Segregatie in het basisonderwijs SINBa Toelichting van de
Segregatie in het basisonderwijs (SINBa) Toelichting van de onderzoeksresultaten LOP Basisonderwijs Stad Gent Prof. Paul Mahieu, MA Ward Nouwen & Dr. Orhan Agirdag Prof. Mieke Van Houtte, Prof. Piet Van Avermaet & Dr. Anneloes Vandenbroucke 1
Onderzoeksopzet en -partners Centrale onderzoeksvraag Onderzoekspartners Met dank aan… 2
Methodologische toelichting Onderzoeksmethoden & Data: ◦ Omvang: Analyses o. b. v. administratieve data ◦ Oorzaken (mixed methods): Survey bij ouders Diepte-interviews schooldirecties Focusgroepen ouders ◦ Effecten (mixed methods): Survey bij lln. Diepte-interviews leerkrachten Diepte-interviews Iln. 3
Overzicht onderzoeksresultaten Omvang van segregatie: ◦ ongelijke spreiding van doelgroeplln. ◦ samenhang met buurtsamenstelling ◦ ‘te witte’ en ‘te zwarte’ scholen Oorzaken van (relatieve) segregatie: ◦ Schoolkeuzeprocessen ◦ Profilerings- en aannamebeleid ◦ Quasi-marktsituatie en implicaties Effecten van segregatie: ◦ Cognitieve effecten ◦ Non-cognitieve effecten ◦ Implicaties voor school- en lokaal onderwijsbeleid 4
Omvang van segregatie Ce. MIS, Universiteit Antwerpen 5
Absolute omvang van segregatie Spreiding lln. thuistaal niet aantal scholen H Nederlands (~ etnische segregatie) 109 0, 180 Stad Gent 10 0, 063 Binnenstad 22 0, 208 Kernstad 18 0, 160 Gent Noord-Oost 9 0, 210 Gent Noord-West 12 0, 102 Gent-Oost 13 0, 073 Gent-West 25 0, 086 Gent-Zuid Tabel 1 Hutchens Square Root Index en segregatiescheefheid per deelgebied Bron: Vlaamse Gemeenschap, departement Onderwijs – GOK-telling 2008 Bewerking: Studiedienst Stadsobservatie S Spreiding GOKaantal scholen H indicatorleerlingen (~ sociale segregatie) 109 0, 175 Stad Gent 10 0, 078 Binnenstad 22 0, 276 Kernstad 18 0, 119 Gent Noord-Oost 9 0, 194 Gent Noord-West 12 0, 095 Gent-Oost 13 0, 060 Gent-West 25 0, 111 Gent-Zuid Tabel 2 Hutchens Square Root Index en segregatiescheefheid per deelgebied S -0, 041 0, 048 -0, 236 0, 163 0, 350 0, 782 0, 291 0, 065 -0, 343 0, 105 -0, 455 -0, 223 0, 044 0, 095 0, 147 -0, 309 Bron: Vlaamse Gemeenschap, departement Onderwijs – GOK-telling 2008 Bewerking: Studiedienst Stadsobservatie 6
Absolute omvang van segregatie Genk Ba. O (29 scholen) Gent Ba. O (109 scholen) Etnisch segregatie (o. b. v. aandeel TNN GOK-telling 2008) Antwerpen Ba. O (217 scholen) Grafiek 1. 2 Segregatie in Genkse scholen op basis van TNN Grafiek 1. 3 Segregatie in Gentse scholen op basis van TNN Sociale segregatie (o. b. v. aandeel GOK-telling 2008) Grafiek 1. 1 Segregatie in Antwerpse scholen op basis van TNN Grafiek 2. 1 Segregatie in Antwerpse scholen op basis van indicatorleerlingen Grafiek 2. 2 Segregatie in Genkse scholen op basis van indicatorleerlingen Grafiek 2. 3 Segregatie in Gentse scholen op basis van indicatorleerlingen Bron: Vlaamse Gemeenschap, departement Onderwijs – GOK-telling 2008 Bewerking: Studiedienst Stadsobservatie 7
Relatieve segregatie � Relatieve segregatie = weerspiegeling van sociaaletnische buurtcompositie in basisscholen � � Spreiding versus weerspiegeling buurt… Antwerpen versus Genk… School in de buurt, buurt in de school? 8
‘Te witte’ en ‘te zwarte’ scholen? = Scholen die sterk afwijken van gemiddelde weerspiegeling buurt in de school (=statistische uitschieters) in totaal 9% ‘te witte’ en 13% ‘te zwarte’ scholen Verklaringspatronen (o. b. v. case-studie): ◦ ◦ Segregatie tussen de netten Methodescholen Etnisch-religieuze scholen Sociaal-geografische en schoolspecifieke verklaringen 9
Oorzaken van segregatie HIVA, K. U. Leuven 10
Schoolkeuzeprocessen van ouders Overzicht gepresenteerde bevindingen: ◦ Toegang tot en gebruik van infobronnen bij schoolkeuze ◦ Rol van etnische schoolcompositie in schoolkeuzemotivatie ◦ Andere schoolkeuzemotieven ◦ Inschrijvingskansen 11
Toegang tot en gebruik van infobronnen bij schoolkeuze Bezoek aan school als infobron (in %) 26 etnisch-culturele minderheden 30 48 47 autochtoon + EU (15) Gent totaal 30 30 laagopgeleide moeder 45 45 midden- of hoogopgeleide moeder 0 5 10 15 20 25 30 35 Sociaal netwerk als infobron (in %) 40 45 50 55 54 52 etnisch-culturele minderheden autochtoon + EU (15) 53 Gent totaal laagopgeleide moeder 50 midden- of hoogopgeleide moeder 55 0 10 20 30 40 50 60 12
Rol van etnische schoolcompositie in schoolkeuzemotivatie (1) Gemiddelde tolerantie t. a. v. aandeel allochtone leerlingen op school (in %) 41 etnisch-culturele minderheden 47 29 autochtoon + EU (15) 33 Gent totaal 35 laagopgeleide moeder 43 32 midden- of hoogopgeleide moeder 36 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 13
Rol van etnische schoolcompositie in schoolkeuzemotivatie (2) Ouders die aangeven 'te zwarte school' te mijden (in %) 26 etnisch-culturele minderheden 19 38 autochtoon + EU (15) 41 Gent totaal 33 laagopgeleide moeder 24 34 midden- of hoogopgeleide moeder 36 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 14
Andere schoolkeuzemotieven (1) Redenen om school uit te sluiten van keuzeproces in Gent; naar opleidingsniveau moeder (in %) 80 70 60 50 40 midden- of hoogopgeleide moeder 30 laagopgeleide moeder 20 10 te n ie Le er kr ac h ta t pu Re au iv e N e lin ip is c D O pv oe di ng an g pv O Be re i k 0 15
Andere schoolkeuzemotieven (1) Redenen om school uit te sluiten van keuzeproces in Gent; naar etnische achtergrond (in %) 80 70 60 50 40 autochtoon + EU (15) 30 etnisch-culturele minderheden 20 10 te n ie Le er kr ac h ta t pu Re au iv e N e lin ip is c D O pv oe di ng an g pv O Be re i k 0 16
Andere negatieve en positieve schoolkeuzemotieven Ouders in Gent die niet kiezen voor school omwille niet overeenstemmen geloofsovertuiging (in %) Ouders in Gent die belang hechten aan lessen in eigen cultuur en taal (in %) 50 50 45 45 40 40 35 30 33 35 26 25 10 5 0 30 katholiek 25 islamitisch 20 15 ongelovig 10 47 34 32 20 ongelovig katholiek islamitisch 15 10 5 0 (*) Minstens een deel van de verschillen tussen de geloofsgemeenschappen kan niet worden verklaard vanuit opleiding of etnische afkomst 17
16 81 83 15 79 79 78 6 6 73 totaal 68 Gent 5 3 etnisch-culturele minderheden 88 autochtoon + EU (15) Realisatie van eerste schoolkeuze (in %) laagopgeleide moeder 83 94 94 midden- of hoogopgeleide moeder 93 etnisch-culturele minderheden 98 autochtoon + EU (15) 91 laagopgeleide moeder 93 midden- of hoogopgeleide moeder Inschrijvingskansen Rapportage van weigering (in %) 25 21 20 15 12 10 4 totaal 0 Gent 18
Profilerings- en aannamebeleid van scholen ‘noodzaak’ tot profilering bepaald door de buurtcompositie “We hebben onze website, we proberen dat mensen daar toch wel eens gaan kijken hier en daar, maar ja, dat is nu pas met die desegregatie-inspanningen naar [deelgebied] toe. Bijvoorbeeld – en dat staat nog in de kinderschoenen è – een ouderavond voor iedereen van alle scholen van [naam stad] om te zeggen: kijk mensen, in uw buurt is ook een goeie school, ga daar naar school en ga het toch niet ergens anders zoeken” (Directie ‘zwarte’ basisschool) Uitgesproken pedagogische profilering trekt aan maar stoot ook af “Ik heb de indruk, maar ik moet voorzichtig zijn van niet te veralgemenen, dat een aantal ouders van allochtone afkomst nog een beetje meer wantrouwen hebben ten opzichte van de school. Zij hebben toch wel liever discipline, rijtjes, de lessenaars die op zo’n instructiemodel staan, allemaal frontaal, euhm. . . Dus dat hebben wij gezien: elk jaar dat de …-methode groeide en de traditionele afdeling kromp, verloren wij toch een aantal ouders die als ze voelden dat het te dichtbij kwam …” (Directie methodeschool) 19
Profilerings- en aannamebeleid van scholen kansarmere leerlingenpopulatie: meer nadruk op zorg => ongewenste push- en pulleffecten “Da’s eigenlijk het probleem: hoe meer zorg dat ge aanbiedt. . . daarmee stoot ge een andere groep af. En kinderen die hier vooruit zijn, die krijgen ook extra werk. . . Hetgene dat iedereen hier wel heel goed gedaan heeft, dat was dat zeer goed inspectieverslag. Daar stond ook duidelijk in: diegenen die beter meekunnen krijgen ook meer. Dus die differentiatie is echt wel in twee richtingen. Maar ja, ge hebt jarenlang negatieve. . . elk jaar gaat de school sluiten. ” (Directie ‘zwarte’ basisschool) kansrijkere leerlingenpopulatie: differentiatieaanbod naar boven en minder nadruk op zorgnoden van kansarmer publiek “Ik denk de kwaliteit die we hier bieden, we differentiëren hier ook wel heel sterk… Niet alleen naar beneden toe maar ook vooral naar boven toe… Met onze kangoeroewerking hebben we ons echt geprofileerd, dat is echt heel uitgebouwd. Ze hebben een dag per week echt een kangoeroeklas, we gaan met die kinderen ook op kangoeroeweekend. Wat ouders ook enorm aanspreekt is dat we een heel strenge school zijn, we hebben veel regels. Als ze kiezen voor de [naam school] weten ze dat, men kent… dat is het voordeel dat we hebben… men kent deze school en ze weten van hier is kwaliteit, hier is men streng, hier ligt het tempo hoger, hier ligt het niveau hoger…” (Directie ‘witte’ basisschool) 20
Profilerings- en aannamebeleid van scholen Mate waarin een school uitpakt met open en multicultureel karakter bepaald door huidige (etnische) populatie “Nu het schoolfeest hier op school houden wij redelijk traditioneel, waar ik ook merk dat ze op andere scholen in onze schoolgemeenschap echt toenadering zoeken naar die groepen door een theestand of een koekjesstand… dat hebben wij eerlijk gezegd ook nog nooit gedaan. Nu, daar valt natuurlijk ook vanalles over te zeggen he… Dat de betrokkenheid zou verhogen als we zorgen voor een theestand, als we zorgen voor halal geslachte hamburgers, ik weet niet wat allemaal. Maar dat doen wij hier niet… Misschien ook uit een luxepositie he, omdat zij hier nog altijd niet de meerderheidsgroep vormen …” (Directie ‘witte’ basisschool) Getuigenissen geven sterke indicaties van ongegronde weigeringen en ontrading “Want ik hoor die directeur gewoon zeggen da hij da zo doe hé. . . (gemompel) ge kunt 'm niet van achterbaksheid beschuldigen want hij zegt dat gewoon he: "Ge moet da zo doen". Dat zegt hij gewoon aan tafel met allemaal collega's. . . ” (Directie ‘gemengde’ basisschool) 21
Quasi-marktsituatie en implicaties voor het lokaal onderwijsbeleid Quasi-marktwerking bij vrijheid van onderwijs Groepsspecifieke tolerantiedrempels => ongewenst proces van polarisatie en segregatie Vrijheid van onderwijs heeft nood aan extra ondersteuning van ouders én scholen met zwakkere marktpositie 22
Effecten van segregatie CUDOS & SDL, Universiteit Gent 23
Cognitieve effecten (1) Ruwe wiskundeprestaties 100 90 80 70 60 50 40 30 20 0 10 20 30 40 50 60 70 % allochtone leerlingen 80 90 100 24
Cognitieve effecten (2) Ruwe wiskundeprestaties (Gent in rood) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 0 10 20 30 40 50 60 70 % allochtone leerlingen 80 90 100 25
Cognitieve effecten (3) Gecorrigeerde wiskundeprestaties (Gent in rood) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 0 10 20 30 40 50 60 70 % allochtone leerlingen 80 90 100 26
Cognitieve effecten (4) Gecorrigeerde wiskundeprestaties (Gent in rood, zonder outlier) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 0 10 20 30 40 50 60 70 % allochtone leerlingen 80 90 100 27
Cognitieve effecten (5) 50 48 Gemiddelde score wiskunde 46 44 42 40 38 36 34 32 30 Werklozen en handarbeiders Lager bedienden Kleine zelfstandigen Hoger bedienden Kaders en vrij beroepen 28
Cognitieve effecten (6) Verwachtingen van leerkrachten (Gent in rood) 100 90 80 70 60 50 40 30 0 10 20 30 40 50 60 70 % handarbeiders en werklozen 80 90 100 29
Non-cognitieve effecten (1) Belgische identiteit bij allochtone leerlignen (Gent in rood) 100 90 80 70 60 50 40 0 10 20 30 40 50 60 70 % allochtone leerlingen 80 90 100 30
Non-cognitieve effecten (2) Gepest worden (Gent in rood) 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 0 10 20 30 40 50 60 70 % allochtone leerlingen 80 90 100 31
Non-cognitieve effecten (3) Zelfwaardering (Gent in rood) 50 48 46 44 42 40 38 36 34 32 30 0 10 20 30 40 50 60 70 % allochtone leerlingen 80 90 100 32
Implicaties voor school- en lokaal onderwijsbeleid Desegregatie ≠ prestaties Desegregatie ≠ welbevinden Desegregatie ≈ integratie (rol van interetnische vriendschappen) Inzetten op vrijwillige desegregatie Desegregatie koppelen aan schoolbeleid Aanwezige diversiteit valoriseren (zie thuistaalproject) 33
Conclusie & discussie 34
- Slides: 34