SOSYAL BLGLER DERSNDE ERK SEM VE DZENLENMES Prof
SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE İÇERİK SEÇİMİ VE DÜZENLENMESİ Prof. Dr. Alper Kesten
İçeriği Oluşturan Bilgi Türleri • Tanım • İlke • Kural • Formül • Olgu • Genelleme • Sınıflama • Örnek • İşlem Konu • Sanal ortamı kullanırken güvenlik kurallarına uyar. Konu alanında seçilen bilgi türleri İçerik; hedefleri kazandırıcı nitelikteki kavram, olgu, ilke, işlem ve genellemelerin örüntüsü ünite ve konulardır. Hedef • Güvenli internet kullanımı
İçeriği Oluşturan Bilgi Türleri İçerik belli derslerde ve hatta belli ünitelerde sayılan bu bilgi birikimlerine farklı ağırlıklar verilerek düzenlenebilir. Örneğin resim, müzik, edebiyat, yaşamı duygusal yönden ele alan konuları içerirken; matematik, fen ve sosyal bilgiler araştırma ve problem çözme gücü kazandıran konulara ağırlık verir. Piaget’ye göre bilgi türleri Bilgi Türü Özellikleri Örnekleri Fiziksel bilgi Nesnelerin görünümü ile Renk, yapı, esneklik, ilgili bilgiler kalınlık, yoğunluk, tat, ses vb. Mantıksal/Matematiksel bilgi Soyut bilgiler Sosyal özellikte bilgi İnsanların ürettiği sosyal Dil, norm, değerler, içerikli bilgiler kültür vb. Rakam, alan, hacim, uzunluk, grup, sıra, zaman, hız, ağırlık vb.
İçeriği Oluşturan Bilgi Türleri Her dersin kapsamında yer alan bilgi türü farklı olabilir. Matematik dersi mantıksal/matematiksel; fizik, kimya ve biyoloji gibi dersler fiziksel bilgi; sosyal içerikli tarih, edebiyat, felsefe, sanat, vatandaşlık vb. dersler kapsamındaki bilgilerin türü sosyal özellikteki bilgi türünde olabilir.
İçeriğin İki Boyutu Betimsel içerik Normatif içerik • Teori, kuram, olgu, formül, ilkeler ile ilgili içerik boyutlarıdır. • Fizik kanunları gibi gözlenebilen sayılabilen konulardır. • Ne oldu, nerede oldu, ne zaman oldu, kim yaptı sorularını cevaplayan konulardır. • Olması gerekeni, yapılması gerekeni değil, olanı gösterir. • Matematik, geometri, fizik, kimya, biyoloji gibi derslerin betimsel boyutu daha fazladır. • Değer, normlar, etik, estetik, sanat ile ilgili içerik boyutlarıdır. • İnsanların nasıl davranması gerektiğini, tercihlerinin ne olması gerektiğini gösteren konulardır. • Neden oldu, tekrar olur mu, iyi mi kötü mü oldu nasıl olmalıydı, sorularını cevaplayan konulardır. • Edebiyat, tarih, vatandaşlık, felsefe ve sanat içerikli derslerin normatif boyutu fazladır.
İçeriğin İki Boyutu İçerik nitelik yönünden betimsel ve nitelik olarak boyutlandırılsa da bir dersin tamamen betimsel ya da tamamen normatif boyutlardan oluştuğu söylenemez. İçerik düzenlemede ders içeriğinin hem betimsel hem de normatif boyutları dikkate alınmalıdır. İçeriğin betimsel yönü bireyi geliştirip bireysel yarar sağladığı gibi içeriğin normatif boyutunun da toplumsal yarar sağlayıcı olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. İçerik, eğitim programının ikinci temel öğesidir. Bu aşamada temel olarak belirlenen eğitim hedeflerinin kazandırılmasına yönelik konuların konu alanından seçilmesi, bilgi birimleri (üniteler) haline getirilmesi, ünitelerin öğretim ilkeleri ve konu alanlarının özelliklerine uygun olarak düzenlenmesi, ünite ve konularla öğretim hedeflerinin ilişkilendirilmesi (belirtke tablosu) çalışmaları yapılır. İçerik öğesinin düzenlenmesinde öğretim hedeflerini kazandırmak için «Ne öğretelim? » sorusuna yanıt aranır.
İçerik seçiminde ölçütler İçeriğin öncelikle konu alanından seçilmesi gerekmektedir. İçerik seçiminde, kavramsal çerçevenin, temel konular ve fikirlerin, alternatif ve örneklerin verilmesine dikkat edilmelidir. İçerik seçiminde dikkat edilmesi gereken ölçütlerden bazıları aşağıdaki gibidir. Hedeflerle tutarlılık: İçerik seçiminde öncelikle dikkate alınması gereken içeriğin hedefleri kazandırıcı olmasıdır. İçeriğin hedefleri kazandırıcı, hedeflerle tutarlı ve paralel olması içeriğe geçerli özellik kazandırmaktadır. Bilim ölçütlerine uygun olmalıdır: İçerikte yer alan bilgilerin bilimsel dayanaklarının olması içeriğe güvenilir özellik kazandırır. Öğrencilerin özelliklerine uygunluk: İçerikte yer alan bilgiler öğrencilerin ilgi, istek, ihtiyaç ve gelişim özelliklerine, hazır bulunuşluklarına uygun olması içeriğe anlamlılık ve öğrenebilirlik kazandırır.
İçerik seçiminde ölçütler İçerik fayda sağlayıcı olmalıdır: İçerik bireyi geliştirerek bireysel yarar, bireyin toplumun donanımlı ve toplumla uyumlu bireyleri olmasını sağlayarak toplumsal yarar sağlamalıdır. Öğrenilebilirlik: İçeriğin hedeflere uygun, öğrenci özelliklerine uygun ve fayda sağlayıcı olması yanında öğretim ilkelerine göre düzenlenmesi içeriğin öğrenilebilir olmasını sağlar. Sosyal gerçeklerle uyumluluk: İçerikte yer alan bilgilerin toplumsal normlar ve değerlerle uyumlu olmasıdır. İçeriğin toplumsal yarar sağlaması bakımından da önemlidir. Yaşama yakınlık: İçeriğin gerçek yaşamda kullanılabilir olması ile ilgilidir. İçeriğin öğrenci özelliklerine ve yaşama uygun olması içeriğin işlevselliğini ve anlamlılığını artırır. Güncellik: İçerik konu alanında son gelişmelere uygun olması oldukça önemlidir. Güncellik adına içerikle ilgili atılacak her adım içeriği yaşama yakın yaşamda kullanılabilir hale getirir ancak içeriğin yaşama yakın hale getirilmesi her zaman güncellik anlamına gelmez.
İçerik seçiminde ölçütler İçerik seçimi için farklı yöntemler kullanılabilir: Araştırma bulgularından yararlanarak içerik belirleme Uzman görüşlerinden yararlanarak içerik belirleme Katılımcıların/İlgililerin (Konu alanı ile ilgili kişiler, öğretmenler, eğitim bilimleri uzmanları ve gerektiğinde başka kişiler) katkısıyla içerik belirleme yöntemi İhtiyaç analizi yaparak içerik belirleme yöntemi
İçerik Düzenleme İlkeleri Aşamalılık ya da Önkoşul İlkesi (Düzey İlkesi) İçerikte yer alan konuların birbirleriyle hiyerarşik özellik göstermesi ya da birbirinin ön koşulu olacak şekilde düzenlenmesi gerekir. Bu ilke gereği içerik; somuttan soyuta, basitten karmaşığa, kolaydan zora, bugünden geçmişe, yakından uzağa, bilinenden bilinmeyene, genelden özele doğru sıralanmalıdır. Bu ilke özellikle aşamalı, ardışık, ön koşulu yakın ilişkili derslerde ve doğrusal içerik düzenleme yaklaşımında ön plandadır.
İçerik Düzenleme İlkeleri Şema İlkesi Yeni bilgi öğrenenin kendi anlatım biçimi ve hazır oluş düzeyine göre düzenlenir. İçerik öğrenenin kendi şemasını kurmasına izin verecek şekilde esnek düzenlenmelidir. Şema ilkesi gereği öğrenmeye hazır oluşu sağlayıcı bölüm başı özetleri, bölüm ve alt başlıkla, ön bilgiler, hazırlık soruları, grafik, şema, kavram haritası ve resimler gibi ön örgütleyiciler kullanmak önemlidir. İçerik bu ön düzenleyiciler üzerinde çalışılarak öğrencilerin ön bilgileri ile ilişkili hale getirilir.
İçerik Düzenleme İlkeleri Soyutlama İlkesi İçerik öğrenenlerin anlam çıkarmasına yardımcı olacak şekilde düzenlenir. İçerikte öğrencinin ulaşması istenen soyutlama (anafikir) metnin başında ya da sonunda verilmelidir. Bu anlam metnin başında verilirse öğrenci tümden gelerek, metnin sonunda verilirse tümevarım yoluyla soyutlamalara ulaşır. Kapsama İlkesi İçerikte yer alacak bir konunun ya da bilginin, önceden verilen içerik ya da kapsam içinde verilmesi gerekir. Materyal Örgütleniş İlkesi İçeriğin kazanımlar ve konu alanına özgü genel ilkeler etrafında örgütlenmesiyle ilgilidir. İçerik konu alanına özgü şema, tablo ve örneklerle desteklenmelidir. Ancak bu düzenlemede konunun kendine özgü mantıksal, bilimsel ve felsefi yapısının yani «lojik» düzeninin bozulmamasına dikkat edilmelidir.
İçerik Düzenleme İlkeleri Görsel Düzen İlkesi İçerikte yer alan kavram, olgu, sembol, sınıflama, ilkeler vb. tablo, şekil, resim, akış diyagramı, harita ve grafiklerle verilmelidir. Görsel düzenlemelerin içeriğe yerleştirilmesi, uygun çizim, büyüklük, renk ve biçimde olmalıdır. İçeriği destekleyen görsel unsurların dozu iyi ayarlanmalı, ne gereğinden az ne de gereğinden çok olmalıdır. Vardama İçerik öğrencinin elde ettiği bilgi ve beceriye dayanarak geçmişi ve geleceği kestirmesine olanak vermelidir. Vardama ilkesi, öğrencinin akıl yürütme becerisini geliştirir. İçerik vardamadan yoksunsa ezberci zihniyet ortaya çıkar.
İçerik Düzenleme İlkeleri Alıştırma İlkesi İçeriğin öğrencilerin öğrendiklerini kullanmasına ve tekrarlamasına yönelik düzenlemelerle ilgilidir. Alıştırma ilkesi gereği gerek ünite, bölüm ya da konu başlarında gerekse bölüm ve ünite sonlarında öğrenilenleri kullanmayı sağlayıcı sorular, alıştırmalar ve çalışmalar konulmalıdır. Kaynaşıklık İçerikteki bilgilerin dersin kendi içinde ya da diğer derslerle ilişkilendirilmesidir. Bu ilişkilendirmelerin yatay ve dikey iki biçiminden söz etmek mümkündür:
İçerik Düzenleme İlkeleri Dikey kaynaşıklık: Bir öğrenmenin diğer öğrenme için önkoşul olmasıdır. Basitten zora doğru olan aşamalılıktır. Bir dersin kendi içindeki ünitelerin düzenlenmesinde ve ders konularının öğretim yıllarına (örneğin, lise 1. sınıf matematik konuları, lise 2. sınıfta öğretilecek matematik konuları) göre düzenlenmesinde kullanılır. Dikey kaynaşıklık doğrusal ve sarmal içerik düzenleme yaklaşımında önemli görülmektedir. Yatay kaynaşıklık: Öğrenilen bir bilginin diğer derslerde de kullanılmasıdır. Örneğin dört işlem becerisi matematik dersinin temel konusudur. Ancak diğer sayısal içerikli derslerde de kullanılmaktadır. Özellikle disiplinler arası program tasarlama yaklaşımında ve tematik içerik düzenleme yaklaşımlarında dersler arasında yatay kaynaşıklık söz konusudur. Denge İçerik düzenlemede içeriğe eklenecek yeni bir konunun ya da içerikten çıkarılacak bir konunun, konular arası uyumu ve konuların anlaşılmasını zorlaştırıcı bir etki yaratmayacak şekilde düzenlenmesidir.
İçerik Düzenleme Yaklaşımları İçerik kapsamındaki bilgilerin yapısı ve bunların daha etkili öğrenilmesini sağlamak için farklı içerik düzenleme yaklaşımları kullanılmaktadır. İçerik düzenleme yaklaşımlarındaki farklılık; Programın dayalı olduğu felsefe, Programın tasarlanış biçimi, Programın konu alanının yapısal özelliklerinden kaynaklanmaktadır. İçerik düzenlemede program tasarımı ve felsefelere göre farklılaşma aşağıdaki gibi tablolaştırılabilir.
- Slides: 16