşteri taleplerine cevap verememekte. Esnek üretim anlayışını ön plana çıkartan bir örgütlenme. IT alanında ve hizmet sektöründeki gelişmeler. 4

6. 2. İşin Yeniden Örgütlenmesi Ürünlerin yaşam süreleri kısalmıştır. Örneğin Ford'un, Model T’yi tüm bir nesil için üretmiştir. Bir bilgisayarın ömrü en çok iki yıldır. İşin örgütlenmesinde yeni arayışlar başlamıştır. Lash ve Urry : “örgütsüz kapitalizm”. Artan uluslararası rekabet. 5

6. 2. İşin Yeniden Örgütlenmesi Yeni üretim biçimi ; "just in time" denilen sıfır stokla ve sipariş usulü çalışma yaygınlık kazanmaktadır. Bireylerin taleplerine daha kolay cevap verebilir hale gelmektedir. Sürekli araştırma anlayışı. İlke: Küresel düşün yerel hareket et Japon Toyoto esnek bir örgütlenmeyi tercih etmiştir. Japonlar başarılı sonuçlar elde etmişlerdir ve dünyada yaygın hale gelmiştir. 6

6. 2. İşin Yeniden Örgütlenmesi Kitle üretimi yapan dev firmaların istikrarsız piyasalarda uyum sorunu. Esnek uzmanlaşmış küçük firmalar kriz şartlarına daha kolay uyum sağlayabilirler. Bugün genel eğilim küçülmekten yana olsa bile bazı sektörler (örneğin otomotiv) hala büyük olmayı gerektirmektedir. 7

6. 2. İşin Yeniden Örgütlenmesi Toyotoizm ve Onun Sosyal Çevresi Taylorist-Fordist Modelin unsurları Standart üretim Bant üretimi Tek amaçlı makineler Vasıfsız işçiler Düşük iş motivasyonu (Umursamazlık) Çatışmacı iş ilişkileri Hiyerarşik yönetim Fonksiyonel Alternatif (Toyotoizm 1) Ürün farklılaşması Modül üretim Esnek makineler Vasıflı işçiler Yüksek iş motivasyonu (Özdeşleşme) İşbirliğine dayanan ilişkiler Katılımcı yönetim 8

6. 2. İşin Yeniden Örgütlenmesi Toyotoizm ve Onun Sosyal Çevresi Dikey işbölümü (planlama ve Dikey iş entegrasyonu uygulama arasında ayrım) (Zenginleştirme) Dışarıdan kontrol İçeriden kendini kontrol Yatay işbölümü (Görevlerin aşırı sınırlandırılması) Yatay iş entegrasyonu (genişletme) İşçileri iş yerine bağlama Rotasyon Makine temposuna uygunluk Montaj hattından bağımsızlık Zaman standartları Zaman egemenliği Bireysel çalışma Grup çalışması 9

6. 2. İşin Yeniden Örgütlenmesi Yeni üretim biçimi, bilgisayarlarla desteklenmiş modül üretim. Tek amaç için tasarlanan makinelerin yerlerini, Yeni üretim biçiminde esnek tasarlanmış makinelerin alması. Ayrıca çatışma yerine işbirliği. Çalışanların karar sürecine katılmaları. 10

6. 2. İşin Yeniden Örgütlenmesi Yalın Üretim/Toyotoizm Japon Kurumları ve Değerleri Tam zamanında üretim (Just in İstihdam garantisi time Sıfır envanter Şirket eğitimi Sıfır hata Şirket birlikleri Toplam kalite Bireysel sınıflandırma (grading) Çok vasıflı emek Grup kültürü Öz denetim İş ahlakı Sürekli gelişme 11

6. 2. İşin Yeniden Örgütlenmesi Yalın üretimin özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz: Fazla işçilerde dahil, stok fazlalığı kaldırılır, Kalite ve etkinlik doğru orantılı kabul edilir ve kaliteden taviz verilemez, Bir üründen diğerine hızla değişebilme yeteneğine önem verilir, Üretim sürecini gerekli şekilde anlayan çok becerikli elemanlar vardır, Eğitime gerekli şekilde önem verilir, İyi eğitimli işçileri elde tutmaya önem verilir, Ücret sistemi, şirketin, tesisin ve bireyin performansına kısmen bağlıdır, Statü engelleri azaltılır, Yüksek bağlılığa dayalı iş uygulamaları vardır. 12

6. 3. Toplumsal Sorumluluk Boyutu Mekanik anlayışın sorgulanması. Homoeconomicus'a indirgenen insanın diğer boyutları yeniden keşfedilmesi. Toplumsal sorumluluk konusuna da özel bir önem kazandırmıştır. 1980'li yıllarda, çalışma hayatında moral değerlere ilginin "iş ahlakı" ya da "kurumsal kültür" adı altında yeniden hızla yükselişi. Moral değerlere olağan üstü ilgi. Çok sayıda kurumda iş ahlakı konusunda dersler. İş ahlakı bir akademik disiplin haline gelmiştir. 13

6. 3. Toplumsal Sorumluluk Boyutu Modernlik ahlaka hem ihtiyaç duymakta hem de ahlakı imkansız kılmaktadır. Weberyen rasyonelleşme: Esrarengiz, hesaplanamaz güçlerin karışmaması, insanın her şeyi hesaplayarak denetleyebileceğini bilmesi bir diğer ifade ile dünyanın büyüsünün bozulması demektir. Weber, örgütün ne denli "insanilikten uzaklaşırsa" o denli gelişeceğini iddia etmiştir. İşçiye herhangi bir sorumluluk (moral değer-ahlak) verilmesi gereği duyulmamıştır. İnsanlara da birer nesneymiş gibi davranılmıştır. Çünkü nesneleri koordine etmek insanları koordine etmekten daha kolaydır. 14

6. 3. Toplumsal Sorumluluk Boyutu Meslek ahlakının temel kuralları sarsılmıştır. Daha fazla kazanmak için her şey meşru hale gelmiştir. 1990'lı yıllara gelindiğinde bir taraftan moral değerlerde önemli boyutlarda çürüme; diğer taraftan da bu yolda çalışmalara artan ilgi. Durkheim'a göre sosyal bir kurum, bir ahlak disiplini olmadan yaşayamaz. İş çevreleri, iş ahlakı konusu ile daha çok ilgili hale gelmişlerdir. Ahlak, onların gözünde verimli bir yatırım olmaktadır. 15

6. 4. Küçük ve Orta Boy İşletmeler Post-endüstriyel dönüşüm sürecinde, KOBİ’ler önem kazanıyor. Ancak KOBİ’ler yeni bir olgu değil. Hizmet sektörünün gelişmesi hızlandırdı. 16

auzef. istanbul. edu. tr 17