SERADA KLM KONTROL q Istma q Soutma q

SERADA İKLİM KONTROLÜ q Isıtma q Soğutma q Havlandırma q Işıklandırma (gölgelendirme)

ISITMA Ø Isıtma giderleri seracılık maliyetini yükselten bir girdidir. Ø Herhangi bir ekolojide ekonomik anlamda seracılık yapılıp yapılmayacağına karar verebilmek için ısıtma giderleri mutlaka göz önüne alınmalıdır.

SERA ISI KAYIPLARININ NEDENLERİ Havalandırmalarla l Absorbsiyonla l Yansımalarla (ışınların bir kısmı seraya girmeden cam ya da plastik yüzeyler tarafından yansıtılırlar. ) l Örtü malzemesinden ısı kaybı (%80’İ çatı, %10’u yan yüzeyler, %10’u topraktan olur). l

SERA ISI KAYIPLARININ NEDENLERİ l Rüzgarın neden olduğu ısı kaybı l Sera toprağından dış topraklara ısı kaybı l Örtü kirlenmesi sonucu ışık geçirgenliğinin azalmasından kaynaklanan ısı kaybı

ISITMA GİDERLERİNİ MİNİMUMA İNDİRMEK İÇİN NE YAPILABİLİR? l Sera kurulacak yerde ucuz enerji kaynağının bulunması l Sera içi sıcaklığını korumak için bazı önlemler almak

SERALARDA ALINACAK ÖNLEMLER l Sera kurulacak yerin kuzeyi kapalı, hafif güneye eğimli araziler seçilmeli l Seralar doğu-batı yönünde kurulmalı l Bölgede hakim rüzgar yönüne göre sera yönü belirlenmeli

SERALARDA ALINACAK ÖNLEMLER F Güneş enerjisinden yararlanabilen ve ısı yalıtımı iyi olan sera tipleri seçilmeli F Sera içi tünel sistemleri kurulabilir (3 -5 °C) F Güneş enerjisinden max. düzeyde yararlanabilmek için toprak üstü malç plastikle kapatılabilir (Ekim öncesi siyah, şeffaf, gri PE) veya organik malçlama

MALÇLAMA

Sera İçi Tünel Sistemi

SERALARDA ALINACAK ÖNLEMLER l Dondan korunmak amacıyla sera çatılarına mümkünse yağmurlama sistemi yerleştirilmeli l Seranın yan duvarları donlu günlerde plastikle örtülmeli l İlkbahar geç donları olduğunda (sera içi sıcaklık 1 -2 °C) bitki sıra araları sulanabilir

SERALARDA ALINACAK ÖNLEMLER Isı perdeleri kullanılabilir (PE, Agryl vs. ) l Isı perdeleri gün boyu yükselen sera sıcaklığını gece koruma özelliğine sahip olmalı l Güneşin doğuşu-batışı arasındaki zaman diliminde kullanılmalı l Perde seranın içinden veya dışından çekilebilir. l

Tablo 2. PE perdeli seranın iç ve dış sıcaklık farkları Aylar Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Ortalama Sıc. (°C) Perdeli Perdesiz 23. 3 18. 1 18. 9 13. 1 18. 7 11. 0 20. 8 12. 3 25. 0 16. 9 21. 3 14. 2 Minimum Sıc. (°C) Perdeli Perdesiz 11. 8 9. 6 8. 3 6. 6 5. 8 3. 6 7. 2 4. 5 11. 2 8. 0 8. 8 6. 5

SERALARDA ALINACAK ÖNLEMLER Çift kat plastik örtüler kullanılabilir. l Gece radyasyonla ısı kaybını minimize etmede oldukça etkili bir yöntemdir. l Güneşlenmenin sorun olmadığı bölgelerde kullanılmalıdır. l Plastik örtüler arasındaki hava boşluğunun kalınlığı önemlidir (2 -20 cm) l

SERALARDA ALINACAK ÖNLEMLER Çift kat cam veya sert plastik örtüler kullanılabilir. l Cam kalınlığı 3 mm l Camlar arası boşluk 9 mm’dir. l Sert plastikte ise kalınlık 1 -2 mm, l Plastikler arası boşluk 12 -14 mm’dir. l Bu şekilde ısı kayıpları etkin azaltılır. l

SERALARDA ALINACAK ÖNLEMLER Su şilteleri kullanılarak güneş enerjisi serada depolanabilir. l Su şilteleri kollektör görevi yapar ve bitki sıra aralarına yerleştirilir. l Şilte çapı 30 cm, şeffaf PE’ den yapılır l Max. Yararlanma için şilte altına siyah PE çekilir. l

SERA ISITMA SİSTEMLERİNDE ARANAN ÖZELLİKLER l Dış hava sıcaklığına bağlı olmadan sera içi sıcaklığını istenen sınırlarda tutabilmeli l Sera içi sıcaklık her yerde eşit olmalı l Kesintisiz olarak çalışabilmeli l Yakıt kolaylıkla temin edilebilmeli l Sistem verimli çalıştırılmalı

SERALARDA ISI GEREKSİNİMİ Sera için gerekli ısı miktarının belirlenmesinde: l Sera dış yüzey büyüklüğünün etkisi l Örtü malzemesinin çeşidi ve örtü kat sayısı l Isı kayıp alanlarının büyüklüğü

1. Sera Dış Yüzey Büyüklüğü Etkisi l Sera dış yüzeyi alanı ısı kaybı l Serada birim taban alana düşen sera örtüsü alanı, sera taban alanının küçülmesiyle artar. l Bu nedenle küçük seralarda birim taban alanına düşen ısı yükü fazla, büyük seralarda küçüktür.

2. Örtü Malzemesinin Etkisi Örtü malzemesinin tipine göre ısı geçirgenliği değişir (PE ısı yalıtım özelliği en az) l Örtü malzemesinin çift kat olarak kullanılması (2 -20 cm boşluk) l Çift ya da üç kat olarak üretilen sert sera örtü malzemelerinin kullanılması ısı yalıtımını iyileştirir (ısı kaybı %60 azaltılabilir) l

3. Isı Sızma Kayıpları l Sera kapı ve pencere çevrelerinden, l Örtü malzemesinin ekleme kısımlarından, l Duvar ve çatıların birleştikleri yerden, l Bu ne nedenle sera ısı kayıpları hesaplanırken bu değere %10 -15 eklenmelidir.

SERALARDA KULLANILAN ISITMA SİSTEMLERİ Sobalarla ısıtma l Merkezi Isıtma l Sıcak Havayla ısıtma l Doğal enerji kaynaklarından yararlanılarak (Güneş, jeotermal kaynaklar) l Elektrik enerjisiyle ısıtma l Atık enerjiden yararlanılarak ısıtma l

SOBALARLA ISITMA Katı yakıtlı sobalar (odun, kömür, talaş vs. ) ü Seramik sobalar ü Demir sobalar ü Emaye sobalar q Gaz sobalar (doğal gaz) q Sıvı yakıtlı sobalar (mazot, fueloil vs. ) l AMAÇ: Sera ısıtılmasından daha çok bitkileri don tehlikesinden korumak

SOBAYLA ISITMA

Sobalarla ısıtmanın yaygın kullanılmasının nedeni: İlk yatırım masrafı düşük l Kullanılan yakıtın (talaş, odun, linyit, mazot, gazyağı vs) kolay bulunabilmesi ve ucuz olması l Ülkemiz seralarının çoğunun küçük aile işletmeleri şeklinde olması, bu nedenle gerekli işgücünün kolay sağlanabilmesi l Ülkemiz seralarında genel olarak en uygun ısıtma yerine bitkiyi dondan korumak için ısıtmanın yapılmasıdır. l

DEZAVANTAJLARI: l İstenilen sera içi sıcaklık sürekli olarak elde edilemez. l Isı dağılımı homojen olmaz l Yanma sonucu zehirli gazlar (SO 2), duman, katran vb atıklar oluşur l İşçilik gerektirir.

Soba kullanmanın sakıncalarını ortadan kaldırabilmek için: l l l Isıtma verimi çok düşük olan yalın yapılı seralar kullanılmalı Sobalar, seraların kenarına yakın yerleştirilmeli, eğer ortaya yerleştirilecekse yüksek bir sehpa üzerine oturtulmalı Borular, örtü malzemesinin altında en az 4 m uzunluğunda yere pararel olarak yerleştirilmeli Sobanın etrafı koruma altına alınmalı Sobanın yaydığı ısı sera içine fanla dağıtılmalı

MERKEZİ ISITMA Bir akışkanın ısıtılarak kapalı bir sistemde dolaştırılması esasına dayanır. l Ülkemizde yaygın kullanılmaz l Yatırım maliyeti yüksektir. l Kazan büyüklüğü ve boru gereksinimi iyi hesaplanmalıdır. l Sera alanı büyüdükçe sera birim alanına düşen ilk yatırım maliyeti düşer. l Bu sistem büyüklüğü 2. 5 da > olan seralarda uygulanması önerilmez. l

MERKEZİ ISITMANIN YARARLARI Sera sıcaklıkları istenilen düzeyde tutulabilir. l Kazandan elde edilen buhar dezenfeksiyon işlemlerinde kullanılabilir. l Sera içinde bitkilere zarar veren yanma artıkları, toz, duman vs olmamaktadır. l Sera içi sıcaklığı istenilen değerde tutulabilir ve her yerde homojen bir ısı sağlanır. l

MERKEZİ ISITMA SİSTEMİNİN UNSURLARI Ocak veya burülör: Yakıt enerjisini ısı enerjisine dönüştürür l Kazan: Ocaktan elde edilen ısıyla sıcak su veya buhar üreten kazan l Sıcak suyu seradaki sisteme gönderen pompa, motor ve bunların düzenlenmesini sağlayan çeşitli ekipmanlar l Sıcak su veya buharı seraya veren borular l

ISITMA BORULARININ SERA İÇİNE YERLEŞTİRİLMESİ l Sera tabanına eşit aralıklarla dağıtılabilir l Sera duvarları boyunca dağıtılabilir l Sera duvarları buyunca + tavana yakın l Seradaki masaların içinden geçirilerek l Sera taban toprağının içine gömülebilir (Borular sera uzunluğuna ya da enine)

SICAK HAVAYLA ISITMA SİSTEMİ Sistemin Esası: Isıtılmış havanın belli aralıklarla küçük delikleri bulunan ince PE’ den yapılmış boru kanallara bir basınç altında sürekli olarak gönderilmesidir l Havanın ısıtılması katı, sıvı, gaz yakıtlarla olabilir l Isıtılan hava ana kanala (beton, galvenize saç) gönderilir l Ana kanalda belirli aralıklarla açılan dirsekli borulara 15 -20 cm çaplı delikli PE borular takılır l

Sıcak Hava Isıtma Yöntemlerinin Sınıflandırılması l Sera tavanına yerleştirilen delikli borularla l Sera tabanına yerleştirilen delikli borularla l Seraya döşenen deliksiz borularla l Sıcak havanın boru kullanmadan sera içine püskürtülmesi

Güneş Enerjisinden Yararlanılarak Sera Isıtması l Isıtma masrafları düşürülebilir. l Güneş enerjisinden pasif ya da aktif olarak yararlanılabilir. l Güneş enerjisinden pasif olarak yararlanma: (Sera yönü ve güneş serası önemli)

Güneş enerjisinden max. Seviyede yararlanabilmek için: l Sera yönü (Sera uzunluğu güneyden 10° doğuya) l Sera çatısının eğimi ayarlanmalı Güneş Serası: Doğu-batı yönünde

Güneş Enerjisinden Yararlanılarak Sera Isıtması Seranın kuzey tarafı 5 m yüksekliğinde ısı duvarı olacak şekilde planlanır l Duvarın kuzey tarafı ısı kaybını önlemek için yalıtım malzemesiyle kaplanır l Duvarın iç tarafına içi su dolu tenekeler yerleştirilir ve duvarın bu yüzü siyaha boyanır l Tenekelerin siyah yüzeyleri tarafından güneş enerjisi ısıya dönüştürülür ve yüzeyde toplanan ısı enerjisi suya geçmekte ve depolanmaktadır. l

Aktif olarak güneş enerjisinden yaralanma: l (güneş toplayıcıları=kollektörler) l Kollektörler tarafından güneş enerjisi ısı enerjisine çevrilir l Isınan su yalıtımlı su depolarında depolanır l Sera etkisinden de yararlanılabilir

Güneş radyasyonun ısı enerjisine dönüştürülmesi 3 yolla olur: l Sera dışındaki kollektörlerle serayı ısıtmak l Sera konstrüksiyonu ile entegre olmuş kollektörlerle serayı ısıtmak l Serayı bir güneş kollektörü gibi kullanmak

Sera dışındaki kollektörlerle serayı ısıtma l Düz yüzeyli veya odaklı kollektörler kullanılır. l Kollektör konstrüksiyon üzerine 55° eğimle yerleştirilir. l Kollektör yardımıyla ısı enerjisine dönüştürülen güneş enerjisi depoda toplanır. l Seraya fan ile dağıtılır

Sera konstrüksiyonu ile entegre olmuş kollektörler Kollektörler iki örtü tabakası arasına yerleştirilir. l İçinde hava dolaşan kollektörlerde ısınan hava, kaya-taş parçalarında depolandıktan sonra gece seraya verilir. l İçinde su dolaşan kollektörler ise, iki örtü arasına değil, yan yüzeyler hizasına ve çatının güneye bakan yüzeyine pararel olarak yerleştirilir. l

Seranın güneş kollektörü gibi kullanılması l Sera içinde gündüz ısınmış havanın depolanarak gece kullanılması esasına dayanır. l Yükselen hava sıcaklıkları havalandırma yoluyla dışarı atılmamakta bir pompa yardımıyla çekilerek seraya verilmektedir.

Jeotermal Suların sera ısıtmasında kullanımı Ülkemiz jeotermal kaynaklar açısından oldukça zengindir. l Ancak bu kaynakların sera içinde kullanım kapasitesi oldukça düşük sınırlardadır. l Jeotermal kaynak sularından; Doğrudan yararlanma: (Kalitesi iyi olanlar) Dolaylı yararlanma: (Kalitesi düşük olanlar, sıcaklığı bir esanşöre yardımıyla normal suya aktarıldıktan sonra kullanılır) l

Doğal sıcak suların sera ısıtmasında kullanımı 2 yolla olur: 1. Toprak ısıtması 2. Sera içi ısıtması Toprak ısıtması: l PE borular 30 -50 cm toprak altına gömülür ve 15 -40 cm aralıklarla yerleştirilir. l Borulara verilen suyun sıcaklığı 25 -35 °C’dir. l 35 °C < toprağa gömülen boru derinliğini artırmak gerekir.

Sera İçi Isıtması: l Sera toprak ve havasını ısıtmak amacıyla yapılan ısıtma genelde toprak üzerinden yapılır. l 60 C’ye kadar olan sular için 2 -3 cm plastik PE borular, daha yüksek sıcaklıklardaki sular için metal borular kullanılır

Jeotermal suların kullanılmasında karşılan sorunlar: l Atık jeotermal suyun çevreye zarar vermeden yok edilmesi l Jeotermal suların ısıtma borularında tortuya neden olması l Jeotermal suyun kullanıldıktan sonra sera çevresine atılması serada drenaj sorunu yaratır

ELEKTRİK ENERJİSİYLE ISITMA 2 yöntem uygulanır: l Hava, havalandırıcı ile elektrik ısıtma elamanın üzerinden geçirilmekte ve böylece ısınan hava sera içine gönderilmektedir. l Elektrikle ısıtılan su, sera içindeki ısı değiştiricilerine gönderilerek sera ısıtılır

ATIK ENERJİ l Fabrikalardan çıkan atık enerji ısıtma amacıyla seralarda kullanılmaktadır l (sıcak atık baca gazları vs. )