SIROMATVO SOCIJALNA ZATITA I DRUTVENA IZOPTENOST II DRUTVENA

SIROMAŠTVO, SOCIJALNA ZAŠTITA I DRUŠTVENA IZOPŠTENOST II

DRUŠTVENA IZOPŠTENOST (SOCIJALNA EKSKLUZIJA) l l l Pojam društvene izopštenosti (socijalne ekskluzije) umesto pojma potklase u evropskim istraživanjima Socijalna ekskluzija: načini na koji pojedinci mogu biti isključeni iz šire društvene zajednice Širi i pogodniji pojam od potklase pošto ukazuje na procese ili mehanizme izopštavanja Širi pojam od siromaštva – ukazuje na više faktora koji pojedince ili grupe onemogućavaju da imaju životne mogućnosti kao većina stanovništva Primer društvene izopštenosti: život u urušenim delovima grada sa lošim školama i slabim izgledima za zaposlenje

DRUŠTVENA IZOPŠTENOST (SOCIJALNA EKSKLUZIJA) Ljudske potrebe: ne samo ishrana, odevanje i stanovanje nego i pristup neophodnim dobrima i uslugama (gradski prevoz, telefon, osiguranje i bankarske usluge) l Preduslov integracije i društvene solidarnosti: zajedničke institucije – škole, zdravstvene ustanove, javni prevoz l Više vidova socijalne ekskluzije: izolovane seoske sredine ili gradske oblasti sa lošim stambenim uslovima i visokim stopama kriminala l Ekonomski, politički i društveni činioci ekskluzije i inkluzije l

DRUŠTVENA IZOPŠTENOST (SOCIJALNA EKSKLUZIJA) 1. l l l Ekonomska ekskluzija: isključivanje iz proizvodnje i isključivanje iz potrošnje Najvažniji činioci uključenosti u proizvodnju: zaposlenost i učešće na tržištu rada Siromašne zajednice: sve manji udeo zaposlenih sa punim radnim vremenom Nerazvijene neformalne mreže informacija u pronalaženju posla Visoke stope nezaposlenosti i ograničene mogućnosti profesionalnog ispunjenja Otežan povratak na tržište rada nakon izlaska

DRUŠTVENA IZOPŠTENOST (SOCIJALNA EKSKLUZIJA) Isključivanje iz potrošnje: l Nepostojanje telefona kao važan faktor socijalnog isključivanja (onemogućena komunikacija sa porodicom, prijateljima, susedima i članovima zajednice) l Neposedovanje bankovnog računa – onemogućeno korišćenje raznovrsnih bankarskih usluga l

DRUŠTVENA IZOPŠTENOST (SOCIJALNA EKSKLUZIJA) 2. l l l Politička ekskluzija Učešće u političkom životu kao osnov liberalnodemokratskih država Aktivna politička participacija nedostupna za socijalno isključene (nemaju dovoljno sredstava, informacija i mogućnosti da učestvuju u procesu političkog odlučivanja) Preduslovi političkog aktivizma: mobilnost, vreme i pristup informacijama (nedostupno izopštenim zajednicama)

DRUŠTVENA IZOPŠTENOST (SOCIJALNA EKSKLUZIJA) 3. l l l Društvena ekskluzija Ograničen broj ustanova i institucija: sportskih terena, kulturnih centara, pozorišta. . . Nizak stepen participacije građana u ukupnom društvenom životu Ograničena ili slaba društvena mreža – slabi kontakti i društvena izolacija Veza pojma društvene ekskluzije i društvenog delanja Isključivanje zbog odluka drugih: primer otvaranja računa u bankama, odbijanja izdavanja polise osiguranja, nezapošljavanja starijih radnika. . .

DRUŠTVENA IZOPŠTENOST (SOCIJALNA EKSKLUZIJA) Moguće i “samoisključivanje” pojedinaca iz društvenog života l Prekid školovanja, odbijanje posla, prelazak u ekonomsku neaktivnost, neučestvovanje na izborima l Važno razmatranje interakcije između ljudskog delanja i odgovornosti te društvenih činilaca koji uobličavaju životne prilike ljudi l

OBLICI DRUŠTVENE IZOPŠTENOSTI l Istraživanje različitih oblika izopštavanja pojedinaca i zajednica: uslovi stanovanja, obrazovanje, tržište rada, kriminal, isključivanje mladih i starijih. . . l Detaljnija analiza tri primera ekskluzije: Uslovi i mesto stanovanja 2. Isključivanje mladih 3. Seoske oblasti 1.

USLOVI I MESTO STANOVANJA l l l Razlike u uslovima stanovanja: komforni i prostrani stanovi imućnijih naspram prenaseljeih, hladnih stanova siromašnih Razlikovanje u stambenim uslovima na nivou domaćinstava ali i na nivou zajednica Prostorna dimenzija ekskluzije: razlikovanje delova grada u pogledu bezbednosti, zagađenosti i postojanja gradskih usluga i pogodnosti Odsustvo pomenutih usluga kao prepreka društvenom aktivizmu Slabe društvene mreže – manja informisanost o dostupnim radnim mestima, društvenim i političkim dešavanjima

MLADI Teškoće i izazovi tranzicija mladih u odraslost l Prepreke integraciji i isključivanje značajnih segmenata mlade populacije l Promene koje utiču na povećanu ekskluziju mladih: 1. Promene na tržištu rada l Nesigurnost zaposlenja l Nužnost većih kvalifikacija, posebno u sektoru IT 2. Izmene u načinu dodeljivanja socijalne pomoći l Nestajanje države blagostanja – smanjenje ili ukidanje socijalne pomoći i olakšica pri plaćanju stana l

MLADI 3. l 4. l l l Formalno i neformalno isključivanje mladih iz obrazovnog sistema Smanjen značaj obrazovanja zbog promena na tržištu rada Beskućništvo mladih Promenjeni obrasci mobilnosti mladih – napuštanje porodičnog doma radi obrazovanja, zasnivanja porodice, zaposlenja ili započinjanja samostalnog života Porast “tranzicionih” ili “surogatnih” oblika stanovanja – hosteli ili zajednička domaćinstva Povratak u roditeljski dom kao alternativa ili život na ulici socijalno isključenih

SEOSKE OBLASTI Nedostupnost usluga i institucija u seoskim sredinama (zdravstveni centri, pošte, škole, crkve, biblioteke, državne službe) l Odsustvo dobrih saobraćajnih veza kao jedan od ključnih činilaca društvene isključenosti l Oskudica onemogućava posedovanje automobila a javni prevoz je veoma loše organizovan u seoskim područjima l

BESKUĆNICI l l l Beskućništvo kao jedan od najdrastičnijih vidova društvene izopštenosti Isključenost iz brojnih uobičajenih aktivnosti za ostale pripadnike društva: odlazak na posao, posedovanje bankovnog računa, druženje sa prijateljima, dobijanje pošte. . . Beskućništvo kao svestan izbor dela populacije (životni stil) Velika većina beskućnika je primorana na takav način života Profil beskućnika u V. Britaniji: Blizu četvrtine su bivši psihijatrijski bolesnici (posledica procesa deinstitucionalizacije)

BESKUĆNICI l l l l Većina beskućnika nisu ni duševni bolesnici, ni alkoholičari, niti zavisnici od droga Primeri razvedenih žena, mladih koji napuštaju roditeljski dom Najizloženiji riziku života bez doma osobe radničkog porekla, bez kvalifikacija i sa izrazito niskih prihodima Važni činioci: dugoročna nezaposlenost, te problemi u porodici i intimnim vezama Beskućnici kao česte žrtve kriminala Različiti stavovi o načinu rešavanja problema Jedan pristup: pronalaženje odgovarajućih vidova smeštaja

BESKUĆNICI l Drugi pristup: krov nad glavom rešava samo 20% problema l Ostalih 80% problema: socijalni rad i rešavanje uzroka beskućništva – loši porodični odnosi, nasilje i kriminal, zavisnost od alkohola i druge, depresija

DRUŠTVENA IZOPŠTENOST NA VRHU l l l l Pojava “društvene izopštenosti na vrhu” poslednjih godina Samoisključivanje manjeg broja pojedinaca ili porodica na vrhu društvene hijerarhije Svesno isključivanje iz društvenih institucija i odnosa na osnovu bogatstva, uticaja ili veza Više oblika “samoisključivanja”: povlačenje iz javnog obrazovnog i zdravstvenog sistema Rezidencijalna segregacija u “elitne zajednice” odvojene zidovima i sistemima obezbeđenja Izbegavanje plaćanja poreza (legalno i nelegalno) Donacije političkim akterima umesto glasanja na izborima

KRIMINAL I DRUŠTVENA IZOPŠTENOST l l l Ukazivanje na snažnu vezu kriminala i socijalne ekskluzije u industrijskim društvima Društva kasne modernosti: umesto građanskih prava prihvatanje (čak i podsticanje) isključivanja nekih kategorija stanovništva Eliot Kari: proučavanje veze društvene isključenosti i kriminala u SAD (pogotovo među mladima) Dramatične posledice tržišno orijentisane socijalne politike: uvećano siromaštvo, beskućništvo, zloupotreba droga, porast kriminala Zavodljivi sjaj tržišta i potrošačkog društva, sa jedne, i sve slabiji izgledi za zaradu na tržištu rada, sa druge strane

KRIMINAL I DRUŠTVENA IZOPŠTENOST Snažan osećaj relativnog siromaštva – pribegavanje nezakonitim sredstvima radi održanja poželjnog stila života l Nekoliko oblika povezanosti kriminala i društvene isključenosti: 1. Uticaj promena na tržištu rada, načina oporezivanja i minimalnih nadnica na ogroman rast relativnog i apsolutnog siromaštva 2. Veza nestabilnosti na lokalnom nivou (promene sastava stanovništva, skupog stanovanja, smanjenja društvene kohezije) i socijalnog isključivanja 3. Posledice ekonomskog osiromašenja i fragmentacije zajednice na porodični život l

KRIMINAL I DRUŠTVENA IZOPŠTENOST Obavljanje više poslova i odsustvo roditelja dovodi do stresa, anksioznosti i narušenih odnosa u porodici l Posledica: ugrožena socijalizacija dece i ukupna briga o deci 4. Prestanak finansiranja brojnih programa reintegracije isključenih 5. Društveno isključeni ne uspevaju da legitimnim sredstvima dostignu uobičajeni materijalni status i obrasce potrošnje koji se društveno podstiču l Legitimna sredstva promene (politički sistem ili društvene organizacije) zamenjena nelegalnim i nelegitimnim (kriminal) l

SOCIJALNA ZAŠTITA I REFORMA DRŽAVE BLAGOSTANJA Države blagostanja: države u kojima vlada ima glavnu ulogu u smanjenju nejednakosti među stanovništvom putem besplatnog davanja ili subvencionisanja određenih dobara ili usluga l Umanjenje negativnog uticaja tržišta na pojedine kategorije stanovništva – bolesne, invalidne, nezaposlene, starije l Najčešće pogodnosti u oblasti obrazovanja, zdravstva, stanovanja, invalidnosti, nezaposlenosti i penzija l Razlike među zemljama u pogledu nivoa socijalnih davanja: izdvajanja u Švedskoj blizu polovine BDP l

SOCIJALNA ZAŠTITA I REFORMA DRŽAVE BLAGOSTANJA l l Jedna od ključnih razlika modela države blagostanja – dostupnost beneficija Sistemi socijalne zaštite sa univerzalnim beneficijama: davanje pomoći svima kojima je potrebna, bez obzira na nivo prihoda ili materijalni položaj (Švedska) Sistem socijalne zaštite sa beneficijama zasnovanim na materijalnom stanju pojedinca: pomoć dobijaju samo oni sa najnižim prihodima Ispoljavanje razlike dva sistema kroz dva pristupa: institucionalni (socijalna pomoć za sve) i rezidualistički (socijalna pomoć samo za najugroženije)

SOCIJALNA ZAŠTITA I REFORMA DRŽAVE BLAGOSTANJA Povezanost sistema socijalne zaštite i politike oporezivanja l Prvi pristup: neophodno očuvanje države blagostanja (radi umanjenja negativnih uticaja tržišta) čak i po cenu povećanja poreza l Suprotno shvatanje: izbegavanje snažnijeg oporezivanja pošto je država blagostanja skupa, neefikasna i previše birokratizovana l Burne rasprave o budućnosti sistema socijalne zaštite (države blagostanja) l

TEORIJE O DRŽAVI BLAGOSTANJA l l Različite teorije o nastanku i razvoju države blagostanja Marksisti: socijalna pomoć kao nužna mera radi održanja kapitalističkog sistema Funkcionalisti: sistem socijalne zaštite pomaže integraciji društva u uslovima razvijene industrijalizacije Dva najuticajnija objašnjenja nastanka i razvoja država blagostanja: T. H. Maršal i Goste Esping. Andersen

MARŠAL: GRAĐANSKA PRAVA Blagostanje kao posledica razvoja građanskih prava u industrijskom društvu l Tri faze razvoja građanstva u V. Britaniji: 1. Dobijanje građanskih prava – 18. vek (lične slobode – sloboda govora, mišljenja i veroispovesti, pravo posedovanja imovine i pravo na pravedan pravni tretman) 2. Sticanje političkih prava – 19. vek (pravo glasa, pravo na politički mandat i pravo učešća u političkom procesu) 3. Dobijanje socijalnih prava – 20. vek (pravo na ekonomsku i socijalnu sigurnost kroz obrazovanje, zdravstvenu zaštitu, stanovanje, penziju) – osnov države blagostanja l

MARŠAL: GRAĐANSKA PRAVA Uključivanje socijalnih prava u pojam građanstva: pravo na aktivan život i razuman prihod bez obzira na društveni položaj l Uticaj prava povezanih sa socijalnim građanstvom na ostvarivanje ideala jednakosti l Važnost i uticajnost Maršalovih stavova za rasprave o prirodi građanstva i probleme isključenosti i uključenosti l Kritika: zasnivanje shvatanja o građanskim pravima samo na primeru UK l

ESPING-ANDERSEN: TRI SVETA SOCIJALNE POMOĆI l l l Tri sveta socijalnog kapitalizma (1990) Uporedna analiza sistema socijalne zaštite u zapadnim zemljama i tipologija “režima socijalne zaštite” Ključni kriterijum tipologije: stepen dekomodifikacije socijalne zaštite (oslobođenja usluga socijalne zaštite od tržišta) Sistemi visoke dekomodifikacije: socijalna pomoć dostupna svima, nezavisno od prihoda ili ekonomskih resursa Komodifikovani sistemi: socijalna zaštita kao roba koja se prodaje na tržištu

ESPING-ANDERSEN: TRI SVETA SOCIJALNE POMOĆI Tri tipa režima socijalne zaštite: 1. Socijaldemokratski: u velikoj meri dekomodifikovani; socijalne usluge subvencionisane od strane države i dostupne svima (univerzalne beneficije); primer – većina skandinavskih država 2. Konzervativno-korporativni: socijalne usluge u velikoj meri dekomodifikovane ali ne nužno i univerzalne; nivo beneficija zavisi od društvenog položaja; cilj nije uklanjanje nejednakosti nego održanje društvene stabilnosti, snažnih porodičnih veza i lojalnosti državi; primer – Francuska i Nemačka l

ESPING-ANDERSEN: TRI SVETA SOCIJALNE POMOĆI 3. Liberalni: socijalna zaštita izraženo komodifikovana (prodaje se na tržištu); beneficije dostupne siromašnima ali i stigmatizovane (očekuje se da većina građana kupi socijalnu zaštitu na tržištu); primer – SAD l UK ne spada ni u jedan “idealni” tip l Raniji sistem blizak socijaldemokratskom modelu, ali nakon 1970 ih sličniji liberalnom režimu socijalne zaštite (više komodifikovan)

ŠIRA LITERATURA l Babović Marija (urednica) 2011. Socijalno uključivanje: koncepti, stanje, politike. Beograd: Se. Cons - Grupa za razvojnu inicijativu; Institut za sociološka istraživanja Filozofskog fakulteta. l Begović Boris i dr. 2009. Od siromaštva ka prosperitetu: tržišna rešenja za privredni rast. Beograd : Službeni glasnik; Centar za liberalno-demokratske studije. l Ilić Vladimir. 2009. Strategija za smanjenje siromaštva u procesu tranzicije na primeru Srbije. Beograd: Prosveta.