Sosyal Bilimlerde Aratrma Yntemleri Nedensellik Sosyal Bilimlerde Aratrma

Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Nedensellik Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 1

Plan • • • Bilimselliğin nitelikleri Nedensellik ölçütleri Korelasyon ve nedensellik Nedensel hipotezler Nedensel açıklamada potansiyel hatalar Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 2

Bilimselliğin Nitelikleri “ 1. Tabiat içinde belirli bir türden olayların düzenliliğinin ifade edilmesi. 2. Bu düzenliliklerinin diğer bir türden olayların düzenliliği ile bir ilişkisinin kurulması. 3. Bu ilişkilerin önce kurallar, daha sonra kuralların toplamı olan teorilerle ifade edilmesi. ” Kaynak: Mardin, 2008, s. 24 Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 3

Düzenlilikleri Anlama “Doğal bilimcilerin incelediği doğal çevre, bu çevrede bulunan molekül, atom ve elektronlar için bir ‘anlam’ ifade etmez. Sosyal bilimcilerin gözlem sahasının, diğer bir deyimle sosyal gerçeklerin ise, bu ortam içinde yaşayan, hareket eden ve düşünen insanlar için belirli bir anlam ve önemi vardır. ” Kaynak: Schutz’den (1954) aktaran Mardin, 2008, s. 24 -25 Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 4

Gerekircilik ve Sosyal Bilimler • Davranışlarımız kendi özgürce verdiğimiz kararlarımızın bir ürünü mü yoksa dünyadaki denetleyemediğimiz ya da bilmediğimiz güçlerin ve etmenlerin bir ürünü mü? Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 5

Doğa Bilimlerinde Nedensellik • Düşen bir cismin hızını hesaplama (cismin ağırlığı, çevre koşulları vs. biliniyorsa kesin olarak hesaplanabilir) • Bitkilerin gelişmesini denetleme (ışık, su, gübre vs. ) • Bu ve benzeri etmenler (örneğin, genetik kalıtım) insanların gelişmesini de açıklıyor • Doğa bilimlerindeki neden-sonuç ilişkisi insanlar, bitkiler ve cansız nesnelere de genellikle uygulanıyor. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 6

Toplumsal Bilimlerde Nedenleri Saptama • Önyargının nedenleri nelerdir? • Niçin bazı insanlar önyargılı bazıları değil? (Kendi seçimleri mi? ) • Ekonomik rekabet, dini ideoloji, siyasi görüş, çocukluk deneyimleri, eğitim … • Bu nedenler denetlenebilir mi? Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 7

Nedenlerin de Nedenleri Var • Önyargılı, suçlu ya da sencil olmak bireylerin seçimi • Okula gidip gitmemek kendi seçimimiz değil mi? • Ama ister gidelim ister gitmeyelim, bunun da nedenleri var • Aksi takdirde sosyal bilimlerde nedenleri açıklayıp bunları araştırmayla doğrulayamazdık • İnsanların kendi seçimlerinin çok az olduğu bir insan davranışı modeli kullanıyoruz Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 8

Toplumsal Araştırmalarda Gerekirciliğin Rolü • Tüm insan davranış, düşünce ve duyguları önceden mi belirleniyor? • Her şeyin nedenini biliyor muyuz? • Nedensel model olasılıkçı • Kestirim yapmak yerine önyargının eğitim düzeyiyle ilişkisi olduğunu öne sürüyor • İlgili etmenler ya da güçler araştırmayla ortaya çıkarılabilir Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 9

İdiografik ve Nomotetik Modellerde Nedensellik • Afrika’daki açlığın nedenleri • Diktatörlükle yönetilen ülkelerde doğurganlık oranının daha yüksek olmasının nedenleri • Oy verme davranışlarını etkileyen nedenler (cinsiyet, eğitim düzeyi, siyasidini eğilim, ırk, vd. ) • Fransız Devriminin nedenleri Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 10

İdiografik – Nomotetik Açıklama • İdiografik model nedenselliği bireysel örneklere ya da olaylara dayanarak açıklamaya çalışır • Nomotetik model nedenselliği kısmi olarak açıklayan az sayıda değişkeni ortaya çıkarmaya çalışır; olasılıkçıdır Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 11

Nomotetik Açıklama “Niçin bazı insanlar önyargılı bazıları değildir? ” Eğitimsiz Eğitimli Hoşgörülü I I I ı ı I ı I I IIııIıIıIIIı I IIIıIıIIIııIıIıIIIı I I I ı ı I ıI I I ı Önyargılı ı I I I I ı I I Iı I ıI I Iı ıI ı Iı I Iı ı IIIıIıIIIııIıIıIIIı ı I ı I I I ı ı ı ı I ıI Kaynak: Babbie, 2001, s. 74’ten uyarlandı Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 12

Nedensellik Ölçütleri • İki değişken arasında neden-sonuç ilişkisi olabilmesi için: – Neden sonuçtan önce gelmeli – Değişkenler arasında korelasyon olmalı – Gözlenen değişim üçüncü bir değişkenle açıklanamamalı Kaynak: Babbie, 2001, s. 75 -76 Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 13

Korelasyon ve Nedensellik Gözlenen ilişkiler Negatif (ters) korelasyon Pozitif (doğrudan) korelasyon Eğitim Kazanç Yüksek eğitim-yüksek gelir ile ilişkili (ya da tersi) Eğitim Önyargı Yüksek eğitim-düşük önyargı ile ilişkili (ya da tersi) Nedensel ilişkiler Ters nedensel korelasyon Doğrudan nedensel korelasyon Eğitim Kazanç Daha yüksek eğitim daha fazla para kazanma nedeni Eğitim Önyargı Daha yüksek eğitim düzeyi önyargı düzeyini azaltıyor Kaynak: Babbie, 2001, s. 77’den uyarlandı Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 14

Nedensellik Diyagramları a b c + Stres Boşanma - Kaynaklar + Stres Kavga + Boşanma + d e - Stres Boşanma İyi uyum sağlamış çocuklar - + + Kaynaklar Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri - Kavga Kaynak: Neuman, 2008, s. 104 www. acikders. org. tr - Boşanma İyi uyum sağlamış çocuklar 15

Korelasyon ve Yalancı Nedensellik Gözlenen ilişkiler Pozitif (doğrudan) ilişki Ayakkabı numarası Matematik yeteneği Daha büyük ayakkabı numarası daha yüksek matematik becerisiyle ilgili (ya da tersi) Gerçek nedensel ilişki Yalancı nedensel ilişki Ayakkabı numarası Yaş Matematik yeteneği Daha yüksek numara daha fazla matematik yeteneği Ayakkabı numarası Matematik yeteneği Yaş hem daha büyük ayakkabı numarası hem de daha yüksek matematik becerisini açıklıyor Kaynak: Babbie, 2001, s. 77’den uyarlandı Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 16

Gerekli ve Yeterli Nedenler • Gerekli neden: Etkinin meydana gelebilmesi için yerine getirilmesi gereken koşul • Yeterli neden: Etkiyi hemen garantileyen koşul • Nomotetik ilişkileri incelerken kesinlikle gerekli ve kesinlikle yeterli nedenleri keşfetmek zor Kaynak: Babbie, 2001, s. 93 -94 Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 17

Gerekli ve Yeterli Nedenler Sınava girmedi Sınava Girdi Kaldı K K K k K Geçti K K K KK k K K K A AC B D A B B A C D D A B D C CC A B BB C CC D A BBB C C A Geçmek için sınava girmek gerekli ama yeterli değil, sınavdan geçmek için hem sınava girmek gerekli hem de geçer not almak. Kalmak için sınava girmemek yeterli neden (ama başka nedenlerle de kalınabilir) Kaynak: Babbie, 2001, s. 80’den uyarlandı Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 18

Nedensel Hipotezler • En az iki değişken vardır • Değişkenler arasında nedensel ilişki veya nedensonuç ilişkisi ifade eder • Bir kestirim ya da gelecekte beklenen bir sonuç olarak ifade edilebilir • Mantıksal olarak bir araştırma sorusuna ve bir kurama bağlıdır • Yanlışlanabilir; yani, ampirik kanıtlarla test edilebilir ve doğru veya yanlış olduğu gösterilebilir. Kaynak: Neuman, 2008, s. 241 Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 20

Nedensel İlişkileri İfade Etme Biçimleri • Dini törenlere katılma boşanma oranlarında düşüşe neden olur • Dini törenlere katılma oranı ne kadar yüksekse, boşanma ihtimali aynı derecede düşüktür. • Dini törenlere katılma, boşanma oranlarındaki düşüşle ilişkilendirilir. • Dini törenlere katılma, boşanma ihtimalini azaltmaktadır. Kaynak: Neuman, 2008, s. 242 Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 21

Nedensel Açıklamada Potansiyel Hatalar Hata türü Kısa tanım Örnek Totoloji İlişki tanım olarak doğru ama döngüsel bir mantığı var Yoksulluğun nedeni az parası olmaktır Teleoloji Sebep, uygun olmayan bir niyettir, veya zaman sırası yanlıştır İnsanlar imam nikahıyla evleniyor çünkü toplum öyle istiyor Ekolojik yanılgı Ampirik gözlemler nedensel ilişkiyi açıklamak için çok üst düzeyde Ankara’da suç oranı yüksek. Ali Ankara’da yaşıyor. Bu nedenle saatimi muhtemelen o çaldı İndirgemecilik Ampirik gözlemler nedensel ilişkiyi açıklamak için çok alt düzeyde Ali işsiz kaldığı ve yeni araba alamadığı için ülke ekonomisi durgun Yalancı ilişki Görünmeyen üçüncü bir değişken hem bağımsız hem bağımlı değişkenin nedeni Saç uzunluğu TV programlarıyla ilişkili. Kısa saçlılar futbol, uzun saçlılar aşk hikayeleri izlemeyi tercih ediyorlar. (Görünmeyen neden: Cinsiyet) Kaynak: Neuman, 2008, s. 173’ten uyarlandı Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 22

Akıl Yürütme Hataları • Kişisel ve kültürel önyargı, görüş sahibi olma; araştırmacının olayları kendi bakış açısıyla yorumlaması • Sonuca varmada aceleci davranma • Kuşkulu neden • Bastırılmış kanıtlar • Yanlış ikilem Kaynak: Babbie, 2001, s. 81 -83 Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 23

Özet • • • Bilimselliğin nitelikleri Nedenleri saptama İdiografik – nomotetik açıklama Nedensellik ölçütleri Nedensel açıklamada potansiyel hatalar Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri www. acikders. org. tr 24