Sintaksis Posisie van die werkwoord Woordsoorte Jako Olivier

Sintaksis Posisie van die werkwoord Woordsoorte Jako Olivier (2016)

Lesuitkomste Aan die einde van die leergedeelte moet jy in staat wees om: • te beskryf waaroor sintaksis handel; • die posisie van die werkwoord in Afrikaans te bepaal en • woordsoorte in ’n sin te kan identifiseer.

Sintaksis • Kortliks: die bestudering van sinne • Die naam kom van die Griekse verbindings van σύν (sin) wat “saam” beteken en τάξις (táxis) wat “rangskikking” beteken.

Sintaksis • Du Plessis (1982: 11) noem dat die sintaksis van ’n bepaalde taal gaan oor die onderlinge verhouding tussen woorde in sinne. Met ander woorde: hoe word woorde binne sinsverband bymekaar gesit om sinne te vorm?

Posisie van die werkwoord • Die basiese of neutrale patroon sinsvolgorde in Afrikaans is ook: S + V + Res Subjek + Werkwoord + Res (objek en/of bepalings)

Posisie van die werkwoord • In ’n hoofsin staan die werkwoord in die tweede sinsposisie: ▫ Sy skryf ’n boek. • Sodra ’n hulpwerkwoord bygevoeg word skuif die werkwoord na die sin se einde. ▫ Sy sal ’n boek skryf. [Hulpww. van tyd] ▫ Sy het ’n boek geskryf. [Hulpww. van tyd] ▫ Sy begin ’n boek skryf. [Skakelww. ] ▫ Sy moet ’n boek skryf. [Modale hulpww. ]

Posisie van die werkwoord • Hierdie werkwoord in die tweede posisie (hetsy hoofwerkwoord of hulpwerkwoord) word ook die spilwerkwoord genoem. • Om te toets wat die spilwerkwoord is kan die sin as ’n vraag geskryf word. • Die eerste woord van die vraagsin is die spilwerkwoord.

Woordsoorte

Woordsoorte Selfstandige naamwoord (s. nw. ) Eienaam [dui ’n saak aan] {Jan, [name van dinge] Potchefstroom, Afrikaans} (aansyn) Soortnaam [voorwerpe wat tot 'n klas behoort] {hond} Massanaam [iets ontelbaar] {nuus, kos} Maatnaam [inhoudsmaat] {sak, koppie, glas} Versamelnaam [groep soortname] {swerm, trop} Abstrakte s. nw. [iets onsienbaar; kan lidwoord neem] {liefde}

Woordsoorte Werkwoord (ww. ) Hoofwerkwoord [handeling dinamies / toestand - staties] (proses) Medewerkwoord Oorganklik [werkwoord bind met voorwerp] {Die man skop die bal. } Onoorganklik [werkwoord bind nie met voorwerp nie] {Die man skop lekker. } Koppelwerkwoord [koppel onderwerp aan kenmerk] {is, was, word, bly, gaan, heet, klink, kom, lyk, raak, smaak, voel, voorkom: Die werk is moeilik. } Hulpwerkwoord Modale [druk moontlikheid of wenslikheid uit] {is, sal, moet, kan, wil, behoort, hoef, mag: Die werk moet gedoen word. } Tyd [tydsaanduiding] {het - gehad, was: ek het die werk gedoen} Skakelwerkwoord {sal, laat, begin, aanhou, bly, kom, loop, help, leer - "Hy laat hulle sing. " / "Sy sal kom. "}

Woordsoorte Voornaam- Nie. Onbepaald {iets, iemand, niks, baie} woord (vnw. ) bepaald Vraend [in vraagsinne] {wie, watter, wanneer, hoekom} Bepaald Persoonlik Selfstandig {ek, jy, hy, sy, dit} [korter Besitlik Attributief {my, verwysing na jou, sy, haar, ons: s. nw. ] dit is ons boek} Predikatief {myne, joune, syne, hare, ons s’n: die boek is ons s’n} Wederkerige {mekaar: ons ontmoet mekaar by. . . } Wederkerende [onderwerp en voorwerp verwys na dieselfde persoon] {my, jou, haar, hom: sy sien haarself; ek skaam my} Aanwysend [vestig aandag op persoon/saak] {hierdie, daardie, dit} Betreklik [het betrekking op iets/iemand] {dié, wie, wat, waarvan, waaroor}

Woordsoorte Byvoeglike naamwoord (b. nw. ) [bepaler van s. nw. ] {mooi} Attributief [voor s. nw. ] {die mooi boek. . . } Predikatief [na s. nw. ] {die boek is vervelig. . . } Bywoord (bw. ) [bepaler van ww. , bw. en b. nw. ] {. . . sy oefen hard. . . } Lidwoord (lw. ) [verleen bepaaldheid of onbepaaldheid aan 'n s. nw. ] Onbepaalde lidwoord {’n} Bepaalde lidwoord {die}

Woordsoorte Tussenwerpsel (tw. ) [uitroep] {eina! sjoe! hoera! regtig! ag!} Voorsetsel (voors. ) [dui verhouding aan] {in, op, by, om, deur} Voegwoord (voegw. ) [verbind woorde en sinne] {. . . die man en die hond. . . } Telwoord (telw. ) Hooftelwoord Bepaald {een, twee, drie, twintig, honderd} [getalle of Onbepaald {baie, min, heelwat, weinig, verskeie} rangetalle] Rangtelwoord Bepaald {eerste, tweede, derde, twintigste, honderdste} Onbepaald {laaste, middelste, soveelste}