SSMK YORUMLAMA DERS 3 Prof Dr Hseyin TUR

SİSMİK YORUMLAMA (DERS – 3) Prof. Dr. Hüseyin TUR

SİSMİK YANSIMA YÖNTEMİNİNİN GELİŞİMİ 1950 -1960 yıllarında sismik aramada pek çok teknolojik gelişme olmasına rağmen, bunun sismik verilerin değerlendirme ve yorumlanmasında fazla bir etkisi olmamıştır. Fakat son yıllarda bilgisayarların ve elektronik teknolojisinin çok hızlı gelişmesine paralel olarak yorumlama problemlerinin çözümü de büyük ilerleme kaydetmiştir. Petrol endüstrisi de buna bağlı olarak büyük bir gelişim sağlamıştır. Bununla birlikte sismik yöntem petrol aramalarında kaçınılamaz ve en önemli yöntem olmuştur.

PETROLÜN OLUŞUMU Petrol, yavaş bir şekilde çökelen ortamlarda değişik çağlarda bitkisel ve hayvansal maddelerin depolanmasının bir sonucudur. Organik maddeler sedimentler ile birlikte ve zamanla ağırlık ve bölgesel tektonik kuvvetler sebebiyle daha derine çökerler. Bu suretle yüksek sıcaklıkta basınçlara maruz kalarak kimyasal değişikliklere uğrarlar. Sıvı ve gazları da içeren hayli değişken ve karmaşık hidrokarbon bileşikleri oluşur. Sedimenter kayaçlar gözenek ve boşluklara sahiptir. Bu boşluklarda petrol su ile birlikte gömülü kalır. Kayaçların geçirgenlik özelliği nedeniyle petrol, su ve gaz ara bağlantıları kullanarak hareket eder. Daha sonra yükselmeye çalışarak yeryüzüne ulaşma için dağılır. Fakat önlerinde bir engelle karşılaştıklarında önlenirler ve burada sıkışıp kalırlar. Bu engellere kapan adı verilir. Hipotetik bir sedimenter havzada yatay olarak devamlı bir rezervuarda farklı kapanların gelişmesi

KAPAN ÇEŞİTLERİ Petrol oluşturan kapanlar: a. Antiklinal b. Fay c. Pinchout (incelerek yok olma) d. Stratigrafik e. Tuz domu f. Reef tipi

Stratigrafik kapan – incelerek sona erme (Stratigraphic trap – pinch out)

Stratigrafik kapan –uyumsuzluk yüzeyi (Stratigraphic trap – unconformity)

Yapısal kapan – kıvrım (Structural trap – fold)

Yapısal kapan-fay (Structural trap – fault)

Yapısal kapan – tuz domu (Structural trap – salt dome)

PETROLÜN KULLANILDIĞI BELLİ BAŞLI YERLER

HAVZA OLUŞUM KOŞULLARI • Çevresine nazaran daha fazla çökel biriken alanlara genel olarak sedimenter havza denir. Kesin bir ayırt olmamasına rağmen genel olarak havza denilebilmesi için o alanın 100 km uzunluk ve 10 km genişliğe, 1 km veya daha fazla çökel dolguya sahip olması gerekir. • Dünyadaki petrolün hemen tamamı sedimenter havzalar içerisinde bulunduğuna göre havzaların tanınması petrol aramacılığı açısından hayati öneme sahiptir. • Havza oluşumunun en önemli nedeni düşey tektoniktir. Düşey tektoniğe ise yatay tektonik neden olur.

HAVZA OLUŞUMUNUN NEDENLERİ Bir yerde havza oluşumunun üç ana nedeni vardır: 1 - Kabuk kalınlığının değişmesi 2 - Litosferin termal genleşmesi veya büzülmesi 3 - Yerel tektonik veya sedimenter yük nedeniyle litosferin bükülmesi

KABUK KALINLIĞINDAKİ DEĞİŞİM Kabuk kalınlığında değişim görülen başlıca alanlar şunlardır: • Uzaklaşan levha sınırları • Yakınlaşan levha sınırları • Kıta-kıta çarpışma kuşakları

TERMAL GENLEŞME-BÜZÜLME Termal etkilerin görüldüğü başlıca alanlar şunlardır: • Rift bölgelerinde termal yükselme, aşınma ve havza oluşumu • Okyanus ortası sırtlarda termal yükselme ve sırtlardan uzaklaştıkça çökme • Magmatik yay bölgelerinde termal yükselme

LİTOSFERİN YÜKLE BÜKÜLMESİ Litosfer, üzerine gelen sedimentlerin oluşturduğu yük nedeniyle ya da tektonik etkilerle (örneğin ofiyolit üzerlemesi ya da nap yerleşmesi gibi) aşağıya doğru bükülerek çökel havza gelişimine neden olabilir.

HAVZALARIN SINIFLANMASI Havzaların oluşumu büyük ölçüde levha hareketleri ile denetlenir. Bu bakımdan bellibaşlı 4 havza tipi ayırtlanabilir: 1 - Duraylı alan havzaları (Kratonik havzalar) 2 - Rift tipi havzalar 3 - Pasif kıta kenarı havzaları 4 - Mobil havzalar (Orojenik kuşak havzaları) Dünyadaki petrollü havzaların % 75 i orojenik kuşaklarda bulunmaktadır.

Başlıca havza oluşum modelleri

Başlıca havza tipleri

Sedimenter havzalardaki üç tip hidrodinamik

SEDİMENTER HAVZALARDA PETROLÜN DAĞILIMI • Ağır petroller havzada sığ derinliklerde (havza kenarlarında) bulunur. Derinlik arttıkça hafif petrol ve nihayet gaza rastlanır. Yani petrolün gravitesi derinlikle azalır (Yoğunlukla ters orantılı olan API değeri artar). • Hidrokarbon havza kenarlarına doğru göçerken ilk kapanlar gazla dolar, petrol taşma noktalarından itilir ve daha yukarılara doğru çıkar. Gaz giderek azalır ve havza kenarlarına yakın kapanlarda petrol birikmeye başlar.