SOSYAL YARDIMLARDA DNM ARACI OLARAK ASGAR GELR DESTE

SOSYAL YARDIMLARDA DÖNÜŞÜM ARACI OLARAK “ASGARİ GELİR DESTEĞİ” MODELİ A. Fatih ORTAKAYA Aile ve Sosyal Politikalar Uzmanı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü 1

SUNUMUN MANTIKSAL ÇERÇEVESİ Sunum kapsamında: • • • Sosyal yardımlar alanında dönüşüm ihtiyacı ve dönüşüm aracı olarak Asgari Gelir Desteği (Hak temelli sosyal yardım), Asgari Gelir Desteğinin ülkemizde uygulanabilirliği, Asgari Gelir Desteği uygulamasının mali boyutu, 2

DÖNÜŞÜM ÇALIŞMALARI Ø • • • • Ø Dünyadaki başarılı yoksullukla mücadele çalışmaları yerinde incelenmiştir: Avusturya İspanya İrlanda Uluslar arası konferanslara ve çalıştaylara katılım sağlanmıştır: Belçika (Avrupa Birliği toplantıları) Fransa (OECD Sosyal Komite) Finlandiya Malta Suudi Arabistan Makedonya Bosna-Hersek İsveç Almanya İngiltere ABD İstanbul’da Uluslar arası Yoksullukla Mücadele Stratejileri Sempozyumu düzenlenmiştir. 3

SOSYAL YARDIM ALANINDA DÖNÜŞÜM İHTİYACI-I Sosyal Yardım alanında dönüşüm ihtiyacını ortaya çıkaran hususlar şunlardır: • • • Ülkemizde sosyal yardımlar farklı kurumlarca (SYGM, SGK, ÇHGM, VGM) farklı kıstaslara göre yapılmakta ve bu durum parçalanmış bir yapı arz etmektedir. Birçok kurum tarafından sosyal yardım yapılmasına ve önemli miktarda bir kamu kaynağı aktarılmasına rağmen kamuoyunun algısı bu alanda yeterli çalışma yapılmadığı yolundadır. Sosyal yardımlar “hak temelinde” tanımlanmadığı için düzenli olarak yapılmamakta ve bu nedenle yardım alan aileler geleceğe güvenle bakamamaktadır. Sosyal yardımların verilmesine esas teşkil eden “muhtaçlık tespiti” objektif ölçütler olmaksızın yapılmakta ve bu durum aynı özelliklere sahip kişilerin bir kısmının yardım alamamasına neden olmaktadır. Sosyal yardımlar hukuken “şarta bağlı olarak” tanımlanamadığı için “karşılıksız” verilmekte ve bu durum istihdam piyasasını tehdit etmektedir. 4

SOSYAL YARDIM ALANINDA DÖNÜŞÜM İHTİYACI-II • • • Sosyal yardımlar için bir üst sınır belirlenmediği için “asgari ücretin üzerinde” yardımlar verilebilmekte ve bu durum “kayıtdışı istihdamı” teşvik etmektedir. Sosyal yardım miktarı son 8 yılda 10 kattan fazla artırılmasına rağmen parasal yoksulluk giderilememiştir. Ülkemizde yürütülen sosyal yardım faaliyetlerinin “hane bazında” tutulacak “ortak veri tabanında” izlenmesi, bahsi geçen veri tabanına bilgi giriş zorunluluğunun getirilmesi ve bu yolla mükerrer yardımların engellenerek kamu kaynaklarının etkin kullanılması gerekmektedir. Sosyal yardımlara yeni bir bakış açısı ile yaklaşılarak “paradigma değişimine” gidilmesi ve kamuoyunu meşgul eden yanlış bilgilendirmelerin engellenmesi gerekmektedir. Sosyal yardımlar ekonomik ve sosyal gelişmeyi destekler bir yapıya kavuşturulmalı ve ülkemizde sağlanan ekonomik refah artışından yoksul kesimlerin daha fazla pay alması sağlanmalıdır. 5

www. sydgm. gov. tr SOSYAL HARCAMALAR 16, 000 AKTARILAN KAYNAK (MİLYON TL) GSYİH ORANI (%) 15, 162 1. 4 1. 2 14, 000 12, 000 1 10, 000 0. 8 8, 000 6, 000 4, 000 1, 37 0. 5 0. 6 1, 376 0. 4 2, 000 0. 2 0 0 2002 2010 6

www. sydgm. gov. tr YOKSULLUK ORANLARI 1. 5 GIDA 1. 35 YOKSULLUĞU (%) 0. 48 1 0. 5 0 2002 30 25 20 15 10 5 0 2009 2002 3. 04 2, 15 DOLAR ALTINDA YAŞAYAN (%) 35 3 30 2. 5 25 2 20 0. 21 1 10 5 0 0 2010 3. 66 15 0. 5 2002 2009 30. 3 4, 3 DOLAR ALTINDA YAŞAYAN (%) 3. 5 1. 5 GIDA VE GIDA DIŞI 26. 96 YOKSULLUK 18. 08 (%) 2002 2010 7

SOSYAL YARDIM VEREN KURULUŞLARIN 2010 ve 2011 YILLARI SOSYAL YARDIM HARCAMALARI KURUM SYGM TKİ TTK SGK ÖZÜRLÜ VE YAŞLI HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇOCUK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KYK VGM SAĞLIK BAKANLIĞI MEB BELEDİYELER TOPLAM SOSYAL YARDIM SOSYAL HİZMET SOSYAL YARDIM VE SOSYAL HİZMET GSYİH(*) TOPLAM SOSYAL YARDIM/GSYİH (Yüzde) TOPLAM/GSYİH (Yüzde) 2010 2011 Gider (Bin Kişi Sayısı TL) 2. 416. 963 2. 032. 537, 00 2. 622. 412, 73 557. 798 681. 554 20. 650 16. 230 1. 363. 670 2. 562. 228 1. 337. 989 2. 795. 434 279. 580 1. 567. 245 347. 756 2. 214. 805 35. 298 94. 805 42. 754 140. 738 236. 605 441. 625 304. 112 788. 706 86. 162 39. 446 92. 350 36. 649 9. 498. 246 4. 951. 215 8. 928. 943 5. 164. 328 211. 991 188. 637 234. 188 266. 187 433. 734 12. 889. 920 15. 160. 777 2. 272. 160 2. 563. 773 15. 162. 080 17. 724. 550 1. 103. 750. 000 1. 281. 450. 000 1, 17 1, 18 1, 37 1, 38 8

DÜNYADA SOSYAL YARDIM HARCAMALARI (2009) 9

AVRUPA BİRLİĞİ’NDE YOKSULLUK RİSKİ (Laeken Göstergeleri) 10

ASGARİ GELİR DESTEĞİ • Sosyal yardımlar alanında topyekun bir anlayış değişikliğine geçilebilmesi için Avrupa Birliği ülkelerinde ve OECD ülkelerinde uygulanan “Asgari Gelir Desteği”nin uygun bir araç olacağı değerlendirilmektedir. • Asgari Gelir Desteği, geliri ve yaşam düzeyi önceden belirlenmiş bir düzeyin altındaki bütün vatandaşlara, kamu kaynaklarından düzenli olarak yapılan ve zaman toplum yararına çalışma veya bir eğitim programına devam etme şartına bağlı olarak verilebilen ve amacı yoksul vatandaşları toplumca kabul edilebilir asgari bir yaşam düzeyinin üzerine çıkarmayı ve kişilerin reel gelirini yükseltmeyi sağlamak olan düzenli nakit transferleridir. 11

ASGARİ GELİR DESTEĞİNİN ÖZELLİKLERİ • Normatif bir gelir düzeyi belirlenerek o eşik değer üzerinden hesaplanır. • Sosyal yardımların hak temelinde ele alınmasını gerektirir. • Bir hane için sabit bir değer olarak hesaplanabileceği gibi; hanede yaşayan kişi sayısına göre artırarak da hesaplanabilir. • Farklı ülke örneklerinde GSYİH’ının %0. 5’i ile %2’sini geçmeyecek şekilde tespit edildiği görülmektedir. Yine farklı ülke örneklerinde nüfusun %5’ile %20’sini kapsadığı görülmektedir. • Refah devleti uygulamaları içinde marjinal kalan asgari gelir desteği uygulamaları tam istihdamdan uzaklaşma, esnek istihdam modelinin yaygınlaşması ve geleneksel aile yapısında meydana gelen bozulmalar nedeniyle tekrardan tüm dünyada (özellikle AB’de) yeniden yoksullukla mücadele ve sosyal dışlanma ile mücadelede önemli bir araç haline gelmiştir. • Asgari gelir desteğinin miktarı ve kime verileceği ya ciddi araştırmalar (ihtiyaç tespiti) ile tespit ediliyor ya da gelire göre veriliyor. • Genellikle resmi açlık sınırı ile yoksulluk sınırı arasında bir değer olarak kabul edilir. • Nakit desteği kamu yararına çalışma, iş arama, sağlık kontrolünden geçme, mesleki eğitim veya temel eğitim alma gibi şartlara bağlanabilir. • Yoksulluk durumu devam ettiği müddetçe verilmeye devam edilir. Şarta bağlı olması durumunda ise birey şartı yerine getirmediği takdirde kesilebilir. • Söz konusu destekten yararlanmak için genellikle yaş şartı getirilir. 18, 25, 30 gibi… • Yaş gruplarına göre miktarı farklılaştırılarak; özellikle gençlerin iş arama çabalarının olumsuz etkilenmemesi sağlanır. • Cinsiyet, özür durumu, yerleşim yerine göre miktarı farklılaştırılarak teşvik unsuru (güdüleyici, tetikleyici) olarak kullanılabilir. • Genellikle uygulandığı tüm ülkelerde, belirli bir süre ikamet etme koşulu bulunmaktadır 12

ASGARİ GELİR DESTEĞİ ÜLKEMİZDE UYGULANABİLİR Mİ? Önceden belirlenen şartların yerine getirilmesi kaydıyla yoksulluk durumu devam ettiği sürece muhtaç kişilere düzenli olarak nakdi ödeme yapılması hususu tartışmaya açıldığında bazı argümanlar öne sürülmektedir. Bunlar: 1. Ø Ø 2. 3. Ülke nüfusumuz çok fazla, yoksul sayısı da aynı oranda fazla bu nedenle program yürütülemez! Kaynak yetmez, Kişiler (haneler) takip edilemez. Kişiler “yardıma bağımlı” hale gelir ve çalışmak istemezler! Programdan faydalanacak kişilerin “yoksulluğu” tespit edilemez! 13

UYGULANAMAZ DENİLENLER 2003 yılından bu yana sosyal yardım alanında radikal gelişmeler sağlanmış ve ülkemizde uygulanamayacağı düşünülen bir çok program başarıyla hayata geçirilmiştir. Bu somut programlar: • 14 milyon öğrenciye ücretsiz ders kitabı verilmesi, • 2, 2 milyon çocuk için annelere düzenli nakit desteği verilmesi, • Eşi Vefat Eden Kadınlara Düzenli Nakdi Yardım verilmesi, • TOKİ ile işbirliği içinde yoksul hanelerin en temel gereksinimlerinden biri olan barınma ihtiyaçlarının karşılanması için 20 yıl boyunca 100 TL taksit ödeyerek sahip olunabilen “sosyal konutların” yapımına başlanması, • Taşımalı eğitimde 598 bin öğrencinin öğle yemeği giderlerinin karşılanması, • 41 bin özürlü öğrencinin okullarına ücretsiz taşınması, • Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBİS) nin hayata geçirilmesi, • Alo Sosyal Yardım Hattı (144)nın hayata geçirilmesi, • 2 milyonu aşkın haneye her yıl düzenli olarak yakacak yardımı yapılmaya başlanması, • Sosyal yardım alanında merkezi veritabanı (Yoksulluk Envanteri) oluşturularak 4, 4 milyon hanede yaşayan 18, 3 milyon kişinin bütün sosyo-ekonomik verilerinin kaydedilmesi, • 11, 5 Milyon kişinin gelir testinin yapılarak Genel Sağlık Sigortasına geçilmesi Sağlanan bu gelişmeler çerçevesinde Asgari Gelir Desteği ülkemiz için hayal değildir. 14

ASGARİ GELİR DESTEĞİ ÜLKEMİZDE UYGULANABİLİR Asgari Gelir Desteği Programının başarılı bir şekilde hayata geçirilmesi için olmazsa olamaz nitelikte altı gereklilik bulunmaktadır: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Ülke şartlarına uygun bir hedefleme (yoksulu tespit etme) mekanizması, Hane bazlı kayıt tutan ve TC Kimlik Numarası bazında işleyen bir veri tabanı, Yeterli finansman kaynakları, Sosyal yardım-istihdam ilişkisinin kurulması, Düzenli ödemeleri gerçekleştirecek etkin bankacılık sistemi, Hukuki alt yapıdır (Sosyal Yardım Temel Kanunu). 15

1. HEDEFLEME (YOKSULU TESPİT ETME) MEKANİZMASI • • AGD Programlarının uygulanabilmesi için ilk şart yoksul kişinin objektif kriterlere göre tespit edilmesini sağlayacak bir mekanizma oluşturmaktır. Hedefleme mekanizması oluşturulurken ülkelerin sosyo-ekonomik durumlarına göre kişilerin geliri, harcamaları, serveti, sahip olduğu hane kolaylıkları vb. dikkate alınır. Hedefleme mekanizması oluşturulurken kır-kent ayrımı ile bölgesel farklılıklar dikkate alınmalıdır. SYGM-TÜBİTAK işbirliğinde geliştirilen Puanlama Projesinde son aşamaya gelinmiştir. Puanlama Projesinde tüm bu kriterler dikkate alınmaktadır. SOYBİS ile kişilerin gelir, varlık ve sağlık güvencesi verileri çekilebilmektedir. Tüm ülkeye yayılmış SYD Vakıfları ve 24 yıllık tecrübe ile sosyal inceleme yapılabilmektedir. Yeni alınacak 3. 400 Sosyal Yardım ve İnceleme Görevlisi ile daha profesyonel sosyal inceleme yapılabilecektir. SYGM tarafından SOYBİS, Bütünleşik, Puanlama Formülü ve Sosyal İnceleme araçları kullanılarak başvuru sahibinin yoksulluğu tespit edilebilir ve durumundaki değişiklikler periyodik olarak izlenebilir. 16

2. SOSYAL YARDIM VERİ TABANI • • • AGD Programlarının başarılı şekilde uygulanabilmesi için sağlıklı bir veri tabanı oluşturulması gerekmektedir. Söz konusu veri tabanının hane bazında tutulması ve TC Kimlik Numarası gibi ayırt edici bir numara ile kayıt işleminin yapılması gerekmektedir. Böylelikle kişilerin takip edilmesi sağlanarak birden fazla yardım alınması, sistemin suiistimal edilmesi engellenmektedir. Hane bazlı yaklaşım ile birlikte haneye giren toplam gelir görülmekte, söz konusu haneye yapılan gelir toplamı izlenerek hane refahına olan etkisi azami kılınmaktadır. Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Projesi kapsamında oluşturulan veritabanında ise 4, 4 milyon hane, bu hanelerde yaşayan toplam 18, 3 milyon kişinin bütün sosyo-ekonomik verilerinin kaydı bulunmaktadır. SYGM, muhtaç kişileri hane bazlı olarak kaydedecek veri tabanı alt yapısını oluşturmuştur. 15 Bin kullanıcıya hizmet sunabilecek donanım alımı yapılarak uygulamaya açılmıştır. 17

3. YETERLİ FİNANSMAN KAYNAKLARI • • AGD Programlarının en önemli bileşenlerinden biri de “yardım miktarının belirlenmesi” ve “güçlü bir finansman modeli” ortaya koyulmasıdır. AGD Programlarında yardım miktarı “siyasi-idari tasarruf” olarak genellikle “resmi açlık sınırının üstünde” ancak “yoksulluk sınırının altında ” bir değer olarak belirlenir. TÜİK’in 2009 yılı istatistiklerine göre bir kişi için açlık sınırı 127 TL; yoksulluk sınırı 365 TL’dir. TÜİK’in 2010 yılı istatistiklerine göre günlük 4. 3 Doların altında bir gelirle yaşayan toplam kişi sayısı yaklaşık 2, 7 milyondur. Asgari Gelir Desteğinin uygulandığı bir Aile Yardımı oluşturulması durumunda: “Hanede yaşayan kişilerin yoksulluk durumuna düşmesi ve gıda, giyim gibi zaruri ihtiyaçlarını karşılayamaması durumunda nakdi Aile Yardımı yapılır. Bu maddede sayılan haneye 4857 sayılı İş Kanununa göre belirlenen aylık net asgari ücretin yüzde 30’u oranında aylık aile yardımı yapılır. Bu oran hanede yaşayan ve çalışamayacak durumda bulunan bağımlı her kişi için yüzde 10 oranında artırılır. Ancak bir haneye aylık yapılacak aile yardımı toplamı net asgari ücretin yüzde 70’ini geçemez. ” Asgari ücretin 701, 44 TL olduğu ve yoksul hane büyüklüğünün yaklaşık 5 olduğu düşünülecek olursa; yaklaşık 540 Bin hane AGD’den yararlanacaktır. Ancak programın kapsamı daha da genişletilir ve AGD’den faydalanması öngörülen hane sayısı 1 Milyon olarak hesaplandığında Bu programın maliyeti 491, 01 TL X 1. 000 hane X 12 ay = 5. 892. 096. 000 TL olacaktır. 18

4. SOSYAL YARDIM-İSTİHDAM İLİŞKİSİNİN KURULMASI • • AGD Programlarının kişilerin çalışma “müşevviklerinde” ve iş arama “isteklerinde” azalmaya neden olmaması için istihdam ile sosyal yardımlar arasındaki ilişkinin kurulması gerekmektedir. Programdan yararlanan kişilerin İŞKUR’a kaydının yapılması, eğitim programına katılma veya kamu yararına çalışma gibi şartlar konulması ve bunların etkin olarak izlenebilmesi gerekmektedir. Ekonomik Koordinasyon Kurulu’nun 1 Nisan 2010 tarihli toplantısında sosyal yardım başvurusu yapan çalışabilecek durumdaki kişilerin İŞKUR’a kaydının yapılması zorunluluğu getirilmiştir. İŞKUR-SYGM ve MEB-SYGM arasında elektronik ortamda bilgi alışverişini sağlayacak web servisi aktif durumdadır. Sosyal yardım alan ve başvuru yapan kişiler SOYBİS ve Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Bilgi Sistemi üzerinden İŞKUR veri tabanına kaydedilmektedir. Nisan 2011 - Nisan 2012 arasında 402 bin kişinin kaydı yapılmıştır. İŞKUR 16. 388 kişi ile bireysel görüşme yapmış, 5. 083 kişi işe yerleştirilmiş, 5. 365 kişi kursa alınmıştır. SYGM ve ilgili kurumlar arasında bilgi alış verişini sağlayacak mekanizmalar kurulmuş olup; sosyal yardım programının istihdam piyasasını tehdit etmesi rahatlıkla önlenebilecektir. 19

5. ETKİN BANKACILIK VE ÖDEME (DAĞITIM) MEKANİZMASI • • • AGD Programlarının uygulanabilmesi için ülke geneline yayılmış etkin bir bankacılık sistemi olması gerekmektedir. Söz konusu bankacılık sistemi kullanılarak işlevsel bir ödeme (dağıtım) mekanizması oluşturulması gerekmektedir. Ödeme mekanizmasında banka kartı, alışveriş kartı, kartsız ATM işlemleri vs kullanılabilmelidir. SYGM Şartlı Eğitim ve Sağlık Yardımları Programında ülke genelinde Ziraat Bankası ve PTT ile çalışarak yıllardır düzenli ödemeler yapmaktadır. Tüm yardımları kapsayacak şekilde ödemelerin banka kartı, kartsız ATM işlemleri ve alışveriş kartları vasıtasıyla yapılabilmesi için Ziraat Bankası, Vakıflar Bankası, PTT ve özel sektör firmaları ile çalışmalar yapılmıştır. SYGM, ülkemizde bankacılık sektörünün yaygın teşkilat yapısı ve Şartlı Eğitim ve Sağlık Yardımları Programından edindiği tecrübe ile etkin bir ödeme (dağıtım) sistemi kurarak AGD Programını başarılı şekilde uygulayabilir. 20

6. TEMEL KANUN-I Sosyal Yardımlar Temel Kanunu Taslağı’nın getirdiği yenilikler şunlardır: 1. Sosyal yardımlar “hak olarak” tanımlanmaktadır. 2. Muhtaçlık temelinde verilen yardımlar (SYGM yardımları, 2022, Evde Bakım Aylığı, Ayni-nakdi yardımlar, ilk ve ortaöğretim Bursları, Muhtaç asker ailelerine yardım vs) birleştirilerek yeniden tanımlanmakta ve tek bir kurumun sorumluluğuna verilmektedir. 3. Asgari Gelir Desteği modeline geçilerek düzenli sosyal yardım ödemeleri başlatılmaktadır. 4. Yaşlıların evde bakımına yönelik düzenli yardım programı başlatılmaktadır. 5. İhtiyaç sahibi kişi veya hanelerin objektif olarak tespit edilebilmesi için Kurumca belirlenecek bilimsel ölçütlere göre hazırlanan puanlama formülünün ülke genelinde kullanılması zorunluluğu getirilmektedir. 6. Sosyal yardımların, çalışabilecek durumda bulunan kişiler veya belirlenecek şartları yerine getirme olanağından yoksun bulunmayan kişiler için şarta bağlı olarak verilebilmesine yönelik düzenleme yapılmaktadır. 21

TEMEL KANUN-II 7. 8. Sosyal yardımların nakdi olarak verilmesi esası getirilmektedir. Sosyal yardımların istihdam piyasasına olası menfi etkilerini bertaraf etmek amacıyla, haneye yapılacak olan sosyal yardımlara üst sınır getirilmektedir. 9. Kişilerin muhtaçlığına karar vermede ihtiyaç duyulan mevduat bilgilerinin bankalardan temin edilmesine yönelik düzenleme yapılmaktadır. 10. Kanun kapsamında yapılacak yardım türleri düzenli, süreli ve geçici yardımlar olarak gruplandırılmaktadır. 11. Hane yaklaşımına geçilerek, haneye yapılan yardımların tek bir merkezden (sistemden) takip edilmesine yasal dayanak hazırlanmaktadır. 22

AGD YOKSULLUKLA MÜCADELEDE TEK BAŞINA YETERLİ “SİHİRLİ” BİR ARAÇ MIDIR? • • • AGD Programları yoksullukla mücadelede “gerekli” ancak “yeterli” değildir. AGD Programları yoksullukla mücadelede tek başına uygulandıklarında kişileri yoksulluktan kurtarmak bir yana “kronik yoksulluk” yaratma riski taşımaktadırlar. Kısa vadeli yoksullukla mücadelede etkili ve kolay uygulanabilir bir araç olmakla birlikte; orta ve uzun vadede kişilerde “az ile yetinme” ve “kendilerini yoksulluktan kurtarma konusunda irade zafiyeti” ortaya çıkarabilirler. Bu nedenle Asgari Gelir Desteğinin eğitim, iş kurma, barınma vb. sosyal yardım programları ile desteklenmesi gerekmektedir. Ayrıca “şartlılık ilkesi” getirilerek “aktif yurttaşlık” temelinde bahsi geçen program şekillendirilmelidir. SYGM tarafından hayata geçirilmesi düşünülen “Hak Temelli Aile Yardımları” oluşturulacak sistemin temelini teşkil edecek olup; şartlılık ilkesi ve sosyal yardım programları ile desteklenecektir. 23

2022 ve EVDE BAKIM AYLIĞINDAN FAYDALANMA KOŞULLARI Kişi Başına Hanehalkı Geliri (TL) 423 TL Evde Bakım Aylığı (Raporunda Ağır Özürlü) 295 TL Günlük 4, 3 $ ve altı (Aylık 120 TL) 112 TL Genel Sağlık Sigortası (GSS – G 0) 2022 Sayılı Kanun (65 Yaş+ veya %40 + Özürlü) 24

2022 SAYILI KANUN KAPSAMINDA MAAŞ ALAN KİŞİLER İLE EVDE BAKIM AYLIĞI ALAN KİŞİLERİN ALDIĞI YARDIMLARDAKİ MÜKERRERLEŞME ORANI 2022 ve Evde Bakım Aylığı Yaşlı Aylığı (65+) (2022) Özürlü Aylığı(Özür Oranı %40 -%69) (2022) 18 Yaş Altı Özürlü Aylığı (2022) Bakıma Muhtaç Yaşlı ve Özürlü Aylığı (özür oranı %70+) (2022) 2022 Toplam Evde Bakım Aylığı Kişi Sayısı 758. 775 227. 300 55. 711 190. 534 1. 232. 320 342. 143 Aylık Tutarı Aynı Anda Evde Her Bir Özürlü (TL) Bakım Aylığı ve Mükerrerleşme İçin Alınabilecek (Ocak 2022 Sayılı Kanuna Oranı (%) Aylık Yardım Haziran Göre Maaş Alan Miktarı (TL) 2012) Kişi Sayısı 112, 58 225, 16 30. 270 13, 32 859, 81 225, 16 25. 107 45, 07 859, 85 337, 74 82. 337 43, 21 972, 39 40, 25 634, 65 137. 714 342. 143 • Evde Bakım Aylığı alan toplamda 342. 143 kişinin 137. 714'ü (%40'ı) aynı zamanda 2022 sayılı Kanun kapsamında özürlü aylığı almaktadır. • 2022 sayılı Kanun kapsamında Özürlü aylığı alan 473. 545 kişinin 137. 714’ü (%29’u) aynı zamanda Evde Bakım Aylığı kapsamında ödeme almaktadır. • Özür Durumu %70 ve üzeri olup 2022 sayılı Kanun kapsamında maaş alan 190. 534 kişinin 82. 337'si (%43'ü) aynı zamanda evde bakım aylığı kapsamında ödeme almaktadır. Bu şekilde her bir özürlü için alınabilecek aylık ödeme miktarı yaklaşık 972 TL'dir. • Özür Durumu %40 -69 arası olup 2022 sayılı Kanun çerçevesinde maaş alan 227. 300 kişinin 30. 270'i (%13'ü) aynı zamanda evde bakım aylığı kapsamında da ödeme almaktadır. Bu şekilde her bir özürlü için alınabilecek aylık ödeme miktarı yaklaşık 860 TL'dir. • 18 Yaş Altı Bakıma Muhtaç Durumda olup 2022 sayılı Kanun çerçevesinde maaş alan 55. 711 kişinin 25. 107'si (%45'i) aynı zamanda evde bakım aylığı kapsamında da ödeme almaktadır. Bu şekilde her bir özürlü için alınabilecek aylık ödeme miktarı yaklaşık 860 TL'dir. • Evde Bakım Aylığı ve aynı anda 2022 sayılı Kanun kapsamında maaş alan 137. 714 kişinin aylık ortalama alabileceği 25 yardım miktarı 927 TL'dir.

2022 SAYILI KANUN KAPSAMINDA MAAŞ ALAN KİŞİLER İLE EVDE BAKIM AYLIĞI ALAN KİŞİLERİN ALDIĞI YARDIMLARDAKİ MÜKERRERLEŞME ORANI (2022 Sayılı Kanuna Göre Özürlü Maaşı %69, 84) Evde Bakım Aylığı (%50, 04) 204. 429 Kişi 335. 831 Kişi 137. 714 Kişi (%30, 47) (%20) (%49, 53) Özürlü Yardımı Alan Toplam Kişi Sayısı 677. 974 26

TEMEL KANUNDA ÖNGÖRÜLEN YARDIM TÜRLERİ Sosyal Yardım Kanunu’nun 6. Maddesinde yer alan Düzenli, Süreli ve Geçici yardımlar: q Düzenli Yardımlar: Aile (Asgari Gelir Desteği), yaşlılık ve özürlü yardımı q Süreli Yardımlar: Eğitim, sağlık, barınma ve yakacak yardımı q Geçici Yardımlar: Tek Seferlik, gelir getirici faaliyet yardımı ve sosyal kalkınma desteğidir. 27

TEMEL KANUNDA ÖNGÖRÜLEN YARDIM MİKTARLARI YARDIM TİPİ Aile Yardımı (Asgari Gelir Desteği) (%30) Aile Yardımı (Her birey için %10 en fazla %70) Yaşlılık Yardımı Özürlü ve Yaşlı (Özür Durumu %40 -%69) Özürlü ve Yaşlı (Özür Durumu %70 -%100) 18 Yaş Altı Özürlü (Özür Durumu %40 -%69) 18 Yaş Altı Özürlü (Özür Durumu %70 -%100) 18 Yaş Üstü Özürlü (Özür Durumu %40 -%69) 18 Yaş Üstü Özürlü (Özür Durumu %70 -%100) Ağır Özürlü Şartlı Eğitim İlköğretim Erkek Şartlı Eğitim İlköğretim Kız Şartlı Eğitim Ortaöğretim Erkek Şartlı Eğitim Ortaöğretim Kız Şartlı Sağlık - Gebelik kontrol Şartlı Sağlık - Bebek kontrol Barınma Yardımları (En Fazla Asgari Ücretin %50’si) ASGARİ ÜCRET ORANI 30% 10% 30% 70% 90% 40% 60% 100% 8% 10% 12% 5% 5% 50% 28

SOSYAL YARDIM HESAPLAMA PROGRAMI ÖRN: 5 Kişilik bir hane Aile Yardımı (AGD) Yaşlılık Yardımı alan 1 Kişi Orta Öğretime Devam Eden 2 Kız Öğrenci 0 -6 Yaş arası 1 Çocuk TOPLAM Yardımların Tavanına Göre Yapılacak yardım miktarı = 490, 7 = 210, 3 = 168, 24 = 35, 05 = 904, 29 = 701, 4 TL TL TL 29

50 BİN HANE ÜZERİNDE ÖRNEK ÇALIŞMA: YARDIM TİPLERİNE GÖRE YARDIM MİKTARLARININ HESAPLANMASI YARDIMLARIN TAVANINA DAHİL OLMAYAN (ÖZÜRLÜ - SAĞLIK - TEK SEFERLİK - GELİR GETİRİCİ) YARDIMLAR HARİÇ OLMAK ÜZERE YARDIMLARDAKİ AZALMA MİKTARI - 50. 260 HANE İÇİN Yardımların Tavanı Göz Önünde 5 Kişilik Hane Hak edilen Aylık Yardım Tutarı Bulundurulduğunda Hakedilen Net Asgari 5 Kişilik Hane İçin Azalma İçin Aylık Yardım Miktarı (TL) Ücret Oranı Yoksulluk Sınırı Açlık Sınırı Oranı (%) 1. 025 TL Toplam Miktar Hane Başı Aylık 363 TL Toplam Miktar (50 Bin Hane için) Ortalama 33. 065. 037, 47 657, 88 33. 065. 037, 47 100 26. 935. 596, 15 535, 93 18, 54 90 25. 837. 185, 03 514, 07 21, 86 80 24. 433. 395, 29 486, 14 26, 11 Açlık Sınırı Yoksulluk Sınırı Üzerinde Altında BÜTÜN YARDIMLAR DAHİL OLMAK ÜZERE YARDIMLARDAKİ AZALMA MİKTARI - 50. 260 HANE İÇİN Yardımların Tavanı Göz Önünde Bulundurulduğunda Hakedilen Aylık Yardım Miktarı (TL) Hak edilen Aylık Yardım Tutarı Net Asgari Ücret Oranı (%) Toplam Miktar Hane Başı Aylık Toplam Miktar (50 Bin Hane için) Ortalama 52. 575. 321, 04 1. 046, 07 5 Kişilik Hane İçin Azalma İçin Yoksulluk Sınırı Açlık Sınırı Oranı (%) 1. 025 TL Hane Başı Aylık 363 TL Ortalama 100 46. 445. 879, 73 924, 11 11, 66 Açlık Sınırı Yoksulluk Sınırı Üzerinde Altında 90 45. 347. 468, 61 902, 26 13, 75 Açlık Sınırı Yoksulluk Sınırı Üzerinde Altında 80 43. 943. 678, 87 874, 33 16, 42 Açlık Sınırı Yoksulluk Sınırı Üzerinde Altında 30

KANUN TASLAĞINA GÖRE GİDER PROJEKSİYONLARI HARCAMA TÜRÜ 2010 Yılı (Gerçekleşen) 2011 Yılı (Gerçekleşen) 2012 Yılı Tahmini (Temel Kanun Tasarısı) 1. 059. 709. 361 2. 970. 959. 443 135. 244. 515 1. 528. 481. 515 5. 028. 451. 141 40. 708. 000 413. 774. 000 265. 842. 430 578. 448. 000 47. 952. 000 103. 169. 655 538. 449. 000 1. 055. 399. 009 3. 954. 839. 026 180. 979. 481 2. 096. 416. 023 5. 319. 168. 046 36. 648. 767 413. 774. 000 229. 289. 707 681. 554. 000 82. 403. 511 312. 134. 599 596. 635. 200 2. 013. 647. 376 6. 295. 803. 900 5. 892. 096. 000 2. 252. 467. 193 5. 103. 920. 913 100. 000 681. 554. 000 132. 403. 511 312. 134. 599 380. 000 SHÇEK - (Muhtaç Aylığı, Aile-Toplum-Kadın, Özel Kuruluşta Bakım, Genç, Yaşlı) MEB ÖZEL EĞİTİM 974. 296. 000 1. 071. 725. 600 906. 407. 000 997. 047. 700 TAZMİNAT NİTELİĞİ TAŞIYAN ÖDEMELER (PRİMSİZ) 485. 000 495. 000 515. 000 15. 162. 080. 060 17. 724. 550. 668 25. 747. 800. 792 SOSYAL YARDIM HARCAMALARI YAŞLI YARDIMI ÖZÜRLÜ YARDIMI AİLE YARDIMI EĞİTİM YARDIMI SAĞLIK YARDIMI VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ BELEDİYELER BARINMA YARDIMI YAKACAK YARDIMI TEK SEFERLİK YARDIM SOSYAL KALKINMA DESTEĞİ PERİYODİK TRANSFERLER VAKIFLARIN CARİ HARCAMALARI VE YATIRIMLAR SOSYAL HİZMET HARCAMALARI TOPLAM 31

Asgari Gelir Desteği Uygulaması 4, 3 $ altında bir gelirle yaşayan hane sayısı 540 Bin AGD MALİYET PROJEKSİYONU VE 2023 VİZYONU HEDEFLERİ Gelir Açığı Tamamlanması Planlanan hane sayısı 460 Bin 1 Milyon Hanedeki 5 Milyon Kişi için 5, 9 Milyar TL Özürlü Yardımları Üst Limite Dahil %100 20, 9 Milyar TL (%1, 49) %90 20, 3 Milyar TL %80 19, 6 Milyar TL Özürlü Yardımları Üst Limite Dahil Değil %100 22, 8 Milyar TL (%1, 62) %90 22, 5 Milyar TL %80 22, 3 Milyar TL 4, 3 $ altında bir gelirle yaşayan kesimin kalmayacağı öngörülmektedir. Mevcut Sosyal Yardım Uygulamaları Yaklaşık 2, 5 Milyon Hanedeki 12 Milyon Kişi için 19 Milyar TL GSYİH’ye oranı %1, 35) (2012 yıl sonu tahmini) Mevcut sosyal yardım uygulamaları ile 4, 3 $ altında bir gelirle yaşayan toplum kesiminin %3’e gerilemesi öngörülmektedir. 32

www. sydgm. gov. tr Dinlediğiniz için teşekkürler… A. Fatih ORTAKAYA Aile ve Sosyal Politikalar Uzmanı AR-GE ve Tanıtım D. Bşk. Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü e-posta: fatih. ortakaya@aile. gov. tr 33