SGARA BAIMLILII FARKINDALIK ETM R GR DLEK DEMREZEN
SİGARA BAĞIMLILIĞI FARKINDALIK EĞİTİMİ ÖĞR. GÖR. DİLEK DEMİREZEN demdilekk Bağımlılık Danışmanı & Psikoterapist & Uzm. Psikiyatri Hemşiresi Düzce Üniversitesi Bağımlılıkla Mücadele Merkezi Müdürü dilekakkus@duzce. edu. tr @Dilek. Dem. Akkus
Temel Bilgi
BAĞIMLILIK= ACIDAN KAÇMA = DUYGULARI DÜZENLEYEMEME
Bağımlılık
Beyin ve Bağımlılık KEYİF ALAN BÖLGE “GİT KULLAN” DİYEN BÖLGE
Bağımlılık bir beyin hastalığıdır. İradesizlik ya da ahlaki bir sorun değildir.
• Deneme • Aralıklı kullanım • Bağımlılık
TÜTÜN
1 Koroner Arter Hastalıkları 2 İnme, serebrovasküler Hastalıklar 3 Trakea, Bronkus, Akciğer Kanserleri 4 Alt Solunum Yolu Enfeksiyonları 5 KOAH 6 Alzheimer 7 Kolon ve Rektum kanserleri 8 Diabetes mellitus 9 Meme kanseri 10 Mide kanseri 19. 6. 2021 12
ALTI TEMEL ÖLÜM NEDENİ WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 2017.
ÜLKEMİZDE HER YIL YAKLAŞIK 100. 000 KİŞİNİN SİGARAYA BAĞLI BİR NEDENDEN ÖLDÜĞÜ TAHMİN EDİLMEKTEDİR. Her gün 250 kişi… 6 dakikada 1 ölüm (Bu sayı ülkemizde bir yılda ölen anne, bebek ve çocuk ölümlerinin yaklaşık iki katıdır)
Türkiye’de Sigara Kullanımı • Türkiye’de nüfusun %43, 6’sı sigara kullanmaktadır (WHO 1997) • Küresel Yetişkin Tütün Araştırması 2012, %27 • 2017 yılında yapılan 7 farklı araştırmanın ortalaması %25 -30
Tütün Bağımlılığı Tanım Tütün kullanımı/ bağımlılığı tedavi edilebilir kronik bir hastalıktır. • • Dünya Sağlık Örgüt (DSÖ) Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) Amerikan İlaç Dairesi (FDA) T. C. Sağlık Bakanlığı Birinci Basamağa Yönelik Tanı ve Tedavi Rehberi
Tütün Bağımlılığının Nörobiyolojisi • Sigara bırakıldığında yani vücuda nikotin girişi durduğunda beyin bu kez nikotin olmayan yeni duruma alıştırmaya başlar. • Bu süreçte sigara bağımlısı huzursuzluk , tedirginlik, sinirlilik , stres , sersemlik hali , uyku bozukluğu , kaygı , depresyon ve nikotin krizleri yaşar.
Nikotin Yoksunluğu İçin Tanı Kriterleri • 1) Disforik ya da depresif duygu durum, • 2)Uykusuzluk, • 3)İrritabilite, sinirlilik, öfke, • 4)Anksiyete • 5)Konsantrasyon güçlüğü, • 6)Düşük kalp hızı, • 7)Artmış iştah yada kilo alımı
• Bulgular sigarayı bıraktıktan sonra ilk birkaç saat içinde başlar, 3 -4 gün içinde en yoğun düzeyine ulaşır, 3 -4 haftada azalarak kaybolur. • Dikkat isteyen işlerde performansta azalma, tatlı yiyeceklere aşırı istek olabilir. • Sigaranın bırakılmasını izleyen ilk birkaç ayda hafif ve geçici bir depresif duygudurum gözlenebilir. • Sigarayı bırakanların %50’si 6 ay sonra sigara içme isteği duyduklarını belirtmektedirler.
Pasif Sigara Ev içinde sigara içiliyorsa; • Çocuklar ortalama günde 5 sigara içmiş olmaktadır • Bebekler hastaneye 3 kat daha fazla başvurmaktadır • Ani bebek ölümü riski 2. 5 kat artmaktadır • Bebeklerde kolik tarzı karın ağrısı 2 kat artmaktadır • Çocuklarda astım ve solunumsal infeksiyon riski 2 kat artmaktadır • Çocuklarda akciğer kanseri kronik bronşit sıklığı artmaktadır • Kocası sigara içen kadınlarda akciğer kanser ile ölüm 2 -3 kat artmaktadır
3. El Sigara Duman Maruziyeti • Sigara dumanı kapalı bir ortamda içildiğinde yüzey(ler) tarafından emilmekte, tekrar havaya karışmakta ve kimi kimyasal değişikliklere maruz kalmaktadır. Aktif içici olmayan bireyler gerek pasif etkilenim gerekse üçüncü el sigara dumanı etkilenim riski ile karşıyadırlar.
Sigara Bırakma Tedavisi Eğitim desteği Psikolojik destek Sosyal destek Farmakolojik tedavi
• Sigara içenlerin %70’inden fazlası bırakmayı istemektedir • Her yıl % 30 -50’si denemektedir • Yardım almayanların ancak %5’i başarılı olmaktadır • Farmakolojik tedavi ile uzun süreli bırakma oranları %30
• Kalp hastalarının ilaçlarını düzenli kullanacaklarını… • Bronşiti olan kişilerin sigarayı bırakacaklarını… • Şeker hastalarının diyetlerine dikkat edeceklerini… • Tansiyon hastalarının tuz kullanmayacaklarını… • İlişkilerinde zarar görenlerin ilişkilerini değiştireceklerini… Düşünürüz… Ama…
• Anlam veremeyiz hatta!!!
Değişim için yaygın kanılar… • Onlara İçgörü kazandırmak – insanların sadece görmesini sağlarsak, o zaman değişeceklerdir. • Onlara Bilgi vermek • insanlar sadece yeterince bilirlerse, o zaman değişeceklerdir. • Onlara Beceri kazandırmak • insanlara sadece nasıl değişeceklerini öğretirsek, o zaman bunu yapacaklardır. • Onlara Cehennemi vermek • insanlara kendilerini kötü hissettirirsek veya yeterince korkutursak, değişeceklerdir.
İkna sorunu • Sadece kendisi isterse değişir.
Yoksunluk • En sık görülen yoksunluk belirtileri, başağrısı, kaygı, huzursuzluk, öfke, uykusuzluk/uyku bozukluğu, depresif duygu durumu, konsantrasyon güçlüğü ve kalp hızında artıştır. • Sigara içimi ile kişinin performansı ve dikkati artarken, endişe ve depresif bulgular azalır. Nikotin alımıyla oluşan bu olumlu tablo, kişide sigara içiminin bütün sosyal, psikolojik, davranışsal bileşenleriyle bağlantıları kurar.
• Sigara Yoksunluk Belirtileri Sigara kullanımının bırakılması kişiyi rahatsız edecek olan belirtilerinde ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Nikotin alma isteğinin artması sonucunda, hemen sinirlenme, dikkatin azalması, odaklanmada zorlukların oluşması, huzursuzluk, yerinde duramama, anksiyete durumunda artış, kalp ritminde azalmanın görülmesi, uyku sorunları, aşırı yemek yeme hissi olması ve kilo alma yoksunluk belirtileri içinde sıralanmaktadır. Bağımlılığın fiziki boyutundan dolayı sigara bağımlılığı, eroin ve alkol bağımlılığından çok daha farklı olmaktadır. Sigarasızlık fiziki bağımlılarda rahatsızlıklara sebep olmaktadır. Alınan sigara rahatsızlığı ortadan kaldırdığından dolayı sigara kullanımının yeniden nüksetmesine meydan vermektedir. Günde bir paket sigara tüketen biri kalbine 45 kg baskı yapmış hissine kapılmaktadır. Bundan dolayı sigara bırakımında nabızda artış sayısı azalma gösterir. Yoksunluk belirtileri bireysel faklılık göstermektedir. Şiddetli yoksunluk durumları 3 -4 haftada son bulur. Aşırı olarak sigara için istek duyma 6 ay ya da daha fazla sürdüğü görülmektedir.
bırakınc. A • Sigara içimi bırakıldıktan sonra kullanıcının vücudunda görülebilecek olan durumlar söz konusu olabilecek durumlar ise şunlardır. 20 dakika sonra hızlı nefes alımı ve nabız atışları normale döner, 8 saat sonra oksijen seviyesi kanda düzene girmeye başlar, 24 saat sonra karbon monoksit vücuttan atılır. 48 saat sonra tat ve koku gibi azalma görülen duyular düzene girer ve nikotin seviyesi normalleşir. 72 saat sonra soluk alış-verişi ve enerji düzeyi artış gösterir. 2 -12 hafta sonra dolaşım düzene girer ve yürüme sırasında oluşan yorgunluk ve tıkanmada azalma görülür. 3 -9 ay sonra akciğer performansında % 5 -10 arasında artış olur ve hırıltılı soluk alımları düzene girer. 12 ay sonrasında kalp rahatsızlıkları tehlikesinde % 50 oranında azalma olmaktadır. 12 -36 ay sonra mesane kanseri görülme olasılığı % 50 oranında düşer, 5 yıl sonra Solunum yolları ile alakalı kanser riskleri ve kalp krizi görülme oranı %50 azalır. 10 -15 yıl sonra kalp krizi riski sigara kullanmayanlarla aynı düzeye gelir ve akciğer kanseri riski sigara kullananlara oranla yarıya düşerek azaldığı görülmektedir (Türkiye Yeşilay Cemiyeti, 2016).
• yemek+sigara, • kahve-sohbet+sigara, • stresgerginlik+sigara
• sigarayı bırakanların aslında hiçbir şeyi bırakmadıkları, hiçbir şeyden vazgeçmedikleri, aksine çok fazla kazanımları • Sigara içmek bulaşıcı bir psikolojik hastalıktır, kuşaktan kuşağa görerek-duyarak bulaşır. Beklenti ve inançları yaratan etkenler, doğduğumuz andan itibaren çevremizdeki onbinlerce sigara içicisine ait bilinçaltı kayıtlar ve sigara firmalarının bunları güçlendirmek için kurduğu tuzaklardır. Bu “kitlesel bir hatalı programlamadır” Psikolojik bağımlılığın temelinde bu bilinçaltı yanlış kodlamalar yatmaktadır. Bu kodlamaların kaynağı çevremizdeki sigara içen insanlar, çizgi film kahramanları [12 - 14] ve sigara içilen binlerce film sahnesidir. [15 -17] Formula 1, Camel Trophy, Parliament sinema kulübü gibi projelerle bu beklentilerimiz güçlendirilir. Hatta 1949 yılında RJRT (R. J Reynolds Tobacco), koşullanma çalışmalarında doktorları bile kullanmıştır. [18] Tüm bu sahneler ve gizli-açık reklam çalışmaları sigaranın hayatın her aşamasında olması gereken, normal bir şey gibi algılanması için düzenlenmişlerdir
• “O benim parçam” yerine “Ben onunla doğmadım ki, o benim parçam olsun”, “İyi günde kötü günde o hep benim yanımdaydı’ yerine ‘Yanımdaydı ama ben gidip onu satın aldığım için yanımdaydı, yoksa onun benim yanıma gelecek gücü yok, o bir ot parçası”, “O benim dostum, arkadaşım” yerine “Dostum olsa sağlığımı bozmaz, cebimdeki parama göz dikmez, o benim düşmanım”, “Ben onu bırakamam, dayanamam” yerine “O küçücük bir paket, bir ot, benden güçlü olamaz, biraz Güncel Göğüs Hastalıkları Serisi 2016; 4 (1): 97 -103 Şengezer T. 99 sıkıntı çeksem de dayanabilirim, nelere dayanmadım ki” diye yeni ve doğru düşünceler geliştirilebilir.
• Araba kullanırken sigara içen bir kişinin içmemesi, içeceği zaman arabayı kenara çekip dışarıda içip sonra yoluna devam etmesi istenir. Arabaya her bindiğinde sigara yakan bir kişi bu davranışını değiştirdiğinde bir süre sonra arabada sigara içme isteğinin gelmediğini fark edecektir. Bırakmayı sürdürme sürecinde de araba kullanmak bir risk olmaktan çıkacaktır. Bir bağımlılık olmasının yanısıra sigara içme davranışı sosyal olaylarla bağlantıları olan bir alışkanlık haline gelmiştir. Bu alışkanlıklarla olan bağlantıları koparmak gerekmektedir. Her yemek sonrası sigara içiyorsa, yemek sonrası diş fırçalamak, egzersiz yapmak, okumak gibi hemen bir aktivite planlamayı önerebiliriz(8). Sigara içmenin stresi azalttığı pek çok içenin inandığı bir yanlış inançtır. Stresi azaltmak ve yönetmenin başka pek çok yolu vardır. Elinizde bir stress topu taşımak, su içmek, nefes agzersizleri ya da stresi azaltmaya yönelik egzersizler işe yarayacaktır.
• Kimi bağımlılarda, “sigarayı bırakınca bir daha asla içemiyeceğim” düşüncesi kaygı yaratır ve stresi artırabilir. Hatta bu düşünce bırakmaktan kaçınma davranışına bile neden olabilir. Bu hatalı bir düşüncedir, çünkü eğer isterse, sigaraya kolayca ulaşabilir, satın alıp içebilir. Sigara içmemek kendi seçimidir, kontrol kendisindedir. Kontrolün kendisinde olduğunu isterse içmeyi seçebileceğini düşünen bir kişi güçlü hisseder ve içmemeyi seçme ihtimali daha yüksektir. Bağımlılık tedavisinde amacımız bağımlılık yapan maddenin bir daha kesinlikle kullanılmamasıdır. Yasaklanmış maddenin bir kez kullanımı bile “nüks” olarak kabul edilmektedir. Bu “hep ya da hiç” biçimindeki hatalı düşünce biçimi, kişiyi bir uçtaki “kesin denetim” noktasından, diğer uçtaki “denetim
Sigara içtikten hemen sonra • Kalp atış ve kan basınç düzeyinde artış, mide asiti üretiminin başlaması, böbreklerin üretmesi gerekenden az idrar üretimi olması, sinir sistemi ve beynin hızlı çalışması gerekirken yavaşlaması, yemeiçme de isteksizlik (iştahsızlık), tat ve koku alma duyularında duyarsızlaşma akciğerlerdeki liflerin ve hava kanallarının yeterli çalışmaması, parmaklarda kan akışında güçsüzlük kan akışının beyinde yavaşlamaya başlaması, baş dönmesi, göz sulanması, mide bozulmaları ve dişlerde güçsüzleşme sigara içiminden hemen sonra oluşan etmenlerdir (Türkiye Yeşilay Cemiyeti 2016).
39
A s n a l a v i b m
«Değişimi hem istiyorum, hem istemiyorum» • Aslında ……. çok iyi, benim içimi dolduruyor, kötü şeyler hissetmemi engelliyor, • Onun sayesinde sosyalleşiyorum • Onun sayesinde kalp ağrım azalıyor, • Beni gerçekten çok seviyor! • Yıllardır onunlayım o olmadan yaşamak beni korkutuyor, • Onsuz olmaya korkuyorum, • Dertlerimi unutturuyor, • O olmadan dikkatimi toparlayamıyorum, • Hayatımı mahvetti, • Ailemle aram açıldı, • Herkese borcum var, çok para harcadım, • Rezil oldum, asla yapmam dediklerimi yaptım • Okul/iş hayatım mahvoldu, • Arkadaşlarım beni terketti, sadece kullanan arkadaşlarım var, onlar da madde yoksa yoklar, • Vücudum çürüyor sanki, beynim boş oldu, hiçbir şey hatırlamıyorum, bazen kelimeleri bile unutuyorum.
«Beyindeki Canavar» Deyimi İlk madde kullanımı ile; • Nikotin canavarı • Uyarıcı&uyuşturucu • Alkol canavarı • Teknoloji canavarı • Şeker & hamur canavarı • Bahis canavarı • Alışveriş canavarı…. .
«Canavar ile sohbetler » • Sen bağımlı olmazsın ki, • Bağımlılık irade işi • Bir kereden bir şey olmaz • Dünyaya bir kez geliyorsun, tabi ki keyif alacaksın! • Acıktım, tamam bir kez al, • Bak tek dostun benim sana sadece ben iyi hissettiriyorum!!
Bir şey lazım ama ne? “Herkes kendi değişiminden sorumludur”
«kendini takip, envanter tutma» «Uzaktan kendini &izleme takip yöntemi» “ 24 saat programı” «Cognitive behavioral Terapy»
Farkında içme deneyimi=otomatik olandan çıkmak
Düşünce –duygu- davranış kağıdı tutmak
«Craving-Aşerme ile mücadele» Maddeyi gör – kullan – iyi hisset – tekrarla Dürtü Davranış Ödül “Beyin bu sistemin içinde hapis” • Görüntü, koku, ses ya da düşüncelerden kaynaklanan sinyaller aşerme oluşturan beynin güçlü “Devam” devrelerini harekete geçirirler.
Koşullamaları bulmak ve ayırmak
Dalgalar her zaman gelecek…
Bağımlılık kronik bir hastalıktır. «Nüksler» ile seyreder. • Sigarayı hatırlatan şeylerle karşılaşmak; görüntüler, kokular, sesler, sigara rüyaları, kullanan arkadaşlarla birlikte olmak, televizyon veya sinemada görmek gibi. • Olumsuz duygudurum ve başa çıkılamayan stres. • Olumlu duygudurum ve kutlamalar. • sigarayı tekrar düşük dozlarda kontrollü bir şekilde kullanabileceğini düşünerek azar kullanmaya başlamak.
« 12 basamak: Ruhsal iyileşme programı»
«İyileşme programında kalmak» • Zararı azaltma • Ne olursa olsun gelmeye devam etmek
SİGARA BAĞIMLISI BİR YAKINIM VAR NE YAPMALIYIM?
«Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi»
- Slides: 55