SPOR LETMECL NTE 12 SPOR TESS LETMECLNDE FNANS

SPOR İŞLETMECİLİĞİ ÜNİTE – 12 SPOR TESİS İŞLETMECİLİĞİNDE FİNANS VE BÜTÇELEME – 2 ÖĞR. GÖR. SİNAN EMİRZEOĞLU 16. 9. 2021 1

SPOR TESİS İŞLETMELERİNİN FİNANSMANI Spor tesis işletmelerinin finansmanında diğer bütün işletmelerde olduğu gibi çeşitli finansal kaynaklar kullanılmaktadır. Bu kaynaklar kısa, orta ve uzun vadeli kaynaklar şeklinde sınıflandırılmaktadır. Kısa vadeli (1 yıl) finansman kaynakları olarak; ticari krediler (satıcı kredileri), kısa vadeli banka kredileri, finansman bonosu ve factoring işlemi literatürde yer almaktadır. 16. 9. 2021 2

Yatırım malları kredileri, orta vadeli banka kredileri, leasing (finansal kiralama) ve forfaiting ise orta vadeli (1 -8 yıl) kaynaklardır. Spor işletmelerinin finansmanında kullanılan finansal kaynaklar Spor ile ilgili uluslararası yayınlarda yukarıda sayılan finansman kaynakları dışında finansmanda devletin rolü ve tesislerin borçlanma seçeneklerinin ön plana çıktığı görülmektedir. Ancak bu ayrım son yıllarda devlet kurumları ve belediyeler spor finansmanında önemli rol oynamışlardır. 16. 9. 2021 3

Golf sahalarından tenis kortlarına kadar pek çok spor dalının gelişimine katkıda bulunmak amacıyla, antrenör, ekipman ve tesis desteği sağlamışlardır. Devlet kurumlarının, özellikle spor tesislerinin inşasındaki finansman desteği 1970 lerden itibaren hızla artarak günümüzde doruk noktasına ulaşmıştır. Örneğin Türkiye de Galatasaray Spor Kulübü nün yeni stadı olan Ali Sami Yen Spor Kompleksi Türk Telekom Arena Galatasaray ile devletin işbirliği ile yapılmış bir tesistir. 16. 9. 2021 4

Devletler farklı vergiler yoluyla elde ettikleri gelirleri, spor finansmanında mali destek olarak kullanmaktadırlar. Özellikle dış ülkelerde hükümetler tahvil ihracı yoluyla spor işletmelerini finanse etmektedirler. İhraç edilen bu tahvillerin geri ödemelerini ise vergilerden toplanan kaynaklarla gerçekleştirilmektedir. Bu vergiler ise başta emlak ve satış vergileri olmak üzere; elektrik, su, doğalgaz vergileri, tüketim vergileri, piyango ve şans oyunlarından alınan vergilerdir. 16. 9. 2021 5

Spor işletmeleri fon ihtiyaçlarını hükümet kuruluşları kanalıyla sağladıkları fonların yanı sıra bankalardan kredi alma ya da çeşitli menkul kıymet ihracı ile sağlamaktadırlar. Spor işletmeleri, bankalardan farklı vadelerde kredi kullanarak bu fonları yatırımlarına yönlendirebilirler. Bununla birlikte spor işletmeleri hisse senedi ihraç ederek fon teminine gidebilirler. Ayrıca birçok ülkede spor işletmeleri tahvil ihracı yoluyla da finansman olanağı sağlayabilmektedir. 16. 9. 2021 6

Yurt dışında uygulama imkânı bulan tahvil türleri ise şunlardır: Genel Yükümlülük Tahvilleri: Genel yükümlülük tahvilleri çoğunlukla devlete ait tesisleri finanse etmede kullanılan dokümanlardır. Bu tahviller genellikle devletin diğer birimlerinin gelir vergileriyle ödemeyi taahhüt ettiği yükümlüklerdir. Gelir Tahvilleri: Elinde bulunduran kimseye ancak şirket kâr elde ettiğinde gelir (faiz) sağlayan bir tür borç senedidir. 16. 9. 2021 7

Gelir tahvillerinde yatırımcılara yapılan ödemelerde projenin kendisinden gelirlerin kullanılması esastır. Ödeme yapmak için yeterli gelirin elde edilememesi, gelir tahvillerinin ödenmemesiyle sonuçlanmaktadır. Vergi Destekli Tahviller: Kamu kuruluşu tahvili finanse etmek için özel bir vergiyi amaçlayabilir. Örneğin; Amerika Birleşik Devletlerinde Cleveland Eyaleti alkol ve tütün satışlarında bunu kullanarak spor sahalarını finanse etmiştir. 16. 9. 2021 8

Ayrıca özel gelir yaratabilecek kaynaklarda bulunabilmektedir. Kullanılan özel gelir kaynakları şöyledir: Elektrik, su, doğalgaz vergileri: Elektrik, su ve doğalgaz faturalarına eklenerek tahvillerin borçlarının ödenmesi sağlanır. Araba kiralama vergileri ve turist vergileri: Bu vergiler tamamıyla şehir dışından gelen insanları kapsamaktadır. Bu popüler bir tekniktir çünkü oy veren yerli tüm halka bu verginin yalnızca şehrin dışından gelen halka özgü olduğunu anlatmak kolay bir iştir. 16. 9. 2021 9

Bilet ek ücretleri: Bilet ek ücretleri biletlere 0, 5 dolar ya da 1 dolar gibi miktarlar ilave etmektir. Bu ilave miktarlar direk olarak tahvillerin ödenmesini karşılar. Bu seçenek de popülerdir çünkü spor olaylarına katılan halk diğerlerine oranla daha çok pay öder. Gayrimenkul vergileri: Tüm mülk sahipleri bu vergiyi öder. Belediyeler yeni tesisler inşa etmek için yeni kaynaklar bulmak adına gayrimenkul vergilerini artırabilirler. 16. 9. 2021 10

Tüketim vergileri: Tüketim vergileri değişik ürünlere belirli zamanlarda eklenerek bazı finansal ihtiyaçların karşılanmasına yönelik vergilerdir. Örneğin, savaş, deprem zamanı kullanılan vergiler. Loto ve oyun vergileri: Belediyeler özel loto ve oyunlardan, okulların, yolların ya da stadyumların finanse edilmesinde kullanılmak üzere vergi alır. 16. 9. 2021 11

SPOR TESİS İŞLETMELERİNDE NAKİT YÖNETİMİ VE BÜTÇELER Çalışanların ücretlerinin ödenmesi, sabit varlıkların satın alınması, vergilerin ödenmesi, hammadde alımı, borçların ödenmesi ve kâr paylarının ödenmesi gibi pek çok nedenle işletmelerin nakit bulundurmaları gerekmektedir. Ancak nakit miktarının gerekenden fazla belirlenmesi kârlılığı düşürmektedir. Bu nedenle nakit yöneticisinin 16. 9. 2021 12

SPOR TESİS İŞLETMELERİNDE NAKİT YÖNETİMİ VE BÜTÇELER Çalışanların ücretlerinin ödenmesi, sabit varlıkların satın alınması, vergilerin ödenmesi, hammadde alımı, borçların ödenmesi ve kâr paylarının ödenmesi gibi pek çok nedenle işletmelerin nakit bulundurmaları gerekmektedir. Ancak nakit miktarının gerekenden fazla belirlenmesi kârlılığı düşürmektedir. Bu nedenle nakit yöneticisinin hedefi işletme faaliyetlerinin aksamasına neden olmayan, minimum nakit tutarını saptamak olmalıdır. 16. 9. 2021 13

Nakit yönetimi, finans yöneticilerine işletmenin faaliyetleri ve borçlanma sonucu elde ettiği fonları, faaliyet ile ilgili yükümlülüklere ve geleceğe ilişkin yatırımlara nasıl kanalize edeceği konusunda fikirler vermektedir. Bu nedenle nakit yönetimi işletmeler açısından hayati bir öneme sahiptir. Finans yöneticisi, nakit yönetimi çerçevesinde işletme bünyesinde ne kadar likit varlık bulundurması gerektiği konusunda karar vermek durumundadır. 16. 9. 2021 14

İşletmenin büyük miktarda nakdi bankada tutma kararı alması durumunda, bu nakdi faiz getiren menkul kıymetlere yatırması sonucu elde edeceği faiz gelirinden mahrum kalması söz konusudur (Fried vd. , 2008). Tersi durumda bankada az miktarda nakit bulundurması ise günlük işlemler için ihtiyaç duyulan nakdin temin edilmesinde güçlüğe neden olacaktır. Bir işletme fon sağlamak için çok sayıda kaynağa başvurur. İşletme ilk işe başladığında ihtiyaç duyduğu nakdi, özsermaye araçlarından sağlar. 16. 9. 2021 15

İlerleyen dönemlerde ise işletme ihtiyaç duyduğu nakdi, yabancı kaynaklardan ve otofinansman yoluyla temin etme yoluna gidebilir. Spor işletmelerinde nakit yönetimi diğer işletmelere benzemekle birlikte, spor işletmelerine ilişkin gelir ve gider kalemleri diğer işletmelerden farklılıklar gösterir. Bu nedenle spor işletmelerinde nakit yönetiminin daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle gelir ve gider kalemlerinin incelenmesi yararlı olacaktır. 16. 9. 2021 16

Gelir Kalemleri: Son yıllarda spor işletmelerinin yeni ve yaratıcı gelir kaynakları bulmaları ile birlikte gelirleri büyük oranda artış göstermiştir. Günümüzde spor işletmeleri bilet satış ve isim hakları gelirleri gibi standart gelir kalemlerinin yanında çeşitli reklâm, forma satışları gelirleri gibi yeni gelir kaynaklarıyla fonlarında büyük ölçüde artış sağlamışlardır. Spor işletmelerine ilişkin başlıca gelir kalemleri şu şekilde sıralanabilir: 16. 9. 2021 17

Bilet Gelirleri: Spor işletmelerinin hesaplarında toplam gelirler içerisinde en büyük paya sahip olan kalem bilet gelirleridir. Bir spor organizasyonuna ait biletler beş şekilde satışa sunulabilir: Kombine bilet satışları: Spor işletmelerine sezon başında garanti bir gelir sağlar. Buradan sağlanan fonlar yatırımlar için kullanılabilir. 16. 9. 2021 18

Grup bilet satışları: Grup biletleri spor işletmelerinin içinde bulunduğu herhangi bir organizasyona ilişkin olarak satılan, belirli sayıda oyunu içeren paket niteliğindeki biletlerdir. Standart Biletler: Tek bir oyunu izlemek için taraftarlara satılan biletlerdir. Ücretsiz Bilet: Bu tür biletler, belirli şahıs veya gruplara (genellikle VİP konuklara) geleceğe ilişkin fayda beklentisi doğrultusunda ücretsiz olarak verilir. 16. 9. 2021 19

Öğrenci Biletleri: Bu tür biletler genellikle üniversite öğrencilerine, düşük fiyat ile satılmaktadır. Bu satışların amacı daha fazla sayıda öğrenciyi oyuna çekebilmektir. Loca Gelirleri: Localar, 1990 lı yılların başından itibaren yeni inşa edilen her stadyum ve spor arenasında yer alan özel bölümlerdir (Howard ve Crompton, 2005). Fiziksel özellikleri farklılık göstermekle birlikte genel olarak her loca dev ekran TV, halı, mini bar, maç günleri harici kullanma imkânı olan ofis, dinlenme odası ve sayıları 12 ile 24 arasında değişen koltuklardan oluşmaktadır. 16. 9. 2021 20

Sponsorluk Gelirleri: Sponsorluk bir reklâm aracı olmak ile birlikte iki tür sponsorluktan bahsedilebilir. Bunlardan ilki spor sponsorluğu, diğeri ise değişik reklâm amaçlı sponsorluktur. Spor sponsorluğunun çoğu giyim, ayakkabı ve spor malzemeleri üzerinedir. Günümüz koşullarında özellikle büyük spor organizasyonlarının finans, teçhizat ya da insan desteği olmadan gerçekleştirilmesi zordur. Bugün pek çok spor dalının gelişmesinin ya da ayakta kalmasının nedeni sponsorluk anlaşmalarından elde edilen gelirlerdir 16. 9. 2021 21

Medya Gelirleri: Spor işletmelerinde temel gelir kaynaklarından biriside medya gelirleridgelirler içerisinde medya gelirlerinin oranı son yıllarda önemli ölçüde artmıştır. Lisanslı Ürün Gelirleri: Birçok taraftar, spor kulüplerine olan bağlılıklarını göstermek ve takımlarını desteklemek amacıyla lisanslı ürün satın alırlar (Mullin vd. , 2000). Bağışlar: Spor işletmelerine yapılan her türlü karşılıksız maddi yardımları ifade etmektedir. Toplam 16. 9. 2021 22

Reklâm Gelirleri: Reklâm, insanları belirli bir fikir, hizmet veya ürün hakkında yönlendirmek, dikkat çekmek ve bilgi vermek amacıyla; iletişim araçları vasıtasıyla belirli bir ücret karşılığı oluşturulan duyurudur. Spor organizasyonları, gerek forma reklâmları gerekse saha kenarında yer alan reklâm panoları kanalıyla önemli ölçüde gelir elde etmektedirler. Örneğin; 2006 yılında, Manchester United dünyanın en büyük sigorta şirketi Amerikan International Grup ile 4 yıllığına 20 milyon Euro karşılığında forma reklâmı anlaşması yapmıştır. 16. 9. 2021 23

GİDER KALEMLERİ Gider kalemleri hemen tüm endüstrilerde benzer niteliktedir. Örneğin ister hizmet işletmesi, ister bir hükümet kuruluşu olsun tüm işletmeler çalışanlarına ücret ödemek durumundadırlar. Tipik bir spor işletmesinin giderleri; oyuncu ve çalışanların ücretleri, ekipman, yol giderleri, yönetici ücretleri ve kiralardan sigorta primlerine kadar uzanan diğer giderlerden oluşmaktadır (Fried vd. , 2008): 16. 9. 2021 24

Oyuncu Ücretleri: Büyük lig takımlarındaki en büyük faaliyet gideri oyuncu maliyetleridir. Oyuncu ücretleri takımlardaki toplam faaliyet giderlerinin tek başına yaklaşık üçte ikisine tekabül etmektedir. Ekipman Giderleri: Özelikle polo, golf, buz hokeyi, rugby gibi pahalı ve lüks sporlarda kullanılan pahalı spor malzemeleri, özel tasarım ve sipariş gibi nedenlerden dolayı yüksek giderlere sebep olabilmektedir. 16. 9. 2021 25

Seyahat Giderleri: Coğrafi olarak büyük yüz ölçüme sahip ülkelerdeki spor ekiplerinin uzak mesafelerdeki spor organizasyonlarına ulaşımı için uçak gibi maliyeti yüksek ulaşım araçlarının yanı sıra barınma amacıyla otellerde kalınması gibi durumlarda seyahat giderlerindeki artışlar önemli olabilmektedir. Özellikle yurt dışındaki müsabakalar söz konusu olduğunda bu kalemdeki artışlar ciddi boyutlara ulaşabilir. 16. 9. 2021 26

Yönetici Ücretleri: Profesyonel spor kulüplerinde gerek teknik direktör, antrenör gibi saha içi gerekse finans direktörü, pazarlama müdürü gibi saha dışı yöneticilerin ücretleri büyük meblağlara erişebileceğinden önemli bir gider kalemi olarak göz önünde bulundurulmalıdır. 16. 9. 2021 27

Sigorta Primleri: Özellikle profesyonel spor kulüplerinin vazgeçilmez bir unsuru olan sporcuların kaza, sakatlık gibi arzu edilmeyen durumlar ile hırsızlık, deprem, yangın vb. gibi spor işletmesini zarara uğratabilecek istenmeyen durumlara karşı korunmak amacıyla ödenen sigorta primleri önemli bir gider kalemidir. 16. 9. 2021 28

Bakım Giderleri: Başlıca bakım giderleri olarak müsabaka sonrası oyun alanı, koltuklar, tuvalet ve duş kabinlerinin temizlenmesi, stadyum ve kort çimleri ile skorboard ve bilgisayar sistemlerinin bakımı sayılabilir. 16. 9. 2021 29

Vergi Giderleri: Spor işletmeleri de diğer tüm işletmelerde olduğu gibi devlete vergi vermek ile yükümlüdür. Bununla birlikte vergi kanunlarının ilgili maddelerine göre, spor kulüplerinin idman ve spor faaliyetlerinde bulunan iktisadi işletmeleri ile sadece idman ve spor faaliyetinde bulunan anonim şirketler için; Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü ile özerk spor federasyonlarına tescil edilmiş spor kulüplerinin idman ve spor faaliyetlerinde bulunan iktisadi işletmeleri ile sadece idman ve spor faaliyetlerinde bulunan anonim şirketler 16. 9. 2021 30

Kurumlar Vergisi Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (j) bendi kapsamında kurumlar vergisinden muaftırlar. Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü ile özerk spor federasyonlarına tescil edilmiş spor kulüplerinin idman ve spor faaliyetlerinde bulunan iktisadi işletmelerinin muafiyet hükmünden yararlanabilmesi için iktisadi işletmenin; Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü ve/veya özerk spor federasyonlarına tescil edilmiş olan spor kulüplerine ait olması, Faaliyetlerinin sadece idman ve spor faaliyetlerinden ibaret olması gerekmektedir. 16. 9. 2021 31

Spor işletmelerinde nakit yönetimine ilişkin gelir ve gider kalemlerini spor tesis işletmelerinde finans yöneticisinin, işletmenin nakit girişleri ve nakit çıkışlarını koordine etmede yararlanacağı araçlardan en önemlisi nakit bütçesidir. Nakit bütçesi yardımıyla; nakit girişleri ile planlanan dönemdeki ödemelerin zamanlaması yapılır (Büker vd. , 2011). Nakit bütçesinin hazırlanmasında birden çok yöntem mevcuttur. 16. 9. 2021 32

Ancak nakit bütçelemesi sürecinde genellikle şu üç adım yer alır: Nakit kaynaklarının tahmin edilmesi Nakdin kullanım alanlarının tahmin edilmesi İşletmenin nakit açığı ya da fazlasının olup olmadığının hesaplanması Bütçeleme karar süreciyle ilgilidir ve spor işletmelerinde yeni bir sahanın inşa edilmesi, oyuncu ücretleri ve bilet fiyatları gibi önemli kararların alınmasında yöneticilere yararlı bilgiler sağlar. 16. 9. 2021 33

Bununla birlikte bir spor yöneticisi ihtiyaç duyduğu fonları sağlama konusunda diğer spor organizasyonları ile rekabet içinde olduğu için nakit hareketlerinin sürekli takip edilmesi gerekir (Parkhouse, 2001). Spor işletmelerinde ve özellikle kulüplerde nakit girişlerinin çoğu daha öncede belirttiğimiz gibi bilet satışları ve sponsorluk anlaşmalarından sağlanmaktadır. Elde edilen bu fonların nakit çıkışları ile dengelenmesinde ise zamanlama ve planlama oldukça önemlidir. 16. 9. 2021 34

Nakit akım tablosu aylar itibarıyla fon fazlalığı ya da eksikliği olması durumunda ne yapılması gerektiği hakkında finans yöneticilerine fikir veren bir araçtır. Gelir bütçeleri karar alma sürecine temel teşkil etmektedir. Şirket yöneticileri, planlama yaparken ve yönetsel kararlar alırken geleceğe ilişkin gelir kaynaklarını bilmek durumundadır (Crow, 2005). Spor işletmelerinde gelir bütçeleri diğer işletme bütçelerine nazaran genellikle daha basittir. 16. 9. 2021 35

Her ne kadar gelirler belirli bir dönemde elde edilse de uygun giderlerle eşleştirilmelidirler. Örneğin, kombine biletler sezon başında satışa sunulur ve buradan kazanılan gelir sezon başında nakden elde edilir. Fakat müsabakalar sezon boyunca devam eder. Bu durumda gelirlerin giderlerle eşleştirilebilmesi için gelir bütçelerinden yararlanılır. Gider bütçelerinin gelir bütçeleriyle çakıştırılması gerekmektedir. Finans yöneticileri, faaliyet giderlerini ödemek için mevcut nakitle ilgili olarak giderleri analiz edebilmelidirler. 16. 9. 2021 36

Faaliyet giderleri sabit ve değişken gider bileşenlerine sahiptir. Finans yöneticilerinin finansal konularla ilgili kararlar alırken giderlerle ilgili detaylı bilgiye sahip olması gerekmektedir. Bu giderler aşağıdaki biçimdedir; Faaliyet gideri: Ofis elektrik faturası gibi normal iş akışından ileri gelen gider. Değişken giderler: Elektrik, gaz ve su faturaları gibi sabit bir değeri olmayan kaçınılmaz periyodik maliyetlerdir. 16. 9. 2021 37

Sabit gider: Üretim veya satış seviyesine bağlı olarak değişmeyen kira, gayrimenkul, sigorta veya faiz gibi bir maliyettir. Yarı değişken gider: Sabit gider bileşeni ve değişken gider bileşenine sahip bir maliyettir. İhtiyari giderler: Mal ve hizmetler için kalıcı veya geçici giderlerdir. Ağırlama giderleri, sağlık programları ve konuşmacılar örnek olarak verilebilir. 16. 9. 2021 38

SPOR TESİS İŞLETMELERİNDE SERMAYE BÜTÇELEMESİ VE YATIRIM KARARLARI En basit tanımı ile yatırım, işletmeye uzun süre gelir (para girişi) sağlayacak her türlü harcamadır ve sermayenin mal ve hizmet üretimine yarayan tesislerin kurulmasına tahsisini içermektedir. Mikro açıdan yatırım ise işletmenin amacını oluşturan faaliyetleri sürdürmek, belli bir anda işletmenin varlığını, rekabet gücünü korumak ya da geliştirmek üzere, sürekli bir şekilde sahip olmak zorunda olduğu unsurlar ve özellikle dayanıklı varlıkları tedarikte yapılan harcamalardır 16. 9. 2021 39

Başka bir ifadeyle yatırım kavramı, ekonomik anlamda sermaye kullanımı ya da kâr etmek amacıyla uzun süreli sermaye bağlamayı ifade eder (Berk, 2010). Yatırımlar tür olarak finansal ve üretime yönelik yatırımlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Üretim ile ilgili yatırım türlerini ise; komple yeni yatırımlar, yenileme yatırımları, tevsii yatırımları, tamamlama yatırımları, modernizasyon yatırımları, darboğaz giderme yatırımları, kalite düzeltme yatırımları, entegrasyon yatırımları, finansal kiralama yatırımları ve nakil yatırımları olmak üzere on grupta sınıflamak mümkündür 16. 9. 2021 40

Ancak bazı durumlarda bu yatırım türleri iç içe geçmiş ve örtüşmüş olabilir. Örneğin ekonomik ömrünü doldurmuş olan bir makinenin yerine daha yüksek kapasiteli bir makinenin alınması hem tevsii hem de yenileme yatırımı kapsamında düşünülebilir. Her bir tür yatırım ayrı karakteristiğe sahiptir. Örneğin; komple yeni yatırım, bir makinenin alınışına göre daha başka açılardan ve ayrıntıları ile ele alınıp incelenmekte ve projelendirilmektedir. 16. 9. 2021 41

Yine aynı şekilde rasyonelleştirme yatırımları amaçları dolayısıyla satın alınmak istenen bir makine ile tevsii amaçlı yatırıma göre üzerinde durulması gereken faktörler farklılık göstermektedir. Rasyonelleştirme yatırımları üretim maliyetlerini azaltmakta ve kalitenin artmasını sağlamaktadır. Öte yandan tevsii yatırımları ek maliyet masraflarına sebep olmakta ve işletmenin riskini arttırabilmektedir. 16. 9. 2021 42

Darboğaz giderme yatırımları düşük bir harcama ile üretim kapasitesinin artmasını sağlamakta, nakil yatırımları ise, işletmenin daha uygun faaliyet gösterebileceği bir yere taşınmasını sağlamakta, ancak, büyük tutarda harcamaları gerektirmektedir. Bütün yatırım türleri sonuçta finansal yönden benzer etkilere sahiptir. Bu etki de işletmenin sermayesinin işletmenin üretim faktörlerine uzun süre için bağlanması ve likit varlıkların likit olmayan varlıklar haline dönüştürülmesidir. 16. 9. 2021 43