slami Dnem Trk Halk Edebiyat Yusuf Emre Atalay
İslami Dönem Türk Halk Edebiyatı Yusuf Emre Atalay Şehit Kaya Aldoğan Anadolu Lisesi Aydın / Kuşadası
İslamiyete Geçiş Atalarımız, İslamiyet’e geçmeden önce Gök Tanrı dinine Gök Tanrı inanıyorlardı. Gök Tanrı’da tek bir ilahı savunuyor ve İslamiyet ile önemli ortak değerleri vardı. Türkler, yıllar boyu Araplar’la anlaşamamış, hep kan dökülmüştü. Bu durum Talas Savaş’ına kadar sürdü. Talas Savaş Çinliler, sürekli Türkler’e akın yapıyor, rahatsız ediyor ve kan döküyordu. Bu duruma tek başına dur diyemeyen Karluk Türkler’i, Abbasiler’den yardım istedi. Eğer Türkler yok olursa Çin, Abbasiler’in kapısına dayanır korkusuyla Abbasiler kabul etti Tarih de ilk defa Türkler ve Araplar, ittifak oluşturdular. Bu ittifak Türkler’in Müslüman olmaların da çok önemli bir rol oynamıştır. Savaş ise 5 gün sürüp, Abbasiler’in zaferiyle sonuçlanmıştır.
Türklerin Müslümanlığı Kabul Ediş Nedenleri 1 - Her iki dinde de tek tanrı inancı vardır. 1 tek tanrı 2 – Her iki dinde de ölümden sonra ki yaşama inanılmaktadır. 2 – ölümden sonra ki yaşam 3 – Cihad kavramı vardır. Cihad’ın anlamı ise, Allah yolunda Cihad kavramı vardır savaşmak, mücadele etmek, fetihler yapmak, galibiyetler kazanmaktır. 4 – Her iki din de dürüst olmayı, yalan söylememeyi, mert 4 – olmayı öğütler. Yani inanan kişilere iyi ahlaklı olmayı öğüt eder
Türk Halk Edebiyat’ının Bölümleri Türk Halk Edebiyatı Anonim Türk Halk Edebiyatı Aşık Tarzı Türk Halk Edebiyatı Dini Tasavvufi Türk Halk Edebiyatı
Türk Halk Edebiyat’ının Genel Özellikleri 1 – Dili sade ve yalındır. sade yalındır 2 – Nazım birimi dörtlüktür. dörtlük 3 – Nazım ölçüsü hecedir. hece 4 – Temalar ; aşk, doğa, savaş, özlem, kahramanlık, yurt sevgisi, gurbet’dir. 5 – Nazım türleri ise mani, türkü, koşma, semai, ilahi ve nefes’dir.
Anonim Türk Halk Edebiyatı 1 – Yazanı söyleyeni belli değildir. belli değil 2 – Dili sade ve yalındır. sade yalın 3 – Nazım ölçüsü hece, nazım birimi dörtlüktür. hece dörtlük 4 – Türk halkının duygu ve düşünüşleri (aşk, doğa, savaş, duygu ve düşünüşleri kahramanlık vb. ) tema edinir 5 – Genellikle yarım uyak kullanılır. yarım uyak 6 – Nazım türü mani, türkü, ninni, bilmece, tekerleme, atasözleri, halk hikayeleri ve masallarıdır. 7 – Anonim ürünlerimiz sözlü gelenekle kuşaktan kuşağa sözlü gelenekle aktarılmıştır.
Mani 1 – Tek dörtlükten oluşur. Tek dörtlük 2 – En çok kullanılan türdür. En çok kullanılan 3 – Yedili hece ölçüsüyle yazılır. Yedili hece ölçüsü 4 – Yarım uyak kullanılır. Yarım uyak 5 – . Asıl tema son iki dizesidir. 5 – İlk iki dizesi doldurma dizesidir doldurma. Asıl tema son iki dize 6 – İşlenen temalar aşk, özlem, ayrılık, gurbet gibi Türk 6 – Halkı’nın duygu ve düşünüşlerini yansıtır. Halkı’nın duygu ve düşünüş Örnek bir mani :
Türkü 1 – Temaları aşk, ayrılık, doğa, savaş, özlem, ölüm, kahramanlık 1 – gibi Türk Halkı’nın duygu ve düşünüşlerini yansıtır. Türk Halkı’nın duygu ve düşünüş 2 – Yedili, Yedili sekizli, sekizli on birli hece ölçüsüyle yazılır. on birli 3 – Ezgilerine göre Bozlak, 3 – Bozlak Kayabaşı, Kayabaşı Oturak, Oturak Türkmani isimlerini alır. 4 – Nakarat kısımlarına kavuştak yada bağlama denir. 4 – kavuştak bağlama 5 – Bentler dörtlük halinde yazılır. 5 – dörtlük Örnek bir türkü :
Ninni Çocuğun ya da bebeğin uyumasını sağlamak için veya ağlamasını durdurmak için, sade bir dille ve hece ölçüsüne göre ezgili olarak durdurmak sade bir dil hece ölçüsü ezgili söylenen ürünlerdir. Ek bilgi olarak, ninni Divanü Lügati’t Türk’de “balu” diye Divanü Lügati’t Türk’de “balu” isimlendirilmiştir. Örnek :
Bilmeceler eşya, insan, hayvan, bitki, doğa ve inanışla ilgili bilgilerin üstü kapalı olarak anlatılması ve onun ne olduğunun düşünülerek bulunmasını hedefleyen çoğu kalıplaşmış sözlerdir. düşünülerek bulunmasını hedefleyen Örnek : Ağzı var dili yok, nefesi var canı yok, Derisi var, kanı yok. Bu nedir? Cevap : Balon Rengi kızıl şarap değil, Kışın fena ahbap değil. Bu nedir? Cevap : Çay
Tekerleme Masal, hikaye, bilmece, halk tiyatrosu gibi bazı edebi türler içinde veya bağımsız olarak söylenen ölçülü ve kafiyeli sözlerdir. ölçülü kafiyeli Örnek :
Halk Hikayeleri ve Masallar Genellikle halkın yarattığı, ağızdan ağıza, kuşaktan kuşağa halkın yarattığı sürüp gelen, çoğunlukla olağanüstü durum ve olayları yine olağanüstü kahramanlara bağlayarak anlatan halk olağanüstü kahramanlar hikayelerine masal denir. hikayeleri Örnek :
Atasözleri, kim tarafından ne zaman söylendiği bilinmediğinden kim tarafından anonimdir. Bu sözler topluma mâl olmuş, toplum tarafından anonimdir topluma mâl olmuş benimsenmiş ve yüzyılların düşünce ve mantık isteminden benimsenmiş geçerek günümüze ulaşmış kısa ve özlü sözlerdir. kısa ve özlü sözler Örnek Adam yanıla, pehlivan yenile. Arpa eken buğday biçmez. At, adımına göre değil, adamına göre yürür. Balık baştan kokar. Bir tepe yıkılır bir dere dolar. Boş çuval ayakta durmaz.
Aşık Tarzı Türk Halk Edebiyatı 1 – Usta çırak ilişkisi vardır. Usta çırak 2 – icra edilir. 2 – Saz eşliğin de Saz icra 3 – Aşıkların şiirlerinin toplandığı kitaba cönk denir. 3 – cönk 4 – İşlenen temalar aşk, doğa, savaş, kahramanlık ve ölümdür. 4 – temalar 5 – Nazım türleri koşma, semai, varsağı ve destandır. 5 – türleri 6 – Dili sade ve yalındır. 6 – sade yalın 7 – Nazım birimi dörtlük, nazım ölçüsü hecedir. 7 – dörtlük hece 8 – Genellikle yarım uyak kullanılır. 8 – yarım uyak
Koşma Aşık tarzının en çok kullanılan nazım türüdür. On birli hece en çok kullanılan nazım türü On bir ölçüsüyle yazılır. En az üç, en fazla beş dörtlükle yazılır. Koşma üç beş bölümlere ayrılmıştır. bölüm Güzelleme : Aşk, doğa içeren şeyler. Güzelleme : Koçaklama : Savaş, kahramanlık içerir. Taşlama : Eleştiri içerir. Ağıt : Ölüm içerir.
Semai Koşmadan farkı sekizli hece ölçüsü ile yazılması, artı sadece farkı sekizli hece ölçüsü sadece aşk, doğa üzerine yazılmasıdır. Örnek : Güzeller hep suya gider, Oturmuş zülfünü düzer, Aşıklarda durmaz gezer, Düşürdün dertlere beni.
Varsağı Sekizli hece ölçüsü ile yazılır. Semaiden farkı “ bre, hey, ey” Sekizli hece ölçüsü Semaiden farkı gibi cümlelerin olmasıdır. Örnek : Bre ağalar bre beyler Ölmeden bir dem sürelim Gözümüze kara toprak Dolmadan bir dem sürelim Karacaoğlan der canan Güzelim sözüme inan Bu ayrılık bize heman Ermeden bir dem sürelim
Destan Toplum üzerinde derin izler bırakmış olayların (savaş, derin izler bırakmış kahramanlık, göç vs. ) olağanüstü özellikler katılarak aktarılan olağanüstü özellikler katılar ölçülü ve uyaklı uzun şiirlerdir. ölçülü ve uyaklı uzun Örnek :
Dini Tasavvufi Türk Halk Edebiyatı İki türlü aşk vardır. Birincisi, ilahi aşk ; Allah’a duyulan aşktır. İki türlü ilahi aşk ; Allah’a duyulan aşktır İkincisi mecazi (beşeri) aşk ; dünya nimetlerine duyulan aşktır İlahi aşkla dolup taşanlar bu dünyanın geçici asıl dünyanın ahiret dünyası olduğuna inanırlar. İlahi aşkı benimsedikleri için ahiret dünyası bir an önce ecellerinin gelmesini beklerler. Bunun sebebi ilahi ecellerinin gelmesini beklerler aşklarına kavuşma isteğidir. aşklarına kavuşma isteği Gönüllülüğüne esas olarak kendisini Allah yoluna adamak isteyen Mürid, dergahlara giderek pir veya şeyh Mürid tekke veya tekke dergah pir şeyh denilen kamil insanlardan (olgun insan) İlahi aşkı öğrenirler. kamil
Dini Tasavvufi Türk Halk Edebiyatı Genel Özellikleri 1 – Dili sade ve yalındır. 1 – sade yalın 2 – Nazım birimi dörtlük, nazım ölçüsü hecedir. 2 – dörtlük hece 3 – Genellikle yarım uyak kullanılır. 3 – yarım uyak 4 – hoşgörü 4 – İlahi aşk, İlahi aşk Peygamber sevgisi, Peygamber sevgisi insan sevgisi ve insan sevgisi hoşgörü esastır. 5 – Nazım türleri ilahi, nefes, nutuk, şatiye, deme, devriyedir. 5 – türleri
İlahi 1 - Allah aşkını, dünyanın geçiciliği, Peygamber ve insan 1 sevgisini işler. 2 – Yedili, sekizli, on birli hece ölçüsüyle yazılır. 2 – 3 – En az üç, en fazla yedi dörtlükle yazılır. 3 – Örnek :
Nefes Nazım birimi dörtlüktür. Dörtlük sayısı 3 ila 8 arasında değişir. dörtlük Hece ölçüsüyle yazılırlar. Bektaşi şairlerinin yazdığı tasavvufi Hece tasavvufi şiirlerdir. Örnek Eğer ekilir de bostan olursam Şu halkın diline destan olursam Kara toprak senden üstün olursam Bu yıl bu yayladan Şâh'a gidelim Bir bölük turnaya sökün dediler Yürekteki derdi dökün dediler Yayladan öteki yakın dediler Bu yıl bu yayladan Şâh'a gidelim
Nutuk Tekke ve dergahlara yeni katılmış müritlere dergahın ilkelerinin Tekke ve dergah mürit anlatıldığı şiirlerdir. Örnek :
Şathiye 1 - İnançlardan teklifsizce, 1 teklifsizce alaycı bir dille söz eder gibi yazılırlar. 2 - Görünüşte saçma ve dini esaslara aykırı sanılan bu şiirlerin 2 içinde ince ve derin anlamlar, anlamlar yorumlandığında tasavvufla ilgili değişik konuların olduğu görülür. 3 - 3 - Tanrıyla konuşur gibi şakalaşırcasına yazılan şiirlerdir. Tanrıyla konuşur gibi Örnek Çıktım erik dalına Anda yedim üzümü Bostan ıssı kakıyıp Der ne yersin kozumu Kerpiç koydum kazana Poyraz ile kaynattım Nedir diye sorana Bandım verdim özünü
Deme 1 - kendi düşüncelerini dile getirdikleri şiirlerdir. 1 - Alevi şairlerin Alevi kendi düşüncelerini 2 - Bu şiirler Alevî tekkelerinde, tören sırasında sazla terennüm 2 Alevî tekkeleri terennüm edilir. 3 - Hecenin 8'li ölçüsü kullanılır. 3 8'li 4 - 3 veya 5 dörtlükten oluşabilir. Örnek : Güzel aşık cevrimizi Çekemezsin demedim mi Bu bir rıza lokmasıdır Yiyemezsin demedim mi Yemeyenler kalır naçar Gözlerinden kanlar saçar Bu bir demdir gelir geçer Duyamazsın demedim mi
Devriye 1 - Tasavvuf felsefesindeki devir inancını anlatan şiirlerdir. Devir 1 devir inancını anlatan kuramında kainatın ve insanın Allah’tan çıkıp tekrar Allah’a döndüğü ifade edilir. döndüğü 2 - Çoğunlukla Bektaşi şairlerince söylenmiştir. 2 Bektaşi şair 3 - Devir inancına göre bu dünyaya gelen varlık ilkin cansızdır, 3 ilkin cansız daha sonra bitki, daha sonra hayvan, en sonra da insan-ı kamile geçtikten sonra ise Tanrıya döner ve onun ile birleşir; yani varlık tekrar aslına dönmüş olur Örnek : Kırklar meydanına vardım Gel beri ey can dediler İzzet ile selam verdim Gel işte meydan dediler
- Slides: 28