SPORDA YETENEK SEM VE LKELER SPORDA YETENEK KAVRAMI

SPORDA YETENEK SEÇİMİ VE İLKELERİ

SPORDA YETENEK KAVRAMI • Belli bir alanda normalin üzerinde ancak henüz tam olarak gelişmemiş özellikler bütünü ve buna sahip olan kişidir. • Yetenek zeka kavramı ile sıkıya bağlıdır.

YETENEK TÜRLERİ • 1. STATİK YETENEK KAVRAMI • 2. ÖĞRENİM TEORİSİYLE İLGİLİ YETENEK ANLAYIŞI • 3. DİNAMİK YETENEK ANLAYIŞI

• • 1. STATİK YETENEK KAVRAMI Bu görüş; sportif başarının büyük ölçüde KALITIMLA belirlendiğini, gelişmesinin ise salgı bezlerinin gelişmesine bağlı olduğunu savunur. Günümüzde de yaygın olan bu görüş, ikizler üzerinde yapılan araştırmalarla da doğrulanmaktadır. Eleştirilerin ortak yönü Eleştirilere göre, ikizlerden her biri aynı kalıtımsal özelliklerine sahip olmalarına rağmen zamanla tamamen farklı başarı düzeyinde olabilirler. insan psikolojisi.

2. ÖĞRENİM TEORİSİYLE İLGİLİ YETENEK ANLAYIŞI • Bu görüşe göre, insan hareketleri, duyu organları, sinir sistemi ve kaslar arasındaki fizyolojik ilişkilerin güçlenmesiyle amaca yönelik bir koordinasyon olarak ortaya çıkar. Bununla bir çok kez tekrarlanmış olan hareketlerin otomatikleşmesi sağlanır. • Örnek: Belirli sayıda ve gün antrenmanın elit sporcu olmayı sağlaması.

3. DİNAMİK YETENEK ANLAYIŞI • Bu anlayışı benimseyenler; • Spor yeteneğinin KALITIMSAL ÖZELLİKLER İLE ÇEVRE ŞARTLARININ sıkı ilişkisine dayandığı görüşünü savunurlar. • Bu nedenle Yetenek kavramı, yalnız kalıtım konusu değil, toplumsal moral ve eğitim yönlerinden ele alınmalıdır.

YETENEKLİ SPORCUNUN ÖZELLİKLERİ • • • • Yetenekli bir sporcu daha az yetenekli bir sporcudan şu özelliklerle ayrılabilir; Antrenmanda daha başarılıdır Aynı kapsam ve büyüklükteki antrenman uyaranlarında büyük başarı elde eder. Antrenmanda verilen yeni uyaranlara daha çabuk uyum sağlar. Daha çabuk öğrenir Daha önce edindiği deneyimleri yaratıcı bir şekilde başarısını arttırmak için kullanır. Kendine verilen zor görevleri bile başarıyla yerine getirir ve sorunları kolayca çözer. Performansının gittikçe yükselmesi onun tipik özelliğidir. Yetenekli bir sporcu kendini tamamen spora adar. Çalışkan ve hırslıdır. Sistematik şekilde çalışır. Gerginlikte dahi doğru değerlendirme yapar. Riski göze alabilir Başarısızlıklar karşısında gücünü kaybetmez.

Spor Biliminde Yetenek Konusunda Yapılan Çalışmalar Üç Başlık Altında Toplamak Mümkün; • 1. YETENEĞİN SEÇİMİ (ARANMASI) • 2. YETENEĞİN YÖNLENDİRİLMESİ • 3. YETENEĞİN EĞİTİMİ

1. Yeteneğin Seçimi (Aranması) • 1. Doğal Seçim; Bu seçimde kişi ya tesadüfen seçtiği spor dalına katılır, ya da başka bir spor dalında başarılı olamayacağını anlayarak dal değiştirir. Bu durumda büyük bir olasılıkla performans gelişimi yavaş olur çünkü ideal spor dalı seçilmemiştir. • 2. Bilimsel Seçim; Bilim adamlarının yardımıyla yapılan bilimsel testlerle yetenekli kişilerin kendilerine en uygun spor dalına yönlendirilmesidir.

Yetenek Seçiminde Ölçüt Kullanımı • Yeteneğin seçimi ve yönlendirilmesi, yüksek performansa yönelik spor anlayışı için söz konusudur. Rekreatif spor anlayışında böyle bir yönelmeye gerek yoktur. • Yeteneğin seçiminde değişik ön koşullar aranmaktadır. Buna göre, sporda yetenek kavramının belirlenmesinde etkili olan faktörler şöyle belirlenmiştir; • 1. Antropometrik özellikler, sağlık durumu • 2. Kondisyonel motorik özellikler • 3. Öğrenme yeteneği • 4. Verimliliğe hazır olma durumu (psikolojik ön koşul) • 5. Bilişsel özellikler ya da yetenekler • 6. Duygusal özellikler • 7. Sosyal faktörler

Yetenek Seçiminin Aşamaları • 1. Ön Seçim; Mümkün olduğunca çok çocuk bu süreçten bir çok kez geçirilmelidir. • Bu dönemde çocuğun spora özgü becerileri değil genel sportif verimini belirleyecek özelliklerin ölçümüne yönelmek gerekir.

İkinci Basamak Seçimi İçin Test Bataryası Motor Test Alıştırmaları İlgili Yetenek (özellik) konusu 1. 30 metre sprint koşusu 2. 30 m. hız almalı (deparlanse; 10 metre sprint koşu) 3. Dururken 5 adım sıçrama 4. Çift ayakla uzun atlama 5. Adım alarak top fırlatma 6. Öne gülle atma 7. 30 metre engelli koşu 8. Antropometrik özellikler ve (sağlık durumunun belirlenmesi) 1. Çıkış kuvveti ve ivmelenme yeteneği üzerine bilgi verir. 2. Maksimal sürat 3. Horizantal sıçrama ve koordinasyon 4. Horizantal sıçrama kuvveti 5. Atış kuvveti 6. Kütle ivmelendirmekoordinasyon 7. Bütün vücut için koordinasyon 8. Boy-kilo-sağlık durumu v. b.

Üçüncü Basamak Seçimi Yeteneğin ve Verimliliğin değerlendirilmesi

Yetenek Seçimi Aşamaları ve İçerikleri (Örnek) ÖN SEÇİM ARA SEÇİM SON SEÇİM Genel Karakteristik; Çocuğun genel özelliklerinin sorgulanması, gözlemlenmesi. Örneğin; 1. Genel Sağlık Durumu 2. Okul Başarısı 3. Sosyal koşulları ve ilgileri 4. Vücut yapısının spor türüne uygunluğu 5. Genel spor verimliliği (okulda spor derslerindeki başarı düzeyi) - Bir defalık sportif kontrol -Spor türüne özgü vücut tipine uygunluğunun kesin kontrolü -Spor türüne yönelik motorik özellik yeteneği (çok yönlü motorik özelliklerin test edilmesi) -Kısa sürede bir çok kez alıştırma yapmak (deneme antrenmanı) -Kısa süreli bir alıştırmada verim düzeyi ve davranış biçimi -Genel ve özel sportif verimliliği -Bütünüyle kişiliğin değerlendirilmesi Artistik Jimnastik; -Kısa boylu, oldukça az ağırlıklı ince bir tip, ancak omuz kalçadan geniş -Genel hareket koordinasyonunun ve kuvvet düzeyinin değerlendirilmesi -Toplam estetik ifade değerlendirilmesi -Hareket koordinasyonu (engellerle yapılan koşudaki başarısı) -Bacak, kol, gövdenin sahip olduğu kuvvet (basit kuvvet alıştırmaları) -Toplam motorik özellikler düzeyi (sportif oyunlarda yapılan yarışmalar) -Kısa süreli program sonucunun değerlendirilmesi; -Motor öğrenme davranışı (hareket koordinasyonu) -Kuvvet ve hareket sürati -Hareket genişliği Sportif Oyunlar; -Uzun boylu ve iri yapılı çocuklar (Voleybol, Hentbol, -Yeterli bir boy aranmalı -Koşu hızı (30 -60 m. ’deki) -Çabuk kuvvet (fırlatma -Bir çok oyunda oyun yeteneğinin değerlendirilmesi -Problemlere bulduğu

YETENEK SEÇİM AŞAMALARI Yüksek verim antrenmanı Verim antrenmanı 5 Gelişim antrenmanı 3 Temel antrenman 2 Temel eğitim 1 4 Spor dalına özgü 3. seçim Spor dalına özgü 2. seçim Spor dalına özgü 1. seçim Spor dalına yönelik antrenman Genel sporsal yetenek seçimi

Somatotip • Sheldon ve arkadaşları insan vücut yapısını üç komponenten oluştuğunu ortaya koymuşlardır. Bunları Endomorfi, Mezomorfi ve Ektomorfi olarak adlandırmışlardır.

n Voleybol ve basketbol gibi branşlarda oyuna özgü becerileri yerine getirebilmek için uzun ince yapılı olmak gerekmektedir.

n Hentbolde de uzun boy ve ağır yapılı olmak avantaj sağlamaktadır.

n Cimnastikçiler normal nüfusa göre daha kısa ve daha az yağ değerlerine sahiptirler.

n Başarılı judocuların bacak uzunluklarına göre gövdeler uzun bulunmuştur.

Spor Branşlarının Gerektirdiği Kondisyonel Özellikler Her spor branşının kendine özgü bir kondisyonel özelliği vardır.

Eskrim Reaksiyon çabukluğu n Kuvvet dayanıklılığı n Aerobik ve anaerobik dayanıklılık n Çeviklik n

Halter Sporu Maksimum kuvvet n Çabuk kuvvet n Çeviklik n

Golf Çabuk kuvvet n Aerobik dayanıklılık n

Maraton n Aerobik dayanıklılık

Kürek Aerobik ve anaerobik dayanıklılık n Kuvvet dayanıklılığı n Maksimum kuvvet n

Atış ( Ok v. s. ) Maksimum kuvvet n Kuvvet dayanıklılığı n Aerobik dayanıklılık n

Yüzme Aerobik ve anaerobik dayanıklılık n Kuvvet dayanıklılığı n Çeviklik n

Kayak / Alpin Türü Maksimum kuvvet n Çabuk kuvvet n Kuvvet dayanıklılığı n Anaerobik dayanıklılık n Çeviklik n Reaksiyon hızı n

Kayak / İskandinav Türü Aerobik ve anaerobik dayanıklılık n Kuvvet dayanıklılığı n

Sprint Reaksiyon hızı n Kuvvet çabukluğu n Maksimum periyodik çabukluk n Anaerobik dayanıklılık n Çeviklik n

Aletli Jimlastik Maksimum kuvvet n Çabuk kuvvet n Çeviklik n Anaerobik dayanıklılık n

Atış ( Çekiç, Gülle ) Maksimum kuvvet n Çabuk kuvvet n Çeviklik n

Judo, Karate v. s. Reaksiyon hızı n Kuvvet dayanıklılığı n Aerobik ve anaerobik dayanaklılık n Çeviklik n

Tenis Reaksiyon hızı n Çabuk kuvvet n Çeviklik n Anaerobik dayanıklılık n

Futbol, Hentbol, Basketbol, Hokey Çabuk kuvvet n Aerobik ve anaerobik dayanıklılık n Çeviklik n