SPOECZNA INSPEKCJA PRACY Zwizek Nauczycielstwa Polskiego Zarzd Gwny

SPOŁECZNA INSPEKCJA PRACY Związek Nauczycielstwa Polskiego Zarząd Główny marzec- kwiecień 2013 r. (Andrzej Mazurek - Nadinspektor pracy OIP w Warszawie)

Zakres działania Państwowej Inspekcji Pracy: • nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej • analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych (. . . ) • udzielanie porad i informacji technicznych w zakresie eleminowania zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników • realizowanie zadań prewencyjnych i promocyjnych zmierzających do zapewnienia przestrzegania prawa pracy (od 8. 08. 2011 r. ) 2

OCHRONA PRACY ZESPÓŁ DZIAŁAŃ PODEJMOWANYCH W OBSZARZE PRAWA PRACY, KTÓRE W CAŁOŚCI SŁUŻĄ OCHRONIE PRACOWNIKA, PRZEDE WSZYSTKIM w MIEJSCU PRACY 3

FUNKCJONOWANIE SIP - art. 18(5) par. 1 Kodeksu pracy - art. 207 par. 2 pkt. 7 Kodeksu pracy - art. 237(12) par. 1 Kodeksu pracy (wzmocnienie rangi sip – nowelizacja KP z dnia 2. 06. 1996 r. ) - art. 29 ustawy o państwowej inspekcji pracy (w czasie wykonywania czynności kontrolnych inspektor pracy współdziala miedzy innymi z sip. . . )

FUNKCJONOWANIE SIP (cd) Społeczny nadzór nad warunkami pracy Zalecenie nr 164 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 22. 06. 1981 r. w sprawie bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy). 5

FUNKCJONOWANIE SIP (cd) • Ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz. U. Nr 35, poz. 163, z póżń. zm. ) wprowadziła społeczną inspekcję pracy jako samodzielną organizację kontroli warunków pracy, kierowaną przez organizacje związkowe w zakładach pracy (kompetencje kontrolne). Zasadą jest, aby społeczna inspekcja pracy reprezentowała wszystkich pracowników w sprawach ochrony warunków pracy i stosowania przepisów prawa pracy 6

FUNKCJONOWANIE SIP (cd) • Uchwała Rady Państwa z dnia 6 lipca 1983 r. w sprawie wytycznych do działalności społecznych inspektorów pracy (M. P. Nr 23, poz. 128); · Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 105, poz. 870 z 2009 r. )

FUNKCJONOWANIE SIP (cd) Żródła wiedzy z zakresu ochrony pracy (przyklady): - Rozporządzenia √ Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31. 12. 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 6, poz. 69, z 2003 r. ), m. in. dot. ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy osób pozostających pod opieką szkoły i placówki, wzór protokołu „wypadkowego”, rejestru wypadków.

FUNKCJONOWANIE SIP (cd) √ Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26. 09. 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 169, poz. 1650 z 2003 r. , ze zm. ) √ Ministra Gospodarki z dnia 30. 10. 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników w czasie pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596) √ (. . . )

Struktura ZNP Zarząd Główny (obejmuje swoim działaniem cały kraj) Zarządy Okręgów (województwa – uprawnienia ponadzakładowej organizacji związkowej - art. 46 ust. 2 statutu ZNP) Zarządy Oddziałów (powiatowe, międzygminne, miejskie lub dzielnicowe). Oddział - międzyzakładowa org. zw. o uprawnieniach zoz w rozumieniu ustawy o zz i prawa pracy (art. 18 ust. 1 statutu ZNP). Zarządy Ognisk (poszczególne placówki; w jednym ognisku – członkowie ZNP z kilku placówek)

Działalność SIP w ZNP Społeczna Inspekcja Pracy Jeden z instrumentów wykonawczych zakładowej organizacji związkowej w zakresie nadzorowania warunków pracy i przestrzegania praw pracowniczych. Funkcjonowanie w oparciu o: - ustawę o sip - wytyczne Prezydium Zarządu Głównego ZNP w sprawie działalności społecznych inspektorów pracy - ramowe wytyczne Prezydium ZG ZNP do regulaminu wyborów sip (vide art. 6 ust. 7 ustawy o sip)

SIP w strukturach ZNP Zarząd Główny ZNP - powołana jest Komisja Socjalna i Ochrony Pracy (zadanie: m. inspirowanie i koordynowanie działalność sip w ogniwach ZNP). Zarząd Okręgu ZNP - Okręgowa Komisja Ochrony Pracy - Okręgowy Koordynator społecznej inspekcji pracy (członek zarządu okręgu – znający problematykę sip)

SIP w strukturach ZNP (cd) Oddział ZNP - Oddziałowy Koordynator społecznej inspekcji pracy (obejmujący swoim zasięgiem więcej niż 5 zsip) Zadania: m. in. rozstrzyganie i dostosowanie organizacji społecznej inspekcji pracy do potrzeb wynikających ze struktury danej placówki oświatowej. W zasadzie – w placówkach oświatowych (z uwagi na liczbę zatrudnionych społeczną inspekcję pracy tworzy zakładowy społeczny inspektor pracy

Prawidłowość wyborów sip potwierdzana uchwałą przez organizatora wyborów (zarząd oddziału ZNP) Zakwestionowanie zasadności wyborów art. 48 a ust. 1 w związku art. 30 Statutu ZNP dot. nadzoru prezydium zarządu okręgu nad właściwymi terytorialnie oddziałami ZNP i procedury postępowania zarządu wyższego szczebla ZNP w przedmiotowej sprawie (art. 30 „w razie sprzeczności uchwały władzy lub jej organu z postanowieniami Statutu lub obowiązującego prawa - zarząd lub rada wyższego szczebla może tę uchwałę uchylić lub zawiesić jej obowiązywanie do czasu dostosowania postanowień uchwały do obowiązujących przepisów, wyznaczając w tym celu stosowny termin. W razie bezskutecznego upływu tego terminu, uchwała traci moc).

ZADANIA SPOŁECZNYCH INSPEKTORÓW PRACY (art. 4 ustawy o sip) * uczestniczenie - w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy - w kontroli przestrzegania przepisów dot. ochrony środowiska naturalnego * udział - w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy; w analizowaniu przyczyn ich powstawania, zachorowań na choroby zawodowe oraz kontrola stosowania przez z-dy właściwych środków zapobiegawczych.

ZADANIA SPOŁECZNYCH INSPEKTORÓW PRACY (cd) * podejmowanie działań na rzecz aktywnego udziału pracowników w kształtowaniu właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz oddziaływanie na przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bhp * opiniowanie projektów planów poprawy warunków bhp i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontrola ich realizacji * wykonywanie innych zadań określonych w ustawie i przepisach szczególnych.

Zadania SIP (podsumowanie) SIP realizuje swoje zadania na trzech płaszczyznach (vide wytyczne Rady Państwa. . par. 3) * bezpieczeństwa pracy (eliminowanie zagrożeń, które mogą być przyczyną wypadków przy pracy i chorób zawodowych; przestrzeganie wymogów technologicznych; wyposażenie maszyn w osłony i urządzenia zabezpieczające; własciwy dobór i wykorzystanie urządzeń sportowych w salach gimnastycznych i na boiskach; wyposażenie pracowników w sprawne środki ochrony indywidualnej; przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bhp; stan urządzeń elektrycznych i skuteczności ochron przeciwporażeniowych, warunki i bezpieczeństwo w kotłowniach szkolnych (uprawnienia „palaczy”, konserwatorów kotłowni)

Zadania SIP (podsumowanie, cd) * higieny pracy (zapewnienie pracownikom obowiązujących norm higienicznych, w szczególności dot. obecności w środowisku pracy substancji szkodliwych, zapylenia, hałasu, wibracji, mikroklimatu, oświetlenia, oraz – zapewnienie pracownikom odpowiednich pomieszczeń higieniczno-sanitarnych; poddawanie pracowników obowiązkowym badaniom wstępnym i okresowym)

Zadania SIP (podsumowanie, cd) • prawnej ochrony pracy w szczególności: -realizacja uprawnień nauczycieli wynikających z ustawy Karta Nauczyciela , Kodeksu Pracy, regulaminów pracy i wynagradzania (wynagrodzenia, awans zawodowy, uprawnienia socjalne, zdrowotne i inne); - stosowanie skróconego czasu pracy wprowadzanego ze względu na uciążliwe lub szkodliwe warunki pracy; - ustalanie i realizacja zakładowych norm przydziału odzieży i obuwia roboczego i śoi

Uprawnienia Społecznej Inspekcji Pracy Uprawnienia sip nadaje art. 8 i następne ustawy. . . . • • wstęp w każdym czasie do pomieszczeń i urządzeń zakładu celem wykonania zadań określonych w art. 4 ustawy żądanie informacji oraz okazywania dokumentów niezbędnych do wykonywania funkcji kontrolnych (z zachowaniem przepisów o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej)

Uprawnienia Społecznej Inspekcji Pracy (cd) • • • występowanie o natychmiastowe usunięcie bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników wydawanie zaleceń i wpisywanie uwag, w tym szczególności zalecenia wstrzymywania pracy danej maszyny lub określonych prac zwracanie uwagi pracownikom, w sytuacji naruszania przez nich obowiązujących przepisów i zasad bhp 21

Uprawnienia Społecznej Inspekcji Pracy (cd) • występowanie o odsunięcie pracownika od pracy (np. w przypadku braku wymaganych uprawnień kwalifikacyjnych niezbędnych do obsługi określonych maszyn, czy też braku orzeczenia lekarskiego dopuszczającego pracownika do wykonywania określonej pracy) • udział w zespołach „powypadkowych” (jako strony równoprawnej) ustalających okoliczności i przyczyny wypadków przy pracy oraz w pracach zespołów dokonujących analizy przyczyn powstawania wypadków przy pracy, chorób zawodowych. . . 22

Uprawnienia Społecznej Inspekcji Pracy (cd) • Uczestniczenie - w kontrolach pip i ich podsumowaniu (art. 20 ustawy o sip, itp ) + “wytyczne” paragraf 9 i następne); - w pracach komisji bhp (wiceprzewodniczący) • opiniowanie projektów planów poprawy warunków pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontrolowanie ich realizacji

ZASADY POSTĘPOWANIA SIP METODYKA KONTROLI Zakładowy Społeczny Inspektor Pracy prowadzi działalność na podstawie Planu Pracy (zatwierdzany przez Zarząd Oddziału ZNP)

Metodyka kontroli Plan pracy

Metodyka kontroli (cd) - organizacją społecznych przeglądów warunków pracy i nauki - rodzajem i częstotliwością kontroli - oceną i wnioskami, które będą przedstawiane zarządowi oddziału (rola koordynatora sip) (vide zadania sip – par. 3, 7 Wytycznych Rady Państwa. . . . )

Metodyka kontroli (cd) Uprawnienia SIP określone są w postanowieniach ustawy o sip – z art. 8 ust. 2 ustawy wynika, iż: „SIP ma prawo żądać od kierownika zakładu pracy oraz oddziału (wydziału) informacji oraz okazania dokumentów w sprawach wchodzących w zakres jego działania”.

Metodyka kontroli (cd) Brzmienie tego przepisu nie budziło wątpliwości interpretacyjnych do czasu uchwalenia np. ustawy o ochronie informacji niejawnych (zastąpienie terminów: „tajemnicy służbowej; państwowej). Powrót 28

Metodyka kontroli (cd) Co do zasady pracodawca winien udostępnić sip dokumenty w sprawach wchodzących w zakres jego działania, poza dokumentacją osobową pracownika /ochrona zostanie wyłączona, gdy osoba, której dane dotyczą, złoży oświadczenie o rezygnacji z przysługującego jej prawa do prywatności/ (vide ustawy: o dostępie do informacji publicznej i ochrony danych osobowych)

Metodyka kontroli (cd) Prawo sip do wstępu do pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy - (o każdej porze dnia i nocy) do pomieszczeń pracy i urządzeń zakładu musi być związane z wykonywaniem zadań sip. Oględziny powinny być dokonywane za wiedzą i zgodą osób zawiadujących tymi pomieszczeniami, w sposób który (przy zachowaniu wymagań bhp)nie zakłóci normalnego toku pracy

Metodyka kontroli (cd) Ocena pomieszczeń pracy - zapewnienie: - norm powierzchniowoprzestrzennych, wysokości pomieszczeń (z uwzględnieniem występowania w procesie pracy czynników szkodliwych dla zdrowia), ciągów komunikacyjnych i ewakuacyjnych, oświetlenia, itp. Przekazanie niezbędnej dokumentacji - ułatwienie oceny realizacji obowiązków pracodawcy w zakresie przestrzegania postanowień przepisów ustawy o sip. Powrót 31

Metodyka kontroli (cd) Zgłaszanie uwag, wydawanie zaleceń Powrót 32

Metodyka kontroli (cd) Zakres przedmiotowy Zalecenia dot. naruszenia przepisów prawa pracy, jak i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy *np. istnieje uzasadniona potrzeba: - usunięcia stwierdzonych uchybień w przestrzeganiu przepisów prawa pracy (zaprowadzenie ewidencji czasu pracy, ustalenie planu urlopów, wykorzystanie urlopów wypoczynkowych).

Powrót 34

Metodyka kontroli (cd) Wymagania formalno-prawne dla Zaleceń - wpisane do Księgi zaleceń i uwag zsip - dokładne określenie miejsca i rodzaju stwierdzonego zagrożenia/uchybienia oraz terminu jego usunięcia (“natychmiastowe”/”terminowe”) - data, podpis oraz pieczęć zsip - doprowadzenie do wiadomości pracodawcy w sposób przyjęty w zakładzie z odnotowaniem daty i pieczęci pracodawcy (osoby działającej w jego imieniu). Zalecenie zsip, choć nie jest decyzją administracyjną w rozumieniu przepisów Kpa, po stronie pracodawcy wytwarza. Powrót obowiązek prawny. 35 Sprzeciw pracodawcy od zalecenia. . .

OCHRONA PRAWNA Społecznego Inspektora Pracy art. 13 ustawy o sip nie wolno pracodawcy definitywnie wypowiedzieć umowy o pracę ani jej rozwiązać (w czasie trwania kadencji oraz przez rok po jej upływie). Powrót 36

Chyba, że: - wypowiedzenie stało się konieczne z przyczyn, o których mowa w art. 43 Kp (nowe zasady wynagradzania dotyczące wszystkich pracowników lub orzeczenie lekarskie stwierdzające niezdolność do wykonywania obecnej pracy) Powrót 37

- zaistniały przyczyny uzasadniające natychmiastowe rozwiązanie /np. długa choroba lub gdy pracownik dopuścił się ciężkiego naruszenia obowiązków, popełnił w czasie trwania stosunku pracy przestępstwo, które uniemożliwia dalsze zatrudnienie na zajmowanym stanowisku (jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem), nastąpiła zawiniona utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku/ (jednak i wówczas ustanie zatrudnienia sip po uzyskaniu zgody zoz) Powrót 38

- została ogłoszona upadłość lub nastapiła likwidacja pracodawcy. Istnieje również zakaz pogorszenia warunków zatrudnienia sip podczas trwania jego kadencji i przez następny rok. Generalnie jest więc możliwe skuteczne przeniesienie społecznego inspektora pracy na mniej “intratne” stanowisko za wypowiedzeniem zmnieniającym. Powrót 39

ochrona sip zatrudnionych na podstawie mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę /Wg SN z 18. 12. 2001 r. - z ochrony prawnej przed definitywneym rozwiązaniem stosunku pracy skorzystała pracownica, która przez wiele lat faktycznie pełniła funkcję zsip za dorozumiałą i niewątpliwą wolą pracowników, mimo niedokonania formalnego wyboru po upływie kadencji sip / (Wyroki SN nie są źródłem prawa a jedynie wskazówką interpretacyjną) Powrót 40

Z przyczyn niedotyczących pracowników (ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników – Dz. U. Nr 90, poz. 844, ze zm. ) Pracodawca nie może wypowiedzieć definitywnie sip umowy podczas jego kadencji i przez następny rok po upływie kadencji. Ma prawo natomiast zastosować wypowiedzenie zmnieniające. Jeśli miałoby ono spowodować obniżenie wynagrodzenia sip – to przysługuje wówczas dodatek wyrównawczy do końca “okresu ochronnego” w przypadku zwolnień “grupowych” /przez 6 miesięcy w przypadku zwolnień “indywidualnych”/. Społeczny inspektor pracy może z zakładu” odejść z własnej woli”, np. w wyniku zainicjowanego przez niego porozumienia stron Powrót czy też wypowiedzenia umowy o pracę (jedna ze stron stosunku pracy). 41