Seminer Bilim ve Etii Prof Dr Recep ASLAN

Seminer Bilim ve Etiği Prof. Dr. Recep ASLAN Afyon Kocatepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Etik Haftası Etkinlikleri 29 Mayıs 2018

BİLİM ◦ DÜŞÜNEN İNSANLA BAŞLAR. ◦ VARI OLDUĞU GİBİ KABUL ETMEKTİR DÜŞÜNCE ◦ İLKEL DÜŞÜNCE ◦ KONSERVATİF (MUHAFAZAKAR) DÜŞÜNCE ◦ İLERİ (ÖNCÜ, GELİŞİMCİ) DÜŞÜNCE

Bilim nasıl gelişir? ◦ Varlıkları, kendini, çevreyi, evreni, yaşamı ◦ ANALİZ VE SENTEZ EDEREK TANIMLAMAK; ◦ DUYULARIMIZ YA DA AKLIMIZLA GÖRÜNÜR HALE GETİRMEK; Bize göre SOYUTU SOMUT HALE GETİRMEK. ◦ FARKINDA OLMAK.

Farkındalık mı…

“OKU”mak… Okumak “MERAK” ETME YETENEĞİ ile aktiflenir ◦ MERAK “OKU”MANIN (BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN) HEM KAYNAĞIDIR HEM DE YÖNTEMİDİR.

Hayal’den Kanun’a… HİPOTEZ bir konuyu hayal etmek, düşünmektir. Düşündüğünüz konuyu bir iddiaya çevirirseniz, “şöyle midir acaba? ” diye bir cümle kurarsanız HÜKÜM olur. Onu o bilim dalının kurallarına göre kanıtladığınızda (hükmünüz kanıtlanırsa) TEORİ olur. Teorileşen bir konuyu ilgili diğer bilim dalları da kendi kurallarına göre kanıtladıklarında KANUN olur. Örneğin, Yer Çekimi Kanunu. . .

Hipotezden sonuca giderken 1. O günkü veri havuzundan 2. Akletme, hayal kurma yeteneğinden 3. Öngörüden 4. Vahiy, ilham gibi ileri bilgilerden yararlanılır

BİLİMSEL DÜŞÜNCE için Doğmatik olmaktan kurtulmak şart! Doğmatik olmamak için deneye yanıla öğrenmek. 1) Düşünmeyi öğrenmek 2) Hayal kurmayı öğrenmek 3) Deneye yanıla doğruyu bulmak

Cahil… Okuyamayan Öğrendiği yanlış bilgiyi değiştirmeyen Yeniden öğrenmeyen Hayat boyu öğrenmeye devam etmeyen (beşikten mezara okumak: long life learning)

İnsan ve varlık İnsan = Hissetme+Görüntü+Tercih Gücü İki tip insan: Gözüyle gören, düşüncesiyle gören İnsan ve insansı kavramları farklıdır. İnsansı olan için “evren” mağara çevresindeki aşılmaz dağlarla sınırlı dar bir alandır. Düşünce evreni gördüğü ile sınırlıdır.

etik Etik terimi Yunanca "karakter" anlamına gelen "ethos" sözcüğünden türemiştir. Etik, bir yönüyle “ahlak” anlamına da gelir ve eylemlerin bilinç düzeyini ele alır. Etiğin konusunu eylem ahlakı oluşturur. Etik, bir eylemi evrensel genel doğrular açısından doğru bir eylem yapan nitelikleri sorgular. Bu bağlamda “fayda, empati, özgürlük, gereklilik, rıza” gibi kavramlarını ele alır. Güzel olanın özünü ve temellerini araştırır ve insanın davranışları ile ilgili sorunları ele alır.

Tıbbi Disiplinlerde Temel Etik İlkeler Gerçeği söyle, doğruyu yap. Özelie ve tercihe saygı göster (1981 Lizbon Hasta Hak. Bild. ) Mahremi koru, zarar verme. (1948 Nurenberg kodları) En yüksek standardı hedefle. Duygudaş ol. Onam al. Adaletten şaşma. Ayrımcılık yapma. Sorulduğunda doğru karar alınmasına yardımcı ol.

Bilimsel düşünce özgündür ama Her şeyin bir sınırı olduğu için hayal kurmak yani hipotez oluşturmak sürecinden başlayıp yayınlanmasına kadarki bilimsel aktivite süreci bir DENETİM gerektirir ◦ Yasal denetim (YAZILI ETİK) ◦ İçsel denetim (VİCDANİ ETİK)

ETİK, Evrensel Genel Doğrular Üzerine İnşa Edilir Özgürlük Şeffaflık Kendini olduğu gibi hissetme Karara saygı Fikir sahibi olmak (fikir hamalı değil!) “Var”ı olduğu gibi kabul ve sevme Doğmatik değil bilimsel düşünme Dünya ile birlikte nefes alabilme

Etik parametreler-1 Etik sahibi insan: “Evrensel Genel Doğru”larla uyumlu “Doğru”ları kolaylıkla tanır. Bu sebepten, kendisine ait yanlışları zorlanmadan fark eder ve tespit ettiği yanlış davranışları düzeltme gayreti gösterir. Tanıdığı doğrular kendisinin yanlışlarını da fark etmesine sebep olduğundan, içerisinde doğruları da bulduğu fikirleri duymaktan ve doğru fikir üretenlerden rahatsız olmaz. Fikirlerden beslenen bir bakış açısına sahip olduğu için fikir üretimine zemin hazırlar, yol açar

Etik dışı insan: Bilgi taşır. İşin lafını eder durur. Hep başkalarını haklar kendini temize çıkarır. Genellikle kendisini “doğru” zanneder. Kendi zihninde kendisini “doğru” ilan etmiştir. Bu tür kişilere yanlışları çoğu kez, çok zor fark ettirilir; bazen fark bile edemezler. Bu davranış alışkanlıkları sebebiyle de fikir üretenlerden rahatsız olurlar, hatta onları

Etik parametreler-2 Etik sahibi: “KABUL” eden insan karakterindedir. “Kabul” iyi anlaşılmalıdır. Kabul, “bunu da böyle kabul edeceğiz, çaresiz” demek değildir. Kabul”ü bir cümle ifade etmeye çalışırsak; Var’ı olduğu gibi sevmektir. Kabulde birisine katlanma ve zorlanma olmaz.

Etik dışı olan: Karşısındakine “kabul” anlayışı ile yaklaşmaz, bu hemen mümkün değildir. Derdi karşısındakine, kendisini kabul ettirmektir. Kendisini kabul ettirme yolunda o kadar ısrarlıdır ki, kendisine göre kanıtlarla her fırsatta konuyu bu noktaya taşır. Kendisini doğru ve kabul edilmesi gereken kişi ilan etmiştir. Bu yüzden, beklediği kabulü göremediği kişileri anlayışsızlık, bazen

Etik parametreler-3 Etik insan: Doğruları öğrenirken heyecanlanır. Doğrular onun bilimsel hayretinin artmasına yol açar. Onun için doğruları anlama, bulma, öğrenme ve onları hayatına katabilme hazzı birbirini teşvik eden unsurlardır. O; doğruları, yalnızca bilmek için değil; özellikle o doğrulara göre, yaşam oluşturmak için öğrenir.

Etik dışı insan: Doğruları bilir. Sorulunca doğruyu söylemek onun için yeterlidir. Doğruları yaşama çevirmek çok önemli değildir. “Elimde değil”, “Ben de böyleyim”, “Can çıkar huy çıkmaz”… gibi sığınma yollarıyla kendini haklı göstermeye çalışır. Böyle kişilerin doğru adına söyledikleriyle, yaşarken yaptıkları uyumlu değildir. Bunu fark eder de kendisine söyleyecek olursanız; size, “Sen dediğimi yap, yaptığımı yapma” der.

Etik Parametreler-4 Etik insanın sunduğu fikirler genellikle sistem tabanlıdır, yöntemler üzerinedir. Onun daima anlamaya çalıştığı ve sorguladığı olgunun “sistem” olduğu dikkati çeker. Bu sebepten; olayları incelerken hemen “kim hatalı? ” sorusuyla değil, “neyin” hatalı olduğu sorusuyla konuya yaklaşır.

Etik kuralları yok sayanın özelliği ise şöyledir: Onun fikirlerinin detayında veya perde arkasında çoğu kere insanları bulursunuz. Sistemi değil, insanları sorgulamak ve bu sorgu üzerinden fikir üretmek onun bakış açısıdır. Bu sebepten, yanlışlıkların araştırılması ve düzeltilmesinde “kim hatalı ? ” sorusu önemlidir.

Etik parametreler-5 Etik insan: Savını sağlam verilere dayandırır. Yani, kararlarını oluşturan veri tabanı bilimsel özelliktedir. Duygusal olduğu anlarda mümkün olduğunca karar oluşturmaktan kaçınır. Karşısındakiler duygusal anlamda oluşturdukları kararlarla kendisine yaklaşsalar ve bu kararlar; ister çok iltifat içerikli olsun, ister hakaret içerikli olsun, dikkate almazlar; İnsanlara, duygusal kaynaklı fikirlere göre davranmazlar.

Bilim etiği ile Bilimsel aktivitelerin tasarımı, yürütülmesi ve sonuçlandırılması en iyi standartlarda olur Bulguların analizi dürüst ve şeffaf olur Benzer araştırma yapmış bilim adamlarının fikir ve bulgularına atıf yapılarak saygı gösterilir Objektif, ahlaki ve evrensel doğrulara uygun kalınır

Neden etik sorunlar yaşanıyor? Bilmek ve yaşamak ayrı şeylerdir!

Araştırma ve Yayın Etiği Yayın etiği dergi ve disipline göre detay ve değişik nuanslar içerir AMA değişmeyen şey doğruluk, şeffalık ve orijinalliktir

Temel Etik Hatalar Aşırma (intihal, korsanlık, plajerizm) Uydurma (fabrikasyon) Duplikasyon (Aynı verileri tekrar kullanmak) Dilimleme (Bölerek yayınlama, Salamizasyon) İnsan ve Hayvan Etiğine saygısızlık Kaynakların yanlı seçilmesi Taraflı Yayın (Çıkar Çatışması)

Yaygın etik hatalar: Yazarlık Sorunları

Önerilen ve Yararlanılan Kaynaklar Nitelikli Bilimsel Makale Yazımı, Güney HZ. (2015) Editör ve Yazar Eğitim Seminerleri TÜBİTAK Bilimsel Araştırmalar ve Araştırma Etiği. Kansu Emin, Prof. Dr TÜBA Bilimsel Yayınlarda Etik İlkeler. Ruacan Şevket. Prof. Dr. TÜBA YÖK ETİK YÖNETMELİĞİ https: //www. yok. gov. tr/Sayfalar/Kurumsal/mevzu at/bilimsel-arastirma-ve-etik-yonetmeligi. aspx