Say sistemlri arasnda laq ddlrin yazl n istifad

Say sistemləri arasında əlaqə

Ədədlərin yazılışı üçün istifadə olunan simvollar və üsullar toplusu say sistemi adlanır

Say sistemləri iki yerə ayrılır. n Mövqesiz say sistemləri Bu say sistemində rəqəmin miqdar ekvivalenti onun ədədin yazılışındakı mövqeyindən asılı olmur. Misal olaraq v Roma say sistemi vƏlifba sistemi n Mövqeli say sistemləri Bu say sistemində rəqəm tutduğu yerdən asılı olaraq müxtəlif qiymətləri ifadə edir. Misal olaraq vİkilik say sistemi (Binary) v. Səkkizlik say sistemi(Oct) v. Onluq say sistemi(Decimal) v. Onaltılıq say sistemi(Hex)

Roma say sistemi Bu say sistemində 7 simvoldan istifadə olunur. 1 I 5 V 10 X 50 L 100 C 500 D 100 + 10 =110 1000 M MC=1000+100=1100 Əgər kiçik rəqəm böyük rəqəmdən sonra gələrsə toplanır. C X

Əgər kiçik rəqəm böyük rəqəmdən əvvəl gələrsə çıxılır. 1 I 5 V 10 X 50 L 100 C 500 D 1000 M XC -10 + 100 =90 CM -100+1000=900 MCMXCVII 1000+90+7=1997

Mövqeli say sistemi n n Bu sistem bizim eradan təxminən 40 əsr əvvəl qədim Babilistanda mövqeyə görə nömrələmə əsasında yaranmışdır. Yəni eyni bir rəqəmin tutduğu yerdən asılı olaraq həmin rəqəm müxtəlif ədədləri ifadə edir. Bizim onluq say sistemində nömrələmədə mövqeyə görə nömrələməlidir. Mövqeli say sistemində istifadə olunan simvolların sayı say sisteminin əsası adlanır. Yəni 2 -lik say sistemində 2, 8 -lik say sistemində 8, 10 -luq say sistemində 10, 16 lıq say sistemində 16 simvoldan istifadə olunur.

İkilik say sistemi Kompüterdə 2 -lik kodlaşdırmadan istifadə olunur. Çünki, elektrik siqnalların iki dayanıqlı vəziyyəti var. Siqnal olan hal “ 1”, siqnal olmayan hal isə “ 0” kimi qəbul edilir. Yəni, ikilik say sistemini texniki cəhətdən reallaşdırmaq asandır. F Ikilik say sistemində O və 1 rəqəmlərindən istifadə olunur. F

Səkkizlik say sistemi F 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 istifadə olunur. rəqəmlərindən

10 -luq say sistemi F Bizim istifadə etdiyimiz say sistemidir. F 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 rəqəmlərindən istifadə olunur.

Onaltılıq say sistemi F 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 rəqəmlərindən və A, B, C, D, E, F simvollarından istifadə olunur.

Müxtəlif say sistemlərində ədədləri aşağıdakı kimi göstərmək olar. 2 -lik 8 -lik 10 -luq 16 -lıq 2 -lik 0000 0 1000 10 8 8 0001 1 1001 11 9 9 0010 2 2 2 1010 12 10 A 0011 3 3 3 1011 13 11 B 0100 4 4 4 1100 14 12 C 0101 5 5 5 1101 15 13 D 0110 6 6 6 1110 16 14 E 0111 7 7 7 1111 17 15 F 8 -lik 10 -luq 16 -lıq

P əsaslı say sistemində verilən istənilən ədədi kimi göstərmək olar. . Deməli, həmin ədədi p-yə bölsək qalıqda natamam qisməti yenidən p-yə bölsək, mərtəbəsini alarıq. Alınan mərtəbəsini alarıq və sairə.

78 2 2 78 39 38 19 2 0 1 18 9 2 2 8 4 1 1 4 2 2 0 2 1 0 78 10 = 2

78 8 72 9 8 8 1 6 1 78 10 = 78 16 64 4 14 8 78 10 = E 10 -luq 16 -lıq 8 8 9 9 10 A 11 B 12 C 13 D 14 E 15 F

Kəsr ədədləri 10 -luq say sistemindən digər say sisteminə keçmək üçün ədədin tam hissəsini bildiyimiz qayda ilə, kəsr hissəni isə keçəcəyimiz say sisteminin əsasına vurub tam hissəni götürürük. Bu əməliyyat kəsr hissə “ 0” olana və ya dövr alınana kimi davam etdirilir. 0, 1875 x 2=0, 375 x 2=0, 75 x 2=1, 5 0, 5 x 2=1, 0 0, 187510 = 0, 00112

0, 1875 x 8=1, 5 0, 5 x 8=4, 0 0, 1875 x 16=3, 0

Digər say sistemlərindən onluq say sisteminə keçmək üçün həmin ədədin mərtəbələrini qeyd edirik. 2 1 0 -1 -2

5 4 3 2 1 0 -1 -2 -3