SGORTA VE VERG MEVZUATI 1 MODL 1 SGORTA

SİGORTA VE VERGİ MEVZUATI 1

MODÜL: 1 SİGORTA MEVZUATI 2

A-SİGORTANIN TARİHÇESİ VE SİGORTA ŞEKİLLERİ Sigorta Nedir? • Bir kimsenin, belirli bir ücret karşılığında, gerek kendisinin gerekse üçüncü şahısların canına ve malına, yasal tanımlamalar içindeki tehlikelerden doğacak zarar ve hasarlarını karşılamak üzere yapılan sözleşmedir. 3

• Diğer bir deyişle sigorta; kişilerin karşılaşabilecekleri, zarara ve gelir kaybına yol açan olayların ekonomik sonuçlarından kendilerini korumak için, risklerini, belli bir prim karşılığında transfer etme sistemidir. • Kişiler sigorta sayesinde, karşıya bulundukları tehlikelerin neden olabileceği parayla ölçülebilen zararlarını, ödedikleri primler karşılığında teminat altına alırlar. 4

Sigortanın Tarihçesi • Dünyada, sigortacılığa benzer ilk uygulamalara günümüzden yaklaşık 4000 yıl önce Babil’de rastlanmaktadır. • Zamanın ticaret merkezi durumundaki Babil’de, kervan tüccarlarına borç veren sermayedarlar, kervanların soyulması halinde tüccarların borçlarını silmekte, buna karşılık taşıdıkları riskin karşılığı olarak ana borç miktarı üzerinden bir miktar para almaktaydılar. 5

• Sigortaya en yakın uygulamalar, özellikle deniz ticaretinin geliştiği yerlerde görülmektedir. • İlk denizci uluslardan Kartacalılar, Romalılar, Yunanlılar arasında, geminin taşıdığı yük için, geminin limana varamaması riskini taşıyan ve bunun karşılığında pay alanlar bulunmaktaydı. • Prim esaslı sigorta anlayışı, M. S. 1250’li yıllarda Venedik, Floransa ve Cenova şehirlerinde görüldü. • Bugünkü anlamda sigorta uygulamaları ise 14. yy. ’da İtalya’da ortaya çıktı. 6

• O devirde, deniz ticaretinde diğer ülkelere göre ileride bulunan İtalya’da sigortaya gereksinim duyuldu ve deniz sigortası kavramı da ilk defa burada ortaya çıktı. • İlk sigorta poliçesi olarak kabul edilen mukavele, 23 Ekim 1347 tarihinde, İtalya’ nın Cenova Limanı’ndan Mayorka’ya “Santa Clara” adlı geminin yükünü temin etmek amacıyla düzenlendi. • İlk sigorta şirketi de 1424 yılında, yine Cenova şehrinde kuruldu. 7

• 17. yy. ’ın ikinci yarısı, sigortacılığın gelişmesine yol açan iki önemli olaya sahne olmuştur. • 1666 yılında Londra’da meydana gelen yangında, çok sayıda ev ve işyeri yanarak, büyük miktarda maddi kayıplar meydana geldi. • Bu olay, halk üzerinde büyük etki oluşturdu ve böyle felaketlerin sonuçlarına karşı önlem alınması fikrini doğurdu. Bunun sonucunda da yangına karşı sigorta şirketleri kuruldu. 8

• Modern sigortacılığın doğuşuna deniz, kara sigortacılığına yangın, kaza sigortacılığına da tren kazaları öncülük etmiştir. • Sanayinin gelişmesiyle yaşanan büyük teknik hasarlar ise mühendislik sigortalarının gelişimine yol açmıştır. 9

• 20. yüzyılın başlarında sigorta şirketleri her türlü sigorta ihtiyacına cevap verebilecek şekilde örgütlenmelerini tamamlamış olarak etkin hizmet verebilecek düzeye ulaşmışlardır. 10

• Ülkemize baktığımızda ise, ilk sigortacılık faaliyetlerinin 19. yy. ’ın ikinci yarısında başladığını görüyoruz. • Bu yıllarda meydana gelen yangınlar sonucunda büyük hasarlar oluşması, sigortacılığın doğmasına neden oldu. • 1872 yılında İngiliz sigorta şirketleri, ilk sigortacılık faaliyetlerini başlattılar. • Ardından, Fransız, Alman, İtalyan, İsviçre gibi ülkelerin sigorta şirketlerinin çalışmaları ile sigortacılık genişlemeye başladı. 11

• Yerli sermaye ile kurulan ilk sigorta şirketi ise, 1893 yılında kurulan Osmanlı Umum Sigorta Şirketidir. • Cumhuriyetin ilanıyla birlikte sigorta alanında gerek yasal, gerekse kurumlaşma açısından büyük adımlar atıldı. • 1924 yılında Türkçeyi kullanma zorunluluğu getiren yasa ile, poliçelerin İngilizce ve Fransızca düzenlenmesine son verildi. • İlerleyen yıllarda yapılan çeşitli düzenlemeler ile sigortacılık sağlam zeminlere oturtuldu. 12

İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları Sigortası • İş kazaları ve meslek hastalıkları sigortası prim oranı, yapılan işin risk (tehlike) durumuna göre sigortalının kazancının, % 1, 5 -7 arasındadır ve tamamı işveren tarafından ödenir. • İş kazaları ile meslek hastalıkları halinde çalışana sağlanan yardımlar şunlardır: ü Sağlık yardımı yapılması*, ü Geçici iş göremezlik süresince günlük ödenek verilmesi, 13

üSürekli iş göremezlik hallerinde gelir verilmesi, üProtez araç ve gereçlerinin sağlanması, takılması, onarılması ve yenilenmesi, üSağlık yardımı ve protez yardımı için gerekirse sigortalının başka yere gönderilmesi, üTedavinin yurt içinde mümkün olmaması halinde, sigortalının yurt dışına gönderilmesi*, üCenaze masrafı karşılığı verilmesi, üSigortalının ölümünde, hak sahiplerine gelir bağlanması. 14

Hastalık Sigortası • İş kazaları ve meslek hastalıkları sigortası kapsamı dışında kalan hastalıkları içeren sigortadır. • Hastalık sigortası prim oranı, sigortalının kazancının, % 11’i % 11’ dir. Bunun % 5’i çalışan, % 6’sı işveren tarafından ödenir. • Sigortalının ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin hastalık sigortasından yararlanması için 30 gün prim ödenmesi şarttır*. 15

• Hastalık sigortasından sağlanan yardımlar şunlardır: ü Sağlık yardımı yapılması*, ü Protez araç ve gereçlerinin sağlanması, takılması, onarılması ve yenilenmesi*, ü Geçici iş göremezlik süresince günlük ödenek verilmesi, ü Gerekli hallerde muayene ve tedavi için yurt içinde başka bir yere gönderilmesi, ü Tedavinin yurt içinde mümkün olmaması halinde, sigortalının yurt dışına gönderilmesi*, 16

Analık Sigortası • Sigortalı kadının veya sigortalı erkeğin sigortalı olmayan eşinin, analıkları halinde belirli yardımları sağlayan bir sigorta koludur. • Analık sigortası primi, sigortalının kazancının % 1’i olup tamamı işveren tarafından ödenir. • Analık sigortasından yararlanmak için; doğum yapan sigortalı kadının son bir yılda en az 90 gün, sigortalı olmayan eşi* doğum yapan sigortalı erkeğin ise, son bir yılda en az 120 gün prim ödemesi şarttır. 17

• Analık sigortasından sağlanan yardımlar şunlardır: • Gebelik muayenesinin yaptırılması ve gerekli sağlık yardımlarının sağlanması*, • Doğumda gerekli sağlık yardımlarının sağlanması, • Emzirme yardım parası verilmesi, • Sigortalı kadının doğumdan önce ve sonra işinden kaldığı günler için ödenek verilmesi, • Analık hali sebebiyle gerekirse yurt içinde başka bir yere gönderilmesi. 18

Malullük Sigortası • Her hangi bir sebeple, vücutlarında meydana gelen arızalar veya tutuldukları tedavisi imkansız hastalıklar yüzünden, görevlerini yapamayacak duruma gelen sigortalılara “malül” denir. • Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının % 20'sidir. % 20' Bunun %9’u sigortalı, %11’i işveren tarafından karşılanır. • Malüllük sigortasından sağlanan yardım, malüllük aylığı bağlanması şeklindedir. 19

Kimler Malül Sayılır? • Çalışma gücünün en az 2/3’ünü yitirdiği tespit edilenler, • Çalışma gücünün en az üçte ikisini yitirmediği halde çalışabilir durumda olmadığı tespit edilenler, • İş kazası ve meslek hastalığı sonucu, meslekte kazanma gücünün en az % 60'ını yitirenler*, malül sayılırlar. 20

• Çalışanın malullük sigortasından yararlanması için, toplam olarak “ 1800” gün veya en az “ 5” yıldan beri sigortalı bulunup, sigortalılık süresinin her yılı için ortalama olarak “ 180” gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olması şarttır. 21

Yaşlılık Sigortası • Kanunda belirtilen süreleri çalışarak tamamlayan sigortalılara bağlanan emeklilik maaşını ve toplu ödemeyi ifade eden sigorta çeşididir. • Yaşlılık sigortası prim oranı, % 20 olup, bunun % 9’unu işçi, % 11’ini işveren öder. • Sigortalıya, yaşlılık sigortasından sağlanan yardımlar şunlardır: ü Yaşlılık aylığı bağlanması, ü Toptan ödeme yapılması (Emekli ikramiyesi). 22

Yaşlılık sigortasından yararlanmak için; • 08. 09. 1999 tarihinden önce işe girenler, * ü 8. 9. 1999 tarihi itibariyle en az 18 yıl sigortalılık süresi olan kadınlar; 20 yıl sigortalılık süresi ve 5000 gün prim ödeme şartlarıyla emekli olacaklar. ü 8. 9. 1999 itibariyle en az 23 yıl sigortalılık süresi olan erkekler, emekli olmak için; 25 yıl sigortalılık süresi ve 5000 gün prim ödeyerek emekli olacaklar. ü 18 ve 23 yıldan az sigortalı olanların emeklikleri ise kademeli olarak sağlanacak. ** 23

• 08. 09. 1999 ile 30. 04. 2008 tarihleri arasında işe girenler, * üKadın ise “ 58” erkek ise “ 60” yaşını doldurmuş olmak ve en az “ 7. 000” gün, veya, üKadın ise “ 58” erkek ise “ 60” yaşını doldurmuş olmak, “ 25” yıldan beri sigortalı olmak ve en az “ 4. 500” gün, Malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak şarttır. 24

• 30. 04. 2008 tarihinden sonra işe girenler, üSigortalılar, (erkek kadın ayrımı olmaksızın) en az 7200 gün prim ödeyerek, kadınlar 58, erkekler 60 yaşında emekli olabilecekler. üEmeklilik yaşı, 1 Ocak 2036’dan başlayarak kademeli olarak 1 Ocak 2048 tarihine kadar kadın ve erkekte 65 yaşına çıkartıldı. üYani, 2048’den sonra işe girenler, kadın erkek ayrımı olmaksızın 65 yaşını doldurunca emekli olabilecekler. 25

Ölüm Sigortası • Ölen sigortalının, eşine çocuklarına, ana babasına aylık bağlanması, toplu ödeme yapılması ve cenaze masrafının karşılanması biçiminde uygulanan sigortadır. • Ölüm sigortası prim oranı % 20’dir. Bunun % 9’u işçi, % 11’i işveren tarafından karşılanır. 26

• Ölüm sigortasından aylık bağlama şartları: ü Malüllük veya yaşlılık aylığı almakta iken, yahut malüllük veya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olup henüz işlemi tamamlanmamış durumda veya, ü Bağlanmış bulunan malüllük veya yaşlılık aylığı, sigortalı olarak çalışmaya başlamaları sebebiyle kesilmiş durumda yahut, ü Toplam olarak “ 1800” gün veya en az “ 5” yıldan beri sigortalı bulunup, sigortalılık süresinin her yılı için ortalama olarak “ 180” gün Malüllük, Yaşlılık ve Ölüm Sigortaları primi ödemiş durumda, Ölen sigortalının hak sahiplerine aylık bağlanır. 27

• Ölüm sigortasından sağlanan yardımlar şunlardır: ü Ölen sigortalının eşine, çocuklarına, ana ve babasına aylık bağlanması, ü Ölen sigortalının eşine, çocuklarına, ana ve babasına toptan ödeme yapılması, ü Ölen sigortalı için cenaze masrafı verilmesi. 28

B-PRİMLER Prime Esas Kazançlar • Hizmet akdi ile bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının prime esas kazancı, • Hak edilen ücretler ile prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay için yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alınarak hesaplanır. * • Çalışan, bir ay içinde birden fazla işverene bağlı olarak çalışırsa, prime esas kazanç tutarı hesabı ayrı yapılarak, prim buna göre kesilir. 29

Günlük Kazanç Sınırları • Bu kanun* gereğince alınacak prim ve verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlük kazancın alt sınırı, asgarî ücretin otuzda biri, üst sınırı ise günlük kazanç alt sınırının “ 6, 5” katıdır. • Günlük kazançları yukarıda belirtilen alt sınırın altında olan sigortalıların günlük kazançları alt sınır üzerinden, günlük kazançları üst sınırdan fazla olan sigortalıların günlük kazançları da üst sınır üzerinden hesaplanır. 30

Prim Belgeleri ve Ölçümleme • İşveren bir ay içinde çalıştırdığı sigortalıların; ü Ad ve soyadlarını, T. C. kimlik numaralarını, ü Prime esas kazançlarını, ü Prim ödeme gün sayıları ile prim tutarlarını gösteren aylık prim ve hizmet belgesini, ait olduğu ayı takip eden ayın “yirmi beşinci” gününün sonuna kadar Kuruma (SGK) vermekle, ü Sigortalı çalıştırmadığı takdirde, bunu sigortalı çalıştırmaya son verdiği tarihten itibaren, “on beş” gün içinde Kuruma bildirmekle yükümlüdür. 31

Primlerin Hesaplanması ve Ödenmesi • İşveren, bir ay içinde çalıştırdığı sigortalıların primlerine esas tutulacak kazançlar toplamı üzerinden bu Kanun gereğince hesaplanacak sigortalı hissesi prim tutarlarını ücretlerinden keserek ve kendisine ait prim tutarlarını da bu tutara ekleyerek “en geç ertesi ayın sonuna kadar” Kuruma öder. • Kurum, prim ve her türlü alacaklarını, işverenlere olan borçlarından mahsup etmek suretiyle tahsil etmeye yetkilidir. 32

İşverenin Yükümlülükleri • İşe girişleri kuruma zamanında bildirmek. • Aylık prim ve hizmet belgelerini zamanında ve usulüne uygun olarak kuruma bildirmek. • Aylık prim ve hizmet belgelerini işçilerin görebileceği bir yere asmak. • Belirlenen sigorta primlerini kuruma ödemek. • İş kazası ve meslek hastalıklarını bildirmek. • İş yeri kayıt belgelerini “ 10 yıl” süreyle saklamak. • İstenmesi halinde, iş yeri belgelerini yetkililere göstermek. 33

Sigorta Hakkının Düşmesi • Sigortalılık, bu Kanunda (5510) belirtilen sigortalı sayılma şartlarının* kaybedilmesi veya ölüm halinde sona erer. 34

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) • Ülkemizde, sosyal güvenlik; birbirinden farklı kurum ve kanunlarla yürütülmekte idi. (SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı) • 20. 05. 2006 Tarihinde yürürlüğe giren “ 5502” Sayılı Kanun ile bu üç kuruluş tek çatı altında birleştirilerek “Sosyal Güvenlik Kurumu” adını “Sosyal Güvenlik Kurumu” aldı. • 01. 10. 2008 Tarihinde “ 5510” Sayılı İş Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile çalışanlara sosyal güvenlik alanında eşit hizmet verilmesi amaçlanmıştır. 35

MODÜL: 2 VERGİ MEVZUATI 36

A-VERGİNİN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ Vergi Nedir? • Devletin, kamu hizmetlerini karşılamak amacıyla, bir kanuna dayanarak gerçek ve tüzel kişilerden, ödeme gücüne göre aldığı paradır. • Vergi ödemek anayasal bir görevdir. • Vergi, devlete kaynak yaratarak, yatırım ve harcamalarını karşılanmasını sağlar. 37

• Vergi, devletin en önemli gelir kaynağıdır. • Devletin kanunla belirlediği vergileri öderken, vergi ödeyen kişilerin, kamu hizmetlerinden yararlanma düzeyi göz önünde bulundurulmaz. Yani vergi karşılıksızdır. • Vergi, kişilerin ödeme güçleri göz önüne alınarak belirlenir ve tahsil edilir. • Vergi, para olarak ödenir. 38

Verginin Türleri • Vergiler, çeşitli açılardan sınıflandırılırlar. En yaygın sınıflandırma, verginin kaynağına göre yapılan sınıflandırmadır. • Kaynağına göre vergiler: ü Gelir üzerinden alınan vergiler (Gelir vergisi*, kurumlar vergisi) ü Gider üzerinden alınan vergiler (KDV, ÖTV, akaryakıt tüketim vergisi) ü Servet üzerinden alınan vergiler (Emlak vergisi, veraset ve intikal vergisi) 39

• • * Gelir vergisi aşağıda açıklanacak olan yedi gelir unsurundan alınır. Ticari kazançlar, Zirai kazançlar, Serbest meslek kazançları, Ücretler, Gayri menkul sermaye iratları, Menkul sermaye iratları, Sair kazanç ve iratlar. 40

Ticari Kazanç • Ticari kazançlar, gerçek kişilerin ticari ve sınai faaliyetten elde ettikleri para veya para ile ölçülebilen menfaatlerdir. • Genel olarak ticari faaliyet dendiğinde, mal alım-satımı, imalat, hizmet işletmeciliği gibi faaliyetler akla gelmelidir. • Vergi yükümlüleri kar ettikleri sürece ticari kazançları üzerinden vergi öderler. Kar yoksa vergi ödenmez. 41

• Ticari kazanç sağlayan mükellefler, bir takvim yılı içinde elde ettikleri ticari kazanç ve iratlarını, izleyen yılın “ 1 -25 Mart” tarihleri arasında yıllık beyanname ile beyan etmek zorundadırlar. • Tahakkuk eden vergi, “mart ve “mart temmuz” aylarında olmak üzere iki eşit taksitte ödenir. 42

Zirai Kazançlar • Ziraai faaliyetleri nedeniyle gelir elde eden mükellefler, bu kapsamda vergilendirilir. • Zirai kazanç nedeniyle gerçek usulde ve deftere tabi olarak vergilendirilenler büyük zirai işletmelerdir. • Ziraat ve hayvancılıkla ilgili ürünlerini satan müstahsillerden stopaj (kesinti) yolu ile vergi alınır. (Örneğin, mandıraya süt, tüccara buğday satan üreticiye ödenen paradan vergisi kesilir. ) 43

Serbest Meslek Kazançları • Kazancı, sermayesinden ziyade mesleki eğitim ve birikiminden kaynaklanan, zihni faaliyetlere dayanan kişilere “serbest meslek erbabı” denir. Bunların kazançları da serbest meslek kazancı olarak adlandırılır. • Bir işverene bağlı olmaksızın serbest olarak çalışan doktor, avukat, mimar, mühendis, muhasebeci, mali müşavir gibi kişiler serbest meslek kapsamına girer. (Tüccar, esnaf, zanaatkar vs. serbest meslek grubuna girmez) • Serbest meslek erbabı olan kişiler, mesleki kazançlarını, tuttukları “Serbest meslek kazanç defterine” istinaden tespit ederler. 44

• Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilât için iki nüsha “serbest meslek makbuzu” düzenler. • Bir takvim yılı içerinde elde edilen serbest meslek kazancı, bir sonraki yılın “ 1 -25 Mart” tarihleri arasında verilecek yıllık beyanname ile beyan edilir. • Hesaplanan gelir vergisi, “mart ve temmuz” aylarında iki eşit taksit olarak, mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine veya vergi tahsiline yetkili banka şubelerine ödenir. 45

Ücretler • Ücret kazancı elde edenler, bu kazançları nedeniyle gelir vergisi öderler. Ancak bu vergiyi vergi dairesine bizzat kendileri yatırmazlar. • Ücret ödeyen işveren, çalışanların ücretlerinden yaptığı vergi kesintisini “muhtasar beyanname” ile vergi dairesine bildirip yatırır. • Muhtasar beyanname aylık (çalışan sayısı az ise üç ayda bir) verilir. • Bir aya ilişkin vergiler bir sonraki ayın “ 23. ” günü akşamına kadar beyan edilip, “ 26. ” günü akşamına kadar ödenir. 46

Gayrimenkul Sermaye İradı • Arazi, bina, maden ocakları, gibi taşınmaz malların (gayrimenkullerin) gelirleri nedeni ile ödenen vergidir. Uygulamada daha çok kira gelirleri nedeniyle karşılaşılır. • İçinde bulunulan yıla ait kira gelirleri, bir sonraki yılın “mart” ayı içerinde beyan edilir. • Belirlenen vergi, “mart ve temmuz” aylarında iki taksit olarak ödenir. * 47

Menkul Sermaye İradı • Para ya da tahvil, hazine senedi, hisse senedi, bono gibi kağıtlardan elde edilen kar payı, faiz, ve benzeri gelirlere, borsacılık işlemlerinden elde edilen gelirlere “menkul sermaye iradı” denir. • İçinde bulunulan yıla ait elde edilen, beyana tabi menkul sermaye iratlarının, Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi ile bir sonraki yılın “mart” ayının “yirmi beşinci” günü akşamına kadar beyan edilmesi gerekmektedir. 48

• Beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisi, “mart ve temmuz” aylarında, mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine veya vergi tahsiline yetkili banka şubelerine iki eşit taksitte ödenir. 49

Sair Kazanç ve İratlar • Yukarıda açıklanan 6 gelir unsurunun dışında kalan her türlü kazanç ve iratlar bu grupta vergilendirilir. • Örneğin, değer artış kazançları, şerefiyeler vs. (Kamu kuruluşlarının yaptığı bayındırlık hizmetleri-yol, liman vs. nedeniyle mülklerinin değerinde yüksek miktarda artış olanlar bu grupta vergilendirilirler. ) 50

Gelir Vergisi Karşısında Mükelleflerin Durumu Gelir vergisi karşısında mükellefler 3 gruba ayrılabilir. Buna göre; 1. Vergiden muaf olanlar. (Örneğin seyyar simitçiler, ayakkabı boyacıları vs. ) 2. Basit Usulde Vergilendirilenler. (Çok küçük ölçekte esnaflık yapanlar. Örneğin berber, tamirci vs. ) 51

3. Gerçek Usulde Vergilendirilenler. Kendi arasında ikiye ayrılır: ü Birinci sınıf tüccarlar. (Büyük ölçekli iş yapan, fabrika, imalathane, ticarethane gibi tüccar ya da kuruluşlardır. ) ü İkinci sınıf tüccarlar. (Birinci sınıf tüccar grubuna girmeyen ticari ve endüstriyel faaliyet gösteren kişilerdir. ) Not: Birinci ve İkinci sınıf tüccar ayrımı, miktarları her yıl belirlenen alım-satım ölçülerine göre yapılmaktadır. 52

B-BEYANNAME ÇEŞİTLERİ VE BEYANNAME DÜZENLEME • Çağımızda, verginin yükümlüsü tarafından hesaplanarak devlete bildirilip ödenmesi sistemi uygulanmaktadır. Buna “beyan sistemi” denir. • Ödenecek verginin hesaplanıp bildirildiği formlara “beyanname” denir. • Her verginin kendine özgü beyannamesi vardır. • Ülkemiz uygulamasında en çok kullanılan beyannameler şunlardır: 53

Katma Değer Vergisi (KDV) Beyannamesi • Katma Değer Vergisi (KDV) beyannamesi aylık olarak verilir. • Bir aya ilişkin Katma Değer Vergisi, bir sonraki ayın “ 20. ” günü akşamına kadar ilgili vergi dairesine beyan edilir. • Usulüne uygun olarak beyan edilen Katma Değer Vergisi, ayın “ 25. ” günü akşamına kadar ödenir. 54

Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi • Ticari kazanç sahipleri, bir yıla ilişkin gelir, gider ve vergilerini “Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi” ile gösterirler. • Yıllık Gelir Vergisi Beyannamesi’ne tabi mükellefler, beyannamelerini takip eden yılın “ 15 Mart” günü akşamına kadar ilgili vergi dairesine vermek zorundadırlar. • Usulüne uygun olarak beyan edilen Yıllık Gelir Vergisi, “mart ve temmuz” ayında olmak üzere iki taksitte ödenir. 55

Muhtasar Beyanname • Muhtasar; kısa, özet anlamına gelir. • Muhtasar beyanname, gelirlerinden kesinti (stopaj) yöntemiyle vergi kesilip ödeyen yükümlüler tarafından verilir. • Örneğin; iş verenler çalıştırdıkları işçilerin ücretlerinden yaptıkları vergi kesintilerini bu beyanname ile beyan edip öderler. • Kira gelirlerinde, geliri elde eden kişi gerçek usulde vergiye tabi değilse bunların gelirinden yapılacak kesintiler muhtasar beyanname ile beyan edilip ödenir. • Bir aya ait kesintiler sonraki ayın “ 23. ” günü akşamına kadar beyan edilip ödenir. 56

C-VERGİ İLE İLGİLİ İŞLEMLER • Verginin tarhı: Ödenecek verginin ilgili Verginin tarhı: yasaya göre hesaplanıp belirlenmesine “verginin tarhı” denir. • Tarh yoluyla belirlenen, üzerinden vergi hesaplanacak tutara ise “matrah” denir. • Örnek: İşçinin, vergi hesaplanacak ücreti verginin matrahıdır. Bunun %15’inin hesaplanmasına tarh denir. 57

• Verginin tebliği: Tarh olunan verginin Verginin tebliği: vergi yükümlü ya da sorumlusuna yazılı olarak bildirilmesidir. (Beyana dayanan vergilerde tebliğ işlemi söz konusu değildir. ) 58

• Verginin tahakkuku: Tarh ve tebliğ Verginin tahakkuku: edilen verginin ödenecek aşamaya gelmesidir. • Bir bakıma, verginin devletçe hak edilmesidir. • Verginin tahsili: Tarh ve tahakkuk eden verginin devlete ödenmesidir. 59

Vergi Suç ve Cezaları • Vergi suçu; yükümlüler ve sorumlular tarafından vergi kanunlarının koyduğu görev hükümlerine aykırı hareket edilmesidir. • Vergi cezaları şu şekilde sınıflandırılır: ü Vergi Ziyaı (kaybı) Cezası, ü Usulsüzlük Cezaları, ü Vergi Kaçakçılığı. 60

Vergi Ziyaı (kaybı) Cezası • Vergi yükümlü veya sorumlusunun vergilendirme ilgili ödevlerini zamanında yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden devletin vergi kaybına uğramasıdır. • Cezası, uğranılan vergi kaybının bir katından üç katına kadardır. 61

Usulsüzlük Cezaları • Vergi yasalarının şekle ve usule ilişkin hükümlerine uyulmamasından dolayı oluşan cezalardır. • Birinci derece usulsüzlük, ikinci derece usulsüzlük ve özel usulsüzlük olmak üzere üçe ayrılır. • Usulsüzlük türleri ve ceza miktarları ayrıntılı olarak V. U. K. 352. Madde’de düzenlenmiştir. 62

Vergi Kaçakçılığı • Hileli işlemlerle devletin vergi kaybına uğratılmasıdır. • Vergi kaçakçılığı türleri ve verilecek ceza miktarları ayrıntılı olarak V. U. K. 359. Madde’de düzenlenmiştir. 63

Mükellefiyetlik • Vergi kanunlarına göre üzerine vergi borcu düşen gerçek veya tüzel kişilere “mükellef” denir. • Mükellefin en önemli görevi, vergi borcunu ödemektir. • Vergi borcunu ödemenin dışında, defter tutmak, onaylatmak, işe başlamayı ve bırakmayı bildirmek, beyanname vermek, defter ve belgeleri saklamak ve istendiğinde vergi idaresine sunmak gibi görevleri de vardır. 64

• Vergi sorumlusu, verginin ödenmesi bakımından, alacaklı vergi dairesine karşı vergi yükümlüsünün borcundan dolayı muhatap olan kişidir. • Örneğin; ücretlerinden gelir vergisi kesilen işçiler vergi yükümlüsü, bu kesintiyi yapıp vergi dairesine ödemek zorunda olan işveren vergi sorumlusudur. 65

• • Muaflık ve İstisnaları Belirli özellikleri taşıyan ticaret ve sanat erbabı gelir vergisinin dışında tutulmuştur*. Buna “esnaf muaflığı” denilmektedir. Örneğin; seyyar simit satıcıları, seyyar ayakkabı boyacıları vergiden muaftır. Vergi konusunun bir kısmının verginin dışında tutulmasına “istisna” denir. Örneğin; 2008 yılı kira gelirlerinin yıllık 2400 TL’si vergiden istisna edilmiştir. 66

Emlak Vergisi • Emlak* vergisi, tüm gayrimenkullerden alınan bir servet vergisidir. Bina, arsa ve arazilerin değerleri üzerinden alınan bir vergidir. • Emlak vergi beyannamesi, dört yılda bir genel beyan döneminde mükelleflerin bağlı bulundukları ilgili belediyelere verilir. • Emlak vergisi, belediyeler tarafından iki taksitte tahsil edilir. • Birinci taksit “mart-nisan-mayıs” ayları içinde, ikinci taksit “kasım” ayında ödenir. 67

• • KAYNAKLAR: Necdet BAŞARAN (Muhasebe Öğretmeni), Çalışma Bakanlığı internet sayfası, İnternet ortamı, Çeşitli kitap ve dergiler. 68