SNR SSTEM FZYOLOJS 1 Organizmadaki hcrelerin birbirleriyle haberlemek
SİNİR SİSTEMİ FİZYOLOJİSİ 1
Organizmadaki hücrelerin birbirleriyle haberleşmek için özel sistemlere ihtiyaçları vardır Hormon ve kimyasal uyarıcılar (nörotransmitterler), organizmanın ne yapacağını söyleyen habercilerdir 2
Hızlı ve sınırlı bir etki için, kimyasal habercilerin ÇOK HIZLI ve DOĞRU YERDE (etkinin görülmesinin istendiği yerde) salınması gerekir Sinir sistemi organizmaya bu özelliği kazandırır 3
Ø Sinir sistemi, bilginin duyusal kabul yeri ve motor yanıt sistemleri arasında yer alan sinir hücrelerinin (nöronların) oluşturduğu gruplardır. Ø Hücreler arasında zar potansiyellerinin iletilmesi için yani İMPULS denen elektriksel değişikliği iletmek için özelleşmiş bu hücrelere “NÖRON” denir. Ø Nöron denilen sinir hücreleri aksonları ile etki etmek istedikleri organlara kadar uzanırlar Ø Nörotransmitterler aracılığıyla etkinin görülmesi istenen hücreleri uyarırlar Ø Hücre yüzeyindeki reseptörlerle uyarının alınması, iletilmesi, değerlendirilmesi ve cevap verilmesi tüm canlıların sinir sistemindeki ana ve temel özelliklerdir. 4
NÖRONUN HÜCRE GÖVDESİ İKİ TİP UZANTI İÇERİR. 1. Dendrit 2. Akson Dendritler, kısa olan uzantılardır ve sinir impulslarını duysal hücrelerden veya diğer nöronlardan alırlar ve hücre gövdesine iletirler. Aksonlar, sinir impulslarını bir diğer nörona, bez veya kas hücresine naklederler. 5
6
Hücre gövdesi, içinde (sitoplazmada) nissl tanecikleri, mitokondri, golgi cisimcikleri nörofibriller ve sitoplazmayı kapsayan kısımdır. Nissel tanecikleri, endoplazmik retikulum gibi görev yaparlar. Nörofibriller ise yenilenme sağlanabilen hücrelerde bu fonksiyonu yerine getirirler. 7
ÜÇ TİP NÖRON VARDIR. 1. ÜNİPOLAR NÖRON: Bir dendrite ve bir aksona yani iki kola ayrılan, tek bir uzantı içeren küresel bir gövdeye sahiptirler. Omurgasız internöronların ve motornöronların çoğunluğu unipolardır. 2. BİPOLAR NÖRON: Bir dendrit ve bir akson olmak üzere iki uzantı içerirler. Duysal nöronlar genellikle bipolardırlar. 3. MULTİPOLAR NÖRON: Birkaç dendrit ve bir akson içerirler. Birçok internöron ve motornöron multipolardır. 8
İlkel hayvanların sinir sistemi basit bir duysal-motor nöron devreden ibarettir. Bu devre en az 3 hücre içerir. 1. Reseptör (Duysal) Nöron: Bu hücre bilginin seçimi ve işlenmesi için özelleşmiştir. Afferent nöronlar, afferent sinirler ile vücudun çeşitli bölgelerinden alınan duyuları merkezi sinir sistemine iletirler. (Periferden, merkeze) Bu afferent sinirlere duysal sinirler de denir. Uçtaki reseptörün uyarılması aksiyon potansiyelinin doğmasına neden olur. 9
2. Motor Nöron: Bu hücre ise duysal bilgiyi reseptör nörondan, effektör hücreye nakleder. Efferent nöronlar emirleri merkezden alıp effektör organa (düz kas veya bez hücrelerine) götürürler. 3. Effektör Hücre: Uyarıya cevap veren hücredir. Örneğin; bir kas veya salgı hücresi olabilir. Bu yapılara giden efferent sinirlere motor sinirler de denir. Afferent olan duyu organlarımızdan beyne ve omuriliğe bilgi taşırken, efferent olan tam tersini yapar. 10
ü Nöronların birbirleri ile bağlantı kurduğu ve sinyalin bir nörondan diğer bir nörona geçtiği yerlere “SİNAPS” denir. ü Birinci sinaps, duysal ve motor nöron arasındaki sinir sisteminde yer alırken, ikinci periferal sinaps motor nöron ile effektör hücre arasında yer almaktadır. 11
q Sinir sistemi, endokrin sistem ile birlikte pek çok iç olayı; - yeme - içme - hareket eme - öğrenme gibi aktiviteleri de kontrol eder 12
SİNİR SİSTEMİ MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ • BEYİN Beyincik Beyin sapı Hipotalamus Talamus Limbik sistem Bazal ganglia Orta beyin • OMURİLİK 13 PERİFERİK SİNİR SİSTEMİ § Somatik Sinir Sistemi § Otonom Sinir Sistemi
SOMATİK SİNİR SİSTEMİ § Merkezi sinir sistemine duysal bilgi gönderen periferik sinirlerden ve iskelet kaslarını innerve eden motor sinirlerden oluşur § Hücre gövdesi beyin ya da omuriliktedir § İskelet kasıyla direkt temas kurar Effektör organ (kas) 14 Merkezi Sinir Sistemi
OTONOM SİNİR SİSTEMİ § Salgı bezlerini ve iç organların düz kaslarını innerve eder § İstemsiz çalışır § İki durumda çok önemlidir: “kaç ya da savaş” (acil durum) “dinlen ve sindir” (acil olmayan durum) 15
Otonom sinir sistemi, Solunum, boşaltım, üreme organları, kalp, kan damarları, bezler ve sindirim sisteminin bazı kısımlarının işleyişini istemsiz olarak denetler. salgı bezlerini ve bazı kasları kontrol eder - kan damarlarındaki düz kaslar - gözdeki iris (düz kas) - mide, bağırsak ve idrar kesesi düz kasları - kalp kası - derideki kaslar: saç foliküllerindeki düz kaslar 16
ü Motor sinirler de kendi arasında somatik ve otonom olmak üzere ikiye ayrılırlar. ü Somatik motor sinirler iskelet kaslarımıza emirleri götüren kol, bacak, vücut ve başımızın hareketini sağlayan sinirlerdir. ü İç organlara giden sinirler ise otonom sinir sistemini teşkil ederler. ü Bu sistem de sempatik ve parasempatik olmak üzere iki kısımdan oluşur. Ayrıca enterik sistemde üçüncü bir sistem olarak tanımlanmakta 17
ü Otonom sinir sistemi beyin kontrolü altında değildir. ü Örneğin kalbin çalışması, midenin çalışması bu sistemle kontrol edilir. ü Bu organları istemli olarak çalıştırmamız mümkün değildir. 18
Otonom sistemin iki kısımdan oluşmasının nedeni? Ø Bu iki sistem birbirine zıt (antogonist) etki meydana getirirler. Ø Bu sistemden iç organlara giden sinirler çifttir ve bunlardan birisi sempatik, diğeri ise parasempatik sisteme aittir. Ø Eğer sistemden birisi organın çalışmasını hızlandırıyorsa, diğeri yavaşlatıyor demektir. 19
1. Sempatik Sinir Sistemi Otonom sinir sisteminin duygularla hareket eden bölümüdür 20
SAVAŞ ya da KAÇ (fight or flight) Sempatik sinir sistemi, korku ve öfke gibi uyaranlarla vücudu savaş ya da kaç reaksiyonuna hazırlar - kalp atımı hızlanır - göz bebekleri genişler - kan basıncı artar - deri terler - kan deri ve sindirim sisteminden iskelet kaslarına yönlendirilir - sindirim ve üriner kanallardaki sfinkterler kapanır 21
2. Parasempatik Sinir Sistemi § Sempatik sinir sistemini dengeleme yönünde fonksiyon yapar § Parasempatik sinir sistemi, - kalbi yavaşlatır - tükürük ve bağırsak salgılarını artırır - bağırsak hareketlerini artırır 22
3. Enterik Sinir Sistemi § 23 İç organları innerve eden sinir liflerinden oluşmuş bir ağdır
OMURGALILARDA SİNİR SİSTEMİ • Omurgalıların merkez sinir sistemi; beyin ve omurilik olmak üzere ikiye ayrılır. • İlkel omurgalılarda beyin ufaktır, fakat yüksek omurgalılara ve memelilere doğru çıkıldıkça gerek büyüklük gerekse yapı inceliği bakımından beyinin geliştiği, buna paralel olarak da hayvanın fonksiyon kabiliyetinin arttığı görülür. 24
MEMELİLERDE SİNİR SİSTEMİ: Ø Diğer omurgalılardan daha gelişmiş bir sistemdir. Ön beyin iki yarım küreden meydana gelir. Ø Ön beyin memelilerde çok büyüktür. Ø Dışta boz madde (Korteks= Kabuk), içte ise ak madde olmak üzere iki tabakadan oluşur. Ø Bilinç, bellek, zeka gibi merkezler boz madde içerisinde yer alır. Ø Ön beyindeki beyin hacmini artırmak ve daha fazla sinir hücresinin yerleşmesini sağlamak amacıyla oluşan girinti ve çıkıntılar vardır. 25
Çıkıntılara Gyri, girintilere ise Sulci denir. Ara beyin üç kısımdan oluşur. Epitalamus, Talamus ve Hipotalamus Ø Epitalamus Zeka, Hafıza, İstemli hareket etme, Duyu organlarından gelen bilgilerin değerlendirilmesi, Öğrenme, karar verme, duyusal olarak çevrenin farkında olma gibi görevleri vardır. Ø Talamus çok önemli bir koordinasyon merkezi olarak görev yapar. Ø Hipotalamus memelilerde kan basıncı, uyku, vücudun su dengesi, yağ ve karbonhidrat metabolizması, kıl değişimi, göç gibi olaylar ve hipofiz salgılarının salgılanması gibi çok önemli olayların denetimini sağlar. 26
Ø Orta beyin memelilerde daha az önem taşır. Ø Dört lobu bulunan bu kısım üst bölgesindeki iki lop görme, alttaki iki lop işitme ilgilidir. Ø Arka beyin, vücut hareketlerini düzenler ve memelilerde iyi gelişmiştir. Ø Bu yapı vücudun iki yanındaki organların bir düzen içinde çalışmasını sağlayan bir merkez olarak görev yapar. 27
Ø Son beyin, omuriliğin ön kısmının genişlemesiyle meydana gelmiştir. Ø Birçok sinir bu bölgeden çıkar ve dolaşım, solunum, sindirim olaylarını düzenler. 28
Sinir Organizasyonu Ø Bu mekanizmanın en ilkeli sinir ağları, en kompleks olanları da sinapsları olan sinir sistemleridir. Ø Ağ şeklindeki sinir sisteminde impuls diffüz olarak iletilir. Ø Yani bir ağ örgüsü meydana getirmiş olan hücrelerden birine etki eden herhangi bir impuls, bütün sistemde hücreden hücreye geçer. Ø Sinapsları olan sinir sistemi nöronlardan meydana gelmiştir. Hücreler birbirleriyle doğrudan olmayıp, ancak sinapslar aracılığı ile ilişkilidirler. Ø Burada iletim sadece bir yöndedir (polarize olmuştur). 29
Omurgalılarda sinir sistemi öncelikle merkezi sinir sistemi ve çevresel (periferal) sinir sistemi olmak üzere iki ana bölüme ayrılır. Merkezi sinir sistemi omurilik ve Beyin’den meydana gelir. 30
Omurilik Merkezi sinir sisteminin bu kısmı omurgalı hayvanlarda omurga içinde yer alır. Omuriliğin enine kesitinde iki bölge ayıredilir. Ortada nöron gövdelerinden yapılmış boz madde yer alırken bunun çevresinde ak madde yer alır. Ak madde ise aksonlardan oluşur. Kök adı verilen kısımlardan omurilik sinirleri çıkar. 31
Beyin Omuriliğin ön tarafı genişleyerek bu yapıyı meydana getirmiştir. Başta kafatası kemiklerinin içine yerleşmiştir. Omurgalı hayvanlarda sinir sisteminin merkezi kısımları kemiklerini koruması altındadırlar. Beyin de üç katlı bir zarla çevrilidir. Orta katla içteki zar arasındaki boşlukta serebro-spinal sıvı bulunur. Beyin içinde ikisi ön beyin, biri ara beyin, bir tanesi de arka beyin bölgesinde olmak üzere 4 yerde boşluk (ventrikül) bulunmaktadır. Bunların içi de serebro-spinal sıvı ile doludur. 32
Bu sıvının görevi ne olabilir? Bileşimi kandan farklı olan bu sıvı çeşitli görevleri üstlenmiştir. İçinde hücre bulunmayan serebro-spinal sıvının görevleri: • Beyni fiziksel etkilerden korumak, • Kan ve sinir hücreleri arasındaki madde alışverişini düzenlemek, • Hacmi değişmeyen kafatası içindeki beynin kan miktarını düzenlemektir. 33
Beyin alt bölgelere ayrılarak incelenebilir. Bunlar ön beyin (cerebrum), Beyin kökü, arabeyin ve küçük beyin (cerebellum)’ dir. Omurgalı hayvan gruplarında bu kısımların gelişmişlik dereceleri farklılık gösterir. 34
Önbeyin (Cerebrum), memelilerde özellikle insanda en gelişmiş durumdadır ve beyin yarım kürelerini meydana getirir. Beyin yarım küreleri insanda omurilik gibi boz ve ak madde bölgelerinden oluşur. Ancak bu kısımların yerleşimi omurilikteki durumun tersidir, yani iç kısım ak madde, dış kısım ise bozmadde Balık ve kurbağalarda beyinden 10 çift sinir çıkarken, sürüngen, kuş ve memelilerde 12 çift sinir çıkar. Bunlar duyu ve hareket sinirleridir. 35
Çevresel Sinir Sistemi: Beyin ve Omurilikten çıkan afferent (duyusal) ve efferent (motor) sinirlerden meydana gelmiştir. Afferent sinirler, uyartıları merkezi sinir sistemine getirirler. Efferent sinirler ise aldıkları bu emirleri vücudun ilgili kısımlarına taşırlar. 36
- Slides: 36