SENTAKSA GR SENTAKSA GR Sz dizimi cmle bilgisi

SENTAKSA GİRİŞ

SENTAKSA GİRİŞ • Söz dizimi, cümle bilgisi, tümce bilgisi veya Fransızcadan geçen biçimiyle sentaks. • Kökeni: Eski Yunanca “sintaksis” σύνταξις (birlikte düzenleme, dizme) < “sin” σύν (aynı anda, beraber, eş zamanlı) + “taksis” τάξις (sıra, diziliş)

SENTAKSA GİRİŞ • Tanımı: Bir dilde kelimelerin dizilişini, gruplaşmasını, bağlanma şekillerini, aralarındaki ilişkileri ve cümle yapısını inceleyen dilbilim dalına sentaks denir. • Dil birimlerinin dizilişi: fonem > ses (harf, işaret) > hece > morfem > kelime grubu > cümle > metin • Eskiden bir dilde en büyük birim cümleydi. Bugün ise, metin.

SENTAKSA GİRİŞ • Türkçede unsurların önemlerine göre dizilişleri: Morfolojik düzeyde: ASIL UNSUR (kök) (+ YARDIMCI UNSUR (ek 1) (+ YARDIMCI UNSUR (ek 2) (+…))) Sentaktik düzeyde: (…+ (YARDIMCI UNSUR +))) ASIL UNSUR

SENTAKSA GİRİŞ • Sentaksın diğer disiplinlerle olan ilişkisi: – Morfosentaks. – Leksikoloji. – Semantik. – Metin dilbilimi. – Pragmatizm. – Psikoloji. – Vb.

KELİME GRUPLARI Literatür: 1. Leylâ Karahan, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2008. 2. Enfel Doğan, Türkçe Cümle Bilgisi – I, Anadolu Üniversitesi, 2012. 3. Muhammet Yelten & Halil Açıkgöz, Kelime Grupları, Doğu Kütüphanesi, İstanbul, 2008.

KELİME GRUPLARI • kelime > kelime grupları > cümle • Vecihe Hatipoğlu: kelime grupları – yargısız anlatımlar. • Leylâ Karahan: Kelime grubu, bir varlığı, bir kavramı, bir niteliği, bir durumu, bir hareketi karşılamak veya belirtmek, pekiştirmek ve nitelemek üzere, belirli kurallar içinde yana dizilmiş kelimelerden oluşan yargısız dil birimidir.

• Kelime grupları, tek kelime ile karşılanamayan varlık, kavram, özellik, durum ve hareketleri karşılar. • Kelimeler topluluğudur. • Örneğin: çalar saat, mavi boncuk, yüz vermek, kaş göz işareti yapmak, siyah saçlı, öğleden sonra, vb.

• Özellikleri: 1. Dilin yargısız birimleridir: yan oda, asırlık çınar, şüphe uyandırmak, akşam üzere, Ali ile Veli, vb. 2. Başka bir kelime grubu içinde veya cümlede bir kelime olarak, isim, sıfat, zarf veya fiil görevinde bulunurlar: Çarşıdan dönen komşu kızı, muhteşem güzelliğiyle göz kamaştırdı. 3. Dizilişleri kurallıdır. Ana unsur sondadır. 4. Konuşma dilinde ve şiirlerde bu sıra bozulabilir: kitap güzel < güzel kitap

• Özellikleri: 5. Cümlede diğer gruplarla veya yüklemle ilişkileri ADE’yle yapılır: Gökhan’ın amcasının oğlunda iş var. Ders kitabını sınıf arkadaşına verdi. Çok paradan hayır gelmez. 6. Kelime grupları birbirinin içine girebilirler: Kabataş sahilindeki sarı sandalın görkemli hikâyesini dinledi. Orhan’ın annesinin dayısının oğlunun arkadaşına ilgi göstermiş. 7. Vurgu, farklı ögelerin üzerinde olabilir.

• Aşağıdaki cümlelerin kelime gruplarını bulmaya çalışın: İlk kitabı ‘Metropol Sürgünleri’nde kentsel dönüşümle yıkılmış ve yıkılmakta olan mahallelerin izini süren İşeri, ikinci kitabı ‘Ateşin ve Sürgünün Gölgesinde-Kentsel Dönüşüm kitabında aynasını yine yoksul mahallelere tutuyor.

• Aşağıdaki cümlelerin kelime gruplarını bulmaya çalışın: Kadını evrenin gerçek gücü olarak gören ve doğayla bir tutan aşk şiiri geleneğini kozmik boyutlara taşıyan Neruda, daha yirmi yaşındayken yayımlanan Yirmi Aşk Şiiri ve Umutsuz Bir Şarkı’da kendi yürek çırpıntılarını açıklamaya çalışırken, her çağdaki ve her toplumdaki ilk gençlik çırpıntılarını da anlatıyor.

TEŞEKKÜR EDERİM