SARMATYZM Z historii sarmatyzmu Wedug XVIwiecznych historykw SARMACI

SARMATYZM

Z historii sarmatyzmu Według XVI-wiecznych historyków SARMACI to starożytne plemię, zamieszkujące przed wiekami ziemie polskie, od którego wywodzi się szlachta polska. W rzeczywistości SARMACI zasiedlali w połowie pierwszego tysiąclecia p. n. e. ziemie nad dolną Wołgą.

Definicja Sarmatyzm to siedemnastowieczna kultura szlachecka, która obejmowała obyczaj, światopogląd i rodowód, jaki przypisywała sobie szlachta polska, która uważała się za potomków starożytnego rodu Sarmatów, który miał niegdyś przybyć nad Wisłę i tu się osiedlić. Sarmatyzm łączył w sobie tradycję Wschodu i Zachodu. Należy do nurtu ziemiańskiego w baroku. Niektórzy badacze uważają, że relikty sarmatyzmu przetrwały do połowy XIX w.

Jak wyglądał Sarmata? Wąsy Podgolone włosy Proste spojrzenie Pochodzenia wschodniego był kontusz, który wraz z żupanem i ozdobnym pasem stał się strojem narodowym. Pod kontuszem znajdował się żupan; na nogach – pludry; na głowie – kołpak z czaplimi piórami; u boku – turecka ozdobna szabla.

• czapka • kontusz • żupan • pas słucki lub kontuszowy • szabla • buty

czapka Stanowiła ważny element stroju. Składała się z "główki", czyli wierzchu pokrytego zwykle tym samym materiałem, z którego uszyto żupan, i z futrzanego otoka. Przecięcie z przodu czapki ozdabiano piórem przymocowywanym ozdobną broszą. Czapka stanowiła nie tylko ozdobę i uzupełnienie stroju, chroniła także przed deszczem, zimnem i wiatrem, szczególnie podczas jazdy konnej. Po zejściu z konia zwykle noszono ją w ręku lub wieszano na rękojeści szabli. Zdejmowanie czapki przed kimś było wyrazem hołdu lub powitania, któremu towarzyszyło popularne powiedzenie: "Czołem waszmościom!"

żupan Żupan - to prosta, długa, obcisła, męska suknia z niewysokim kołnierzem, długimi rękawami, zapinana z przodu na guzy i pętelki. Jego kolor zależał od pozycji, jaką zajmowała w społeczeństwie nosząca go osoba. Biedna szlachta nosiła żupany płócienne lub z szarej, niefarbowanej wełny (stąd nazwa - szlachta szaraczkowa). Bogatsi szlachcice mieli żupany czerwone, czyli karmazynowe (stąd nazywa szlachta karmazynowa). Suknię tę przewiązywano cienkim miękkim pasem z tkaniny lub ze skóry, do którego przypasana była szabla polska, nazywana karabelą.

kontusz Na żupan wkładano długi, niezapinany kontusz z wysokim, nie zapinanym, wywiniętym kołnierzem z wyłogami. Kontusz w odróżnieniu od żupana nosiła wyłącznie szlachta. Charakterystyczną cechą kontusza były rozcięte rękawy, tak zwane wyloty. Szlachcic mógł zarzucić je na plecy lub włożyć za pas. Kontusz najczęściej uszyty był z materiału w kolorze kontrastującym z żupanem.

pas słucki lub kontuszowy Po włożeniu żupana i kontusza szlachcic przepasywał się pasem kontuszowym, który jest najbardziej charakterystyczną część stroju sarmackiego. Pas był ozdobny i bardzo długi - miał od dwóch i pół do czterech metrów długości.

buty Buty używane na co dzień wyrabiano ze skóry farbowanej na kolor żółty i smarowano woskiem, by chronić je przed wodą. Przy ważnych okazjach szlachcic wkładał buty z długimi pofałdowanymi cholewami, zdobione haftem i wytłoczeniami. Im lepsza była skóra, tym więcej fałd można było z niej ułożyć, skąd wzięło się przysłowie "poznać pana po cholewach". Takie buty różniły się znacznie od obuwia noszonego przez ludzi z warstw niższych. Ich buty uszyte były oszczędnie i farbowane na czarno albo wręcz wyrabiane z drewna i ocieplane wkładaną do wewnątrz słomą.

DWÓR SARMACKI Dwór powinien mieć nad wejściem trójkątny tympaton wsparty na kolumnach.

Cechy kultury sarmackiej kult tradycji; dewocja; brak tolerancji religijnej; honor; waleczność; anarchia; patriotyzm; lubowanie się w zabawach, ucztach i polowaniach; SARMATYZM głęboka religijność; konserwatyzm; wychwalanie wszystkiego co polskie; głoszenie wyższości stanu szlacheckiego

Wady szlachty sarmackiej DEWOCJA KONSERWATYZM BRAK TOLERANCJI RELIGIJNEJ ANARCHIA SARMATYZM LUBOWANIE SIĘ W WYCHWALANIE WYŻSZOŚĆ STANU ZABAWACH, WSZYSTKIEGO, SZLACHECKIEGO UCZTACH, POLOWANIACH CO POLSKIE

DEWOCJA KONSERWATYZM BRAK TOLERANCJI RELIGIJNEJ KSENOFOBIA Zrozumiałą dumę z osiągnięć narodu zastąpiła w drugiej połowie XVII wieku zwykła megalomania, przejawiająca się w głębokim przekonaniu o wyższości polskiego ustroju, prawa, obyczaju, ubioru czy też w ogóle kultury. Stąd tylko krok do ksenofobii (niechęć, wrogość, lęk wobec obcych, przesadne wyrażanie niechęci wobec cudzoziemców), która rychło wyparła typową dla Polski tolerancję i otwartość wobec świata.

SARMATYZM WSPÓŁCZEŚNIE Współcześnie SARMATYZM utożsamiany jest z: *nietolerancją, *zacofaniem, *megalomanią, *konserwatyzmem, *awanturnictwem, *życiem ponad stan.

Zalety szlachty sarmackiej KULT TRADYCJI GŁĘBOKA RELIGIJNOŚĆ HONOR SARMATYZM PATRIOTYZM WALECZNOŚĆ

Rzeczpospolita- antemurale christianitatis W określeniu „Rzeczypospolita przedmurzem chrześcijaństwa” jest zawarta rola oraz znaczenie, jakie nasze państwo odgrywało na przestrzeni dziejów w dziele obrony Kościoła rzymskiego; z czasem termin ten określał nie tylko obronę przed islamem, ale i prawosławną Moskwą, czy państwami protestanckimi; takie znaczenie terminu wykorzystywała zresztą polska dyplomacja do sankcjonowania własnych celów politycznych względem innych państw. Szczególnego znaczenia określenie to nabrało w wieku XVII.

Przedstawiciele sarmackiego baroku w literaturze Ideologia sarmacka w ujęciu pisarzy tego okresu daje szlachcie nie tylko ogromne przywileje w państwie, ale wymaga od niej również wielu obowiązków. Najwybitniejsi przedstawiciele tego nurtu w literaturze to: Wacław Potocki – twórca najwybitniejszego barokowego eposu sarmackiego pt. Transakcja wojny chocimskiej, którego bohaterem, Sarmatą idealnym, jest hetman Jan Karol Chodkiewicz. Jan Chryzostom Pasek – niezrównany gawędziarz, autor słynnych Pamiętników (zachowanych, niestety, tylko we fragmentach).

Wacław Potocki Transakcja wojny chocimskiej

Kiedy rozgrywa się akcja analizowanego fragmentu? Do jakich wydarzeń historycznych odwołuje się autor?

Akcja analizowanego fragmentu rozgrywa się tuż przed bitwą. Autor odwołuje się do wojny polsko – tureckiej, a konkretnie nawiązuje do bitwy pod Chocimiem w 1621 roku.

Jaki to gatunek literacki?

Analizowany fragment pochodzi z eposu.

epickość, Cechy eposu rozbudowana, wielowątkowa fabuła, mająca charakter epizodyczny (tzn. składająca się z często niezależnych od siebie wydarzeń, luźno zespolonych, nie powiązanych relacjami przyczynowo-skutkowymi), ukazywanie dziejów legendarnych lub historycznych bohaterów w momentach przełomowych dla danej społeczności, obecność bohatera zbiorowego, inwokacja na początku utworu – rozwinięta apostrofa umieszczona na początku utworu, w której poeta zwraca się do Muzy, bóstwa lub duchowego patrona z prośbą o inspirację; w inwokacji przedstawia się nam narrator, później dystansujący się wobec świata i wydarzeń;

Cechy eposu rozbudowane, bardzo szczegółowe opisy (batalistyczne, przedmiotów, sytuacji, wyglądów i inne), powodujące retardację, narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący i obiektywny, zachowujący jednolity dystans wobec opowiadanych wydarzeń, ujawniający przy tym często swoją obecność w bezpośrednich wypowiedziach do odbiorców, porównania homeryckie, patetyczny styl, występowanie stałych epitetów , treść skupiona wokół postaci centralnej.

Jan Karol Chodkiewicz

Jak został przedstawiony Jan Karol Chodkiewicz? Kto go przedstawia? Kim był i jaką rolę odegrał w historii Polski?

Wielki wódz, żołnierz znający tradycję i zgodnie z nią przemawiający do żołnierzy przed bitwą. Przedstawia go 3 – osobowy narrator. Jan Karol Chodkiewicz był hetmanem polnym litewskim. Wielokrotnie dowodził polskimi wojskami, m. in. podczas bitwy ze Szwedami pod Kircholmem w roku 1605.

a) Co mówi o sobie? b) Kim jest dla zgromadzonych? c) W jakim momencie do nich przemawia? d) W jakim celu przemawia do wojska?

a) Stwierdza, że nie jest mówcą. b) Dla zgromadzonych to dowódca, który poprowadzi ich do bitwy. c) Przemawia tuż przed bitwą. d) Chce dodać żołnierzom otuchy, chce obudzić ducha walki.

Jakich używa argumentów?

Mówi, że Ojczyzna jest dla Polaków Matką i gdy potrzebuje pomocy, honor nakazuje jej bronić. Polacy, w przeciwieństwie do Tatarów są narodem nawykłem do walki, a zdolności wojskowe odziedziczyli po przodkach.

Jaki wizerunek szlachty został przedstawiony w mowie Chodkiewicza?

Chodkiewicz idealizuje szlachtę, podkreśla jedynie jej zalety, gotowość do walki za Ojczyznę, wskazuje na liczne sukcesy militarne, odwagę, męstwo i opanowanie sztuki wojennej.

Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki

Kto wypowiada się w tekście? Przedstaw osobę mówiącą. Podejmij próbę jej charakterystyki.

Szlachcic – Jan Chryzostom Pasek, który jest typowym Sarmatą (człowiekiem wierzącym w zabobony, zapatrzonym w siebie, kierującym się prywatą, wierzącym w Boga). Opowiada o swoich przeżyciach.

Narrator

Jakie formy gramatyczne czasowników występują w tekście? O czym to świadczy? Nazwij ten rodzaj narracji.

Narrator posługuje się czasownikami w 1 os. liczby mnogiej. Świadczy to o tym, że mówi w imieniu pewnej zbiorowości. Jest to narracja pamiętnikarska.

Jaki gatunek reprezentuje analizowany utwór?

Jest to pamiętnik, czyli wspomnienia spisywane z perspektywy czasu.

O czym opowiada narrator? Wymień opisywane wydarzenia.

Tematem opowieści jest wyprawa zamorska do Danii. Narrator opisuje dezercję części wojska tuż za granicą Polski, przemarsz przez Prusy, dyscyplinę w wojsku.

Jaki jest stosunek narratora do opisywanych wydarzeń?

Narrator jest w wydarzenia zaangażowany emocjonalnie, gdyż dotyczą jego przeszłości.

Określ cel wypowiedzi

Narrator chce utrwalić własne przeżycia dla potomnych.

O kim mówi narrator?

Bohaterem zbiorowym wypowiedzi narratora jest szlachta.

W jaki sposób przedstawia szlachtę?

Zauważa negatywne zachowania szlachty, np. tchórzostwo, które prowadzi do dezercji, niekarność, która była surowo karana.

Jak ocenia inne narody?

Narrator wspomina o Prusakach, którzy zorganizowali polskiej szlachcie noclegi i prowiant.

Co mówi o sobie?

Narrator kreuje siebie na odważnego żołnierza, który potrafi zachować przytomność umysłu i jest lojalny. W jego wypowiedzi można jednak dostrzec oznaki wywyższania się ponad inne narody, przekonanie o własnej wyjątkowości, wiarę w zabobony i skłonność do wygód.

Scharakteryzuj język wypowiedzi. Dla kogo jest charakterystyczny taki sposób wypowiadania się?

Narrator pisze tak, jak mówi. Jest spontaniczny, wplata w swoje wypowiedzi zwroty łacińskie – jest to sposób wypowiadania się charakterystyczny dla XVII – wiecznej szlachty.

Wskaż cechy osoby mówiącej. Uwzględnij to, o czym mówi i jak komentuje wydarzenia. W jakim świetle przedstawia siebie?

Osoba mówiąca to polski szlachcic, żołnierz, który wspomina swoją wojskową przeszłość. Siebie stawia wyżej od innych, idealizuje siebie.

Podsumowanie Bohater Pamiętniki Transakcja wojny chocimskiej Cel wypowiedzi Wizerunek szlachcica

Podsumowanie Bohater Cel wypowiedzi Wizerunek szlachcica Szlachcic Sarmata Dodanie otuchy żołnierzom przed walką Patriota, miłujący ojczyznę, waleczny Pamiętniki Transakcja wojny chocimskiej

Bohater Cel wypowiedzi Wizerunek szlachcica Pamiętniki Szlachcic Sarmata Pamięć u potomnych Doskonały żołnierz, żądny wojennych przygód, wywyższający się ponad inne narody, zabobonny, wierzący, kierujący się prywatą Transakcja wojny chocimskiej Szlachcic Sarmata Dodanie otuchy żołnierzom przed walką Patriota, miłujący ojczyznę, waleczny

Uporządkuj parami poniższe sformułowania, wpisując je w odpowiednie rubryki tabeli. umiłowanie wolności ksenofobia zabobonność religijność i katolicyzm waleczność i tradycja rycerska przywiązanie do tradycji samowola awanturnictwo i warcholstwo

Transakcja wojny chocimskiej Pamiętniki

Transakcja wojny chocimskiej umiłowanie wolności waleczność i tradycja rycerska przywiązanie do tradycji religijność i katolicyzm Pamiętniki

Transakcja wojny chocimskiej umiłowanie wolności waleczność i tradycja rycerska przywiązanie do tradycji religijność i katolicyzm Pamiętniki samowola awanturnictwo i warcholstwo ksenofobia zabobonność

Z czego wynika fakt, że pisarze żyjący w tych samych czasach w różny sposób postrzegają rodaków?

Różnice w przedstawieniu wizerunku szlachcica wynikają z celu wypowiedzi. Potocki w analizowanym fragmencie chwali szlachtę, by zmotywować ją do działania. Pasek zaś w Pamiętnikach idealizuje tylko siebie, stara się podkreślić swoje zalety kosztem innych opisywanych osób.