Samenlevingsvormen Samenwonen of huwen Bart Chiau Januari 2021

Samenlevingsvormen Samenwonen of huwen? Bart Chiau © Januari 2021

Cijfers Aantal wettelijke samenwoningen en aantal huwelijken 50 000 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Aantal wettelijke samenwoningen 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Aantal huwelijken 2015 2016

Feitelijk samenwonen

Feitelijk samenwonen • Definitie – Amper geregeld in de Belgische wetgeving – Geen formaliteiten • Daad van samenwoning volstaat • Bewijs: zelfde domicilieadres in het bevolkingsregister – Toegankelijk voor • Twee of meerdere personen • Personen met een familieband

Feitelijk samenwonen • Bewijsvoering – Geen verklaring van feitelijke samenwoning – Toch soms bewijs van aanvangsdatum nodig • Attest opvragen bij dienst bevolking • Gemeenschappelijk huishouden aantonen – Bijv. via gemeenschappelijke rekening

Feitelijk samenwonen • Rechtsgevolgen – Geen rechtsbescherming van de partners – Enige rechtsgevolgen die gelden zijn verplichtingen die de partners onderling overeenkwamen – Een onderlinge overeenkomst tussen de partners kan zowel notarieel als onderhands

Feitelijk samenwonen • Beëindiging – Door wederzijdse toestemming – Door eenzijdige beslissing van één van de partners

Wettelijk samenwonen

Wettelijk samenwonen • Voorwaarden – Niet verbonden zijn door een huwelijk of een andere wettelijke samenwoning – Verklaring van wettelijke samenwoning afleggen bij de burgerlijke stand – Toegankelijk voor • Twee personen • Personen met een familieband

Wettelijk samenwonen • Bewijsvoering: verklaring bij de burgerlijke stand – Inhoud Identiteitsgegevens van beide partners Datum Adresgegevens van de gemeenschappelijke woonplaats De wil om samen te wonen – “Beide partners verklaren wettelijk te willen samenwonen overeenkomstig de wet van 23 november 1998 tot invoering van de wettelijke samenwoning” • Eventuele verwijzing naar een samenlevingscontract • • – Door beide partijen ondertekend – Verklaring wettelijk samenwonen ≠ samenlevingscontract – Neerleggen bij ambtenaar van burgerlijke stand van de gemeenschappelijke woonplaats – Ambtenaar controleert of aan alle voorwaarden voldaan is – Aanpassing bevolkingsregister

Wettelijk samenwonen

Wettelijk samenwonen • Rechtsgevolgen (art. 1477) – Bijdrageplicht • Plicht om bij te dragen in de lasten van de samenwoning in verhouding tot het vermogen – Hoofdelijke aansprakelijkheid ten aanzien van schuldeisers • Een schuld door één van de partners aangegaan in het kader van het gemeenschappelijk huishouden verbindt de andere partner hoofdelijk • Uitzondering: buitensporige uitgaven (feitenkwestie)

Wettelijk samenwonen • Rechtsgevolgen (art. 1477) – Bescherming van gezinswoning en huisraad • Artikel overgenomen van gehuwden (art. 215) • Gezinswoning = woning die ze samen betrekken – Kan eigendom zijn van één van de partners • Toestemming van beide partners is vereist om de gezinswoning – – Te hypothekeren Te verkopen Te verhuren In pand te geven • Geen bescherming van een tweede woning

Wettelijk samenwonen • Eigendomsverdeling – Indeling in twee vermogens • Eigen vermogen partner A • Eigen vermogen partner B – Vallen binnen het eigen vermogen van een partner • Goederen die in bezit waren vóór de samenwoning • Inkomsten uit arbeid of vervangingsinkomsten • Goederen van tijdens de samenwoning waarvan de partner de eigendom kan bewijzen – Vb. goederen gefinancierd met eigen goederen • Inkomsten uit eigen goederen – Wat overblijft • Behoort volgens wettelijk vermoeden in onverdeeldheid toe aan de beide partners • Elke partner is 50 % eigenaar (tenzij anders overeengekomen in het samenlevingscontract)

Wettelijk samenwonen • Beëindiging – Bij huwelijk of andere wettelijke samenwoning van één van de partners – Vrijwillige beëindiging • Onderlinge overeenstemming • Eenzijdig

Huwen

Huwen • Voorwaarden – Toegankelijk voor • Twee personen (verbod op polygamie) • Geen bloedverwanten t. e. m. de 3 e graad

Huwen • Formaliteiten – Aangifte minstens 14 dagen vóór huwelijksdatum • Voorzien van geboorteaktes en eventueel huwelijkscontract • Controle van de voorwaarden door ambtenaar van burgerlijke stand – Kan weigering of uitstel tot gevolg hebben • Huwelijksvoltrekking op gemeente- of stadhuis – Voorlezen van artikels uit het Burgerlijk Wetboek – Opmaak huwelijksakte (≠ huwelijkscontract) – Overhandiging trouwboekje

Huwen • Huwelijksvermogensstelsels – Geheel van regels die de onderlinge vermogenstoestand van de echtgenoten bepaalt – Vier standaardvormen • Scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten (wettelijk stelsel) • Scheiding van goederen met verrekening van aanwinsten • Algehele gemeenschap – Vermogensverdeling is van belang bij • Overlijden • Echtscheiding • Bewijs ten opzichte van schuldeisers

Huwen • Huwelijkscontract – Verbod om af te wijken van de regels van het “primair huwelijksstelsel” • Verplichting tot samenwoning en getrouwheid • Bescherming van de gezinswoning – Toestemming noodzakelijk om over de rechten te beschikken • Verplichte bijdrage in de lasten van het huwelijk in verhouding tot het vermogen

Huwen • Beëindiging – Echtscheiding • Echtscheiding door onderlinge toestemming • Echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting

Het nieuwe huwelijksvermogensrecht • Wijzigingen aan de huwelijksregeling (1 september 2018) – Hertrouwen kan zonder aan erfenis van kinderen te raken – Samen een woning kopen vóór het huwelijk wordt goedkoper • Samenwonenden kunnen woning aankopen en bepalen dat deze later automatisch in het gemeenschappelijk vermogen zal zitten bij later huwelijk – Betere scheiding van goederen • Nieuw huwelijksstelsel voor de zwakke partner • Solidariteit na overlijden – Meer duidelijkheid voor zelfstandigen

Samenlevingscontract

Samenlevingscontract • Mogelijke clausules – Aanwezige bezittingen indelen in persoonlijke en onverdeelde bezittingen – Bijdrage aan de gemeenschappelijke rekening bepalen – Volmachten op de gemeenschappelijke rekening toekennen aan één of beide partijen – Bevoegdheden om contracten af te sluiten toekennen aan één of beide partijen – Afspraken met betrekking tot de kinderen – Verdeling vermogens bij relatiebreuk – Onderhoudsplicht: hulp- of bijstandsuitkering aan de partner (beperkt in de tijd) – Tijdelijk woonrecht – …

Samenlevingscontract • Formaliteiten voor feitelijk samenwonenden – Niet verplicht – Kan notarieel of onderhands • Voordeel notarieel – – Betere rechtsbescherming van de partners Juridisch correct + specifiek advies van de notaris Weerlegbaar ten aanzien van derden Beperkte kostprijs (± € 300) – Geen regels aangezien feitelijk samenwonen niet wettelijk erkend

Samenlevingscontract • Formaliteiten voor wettelijk samenwonenden – Niet verplicht – Steeds notarieel • Onderhandse akte is geen geldig bewijsmiddel ten aanzien van derden of ten aanzien van elkaar – Wettelijke beperkingen

Samenlevingscontract • Verboden clausules – Beperkingen opleggen aan de individuele vrijheid van de partners (vb. trouw) – Strijdig met de openbare orde en de goede zeden – Strijdig met andere artikels uit de wetgeving die wettelijke samenwoning regelt – Strijdig met de regels betreffende het ouderlijk gezag en de voogdij – Strijdig met de regels die de wettelijke orde van erfopvolging bepalen • Gevolg: geen erfenisbeschikkingen

Wettelijk erfrecht

Wettelijk erfrecht • Huwelijkspartner – Langstlevende echtgeno(o)t(e) heeft gewaarborgd wettelijk erfrecht (sinds 14/05/1981) • Is steeds mede-erfgenaam

Wettelijk erfrecht • Huwelijkspartner – Indien er ook kinderen zijn • Langstlevende echtgenoot erft vruchtgebruik over de gehele nalatenschap • Kinderen erven blote eigendom – Zowel voor roerende als onroerende goederen

Wettelijk erfrecht • Huwelijkspartner – Indien er geen kinderen zijn • Indien er nog andere erfgenamen zijn tot de derde orde – Langstlevende ontvangt in volle eigendom het aandeel van de overledene in het gemeenschappelijk vermogen + het vruchtgebruik van de eigen goederen van de overledene – De erfgenamen tot de derde orde krijgen de blote eigendom van de eigen goederen

Wettelijk erfrecht • Wettelijk samenwonende partner – Wettelijk erfrecht voor langstlevende wettelijk samenwonende partner (18/05/2007) • Ook zonder testament erven wettelijk samenwonenden van elkaar – De wettelijk samenwonende partner erft steeds • Het vruchtgebruik van de woning die tijdens het samenwonen diende als gemeenschappelijke woning • Het vruchtgebruik van het aanwezige huisraad – De andere wettige erfgenamen erven hiervan de blote eigendom – De overlevende partner kan • De woning blijven bewonen • Over de huuropbrengsten beschikken • Zijn vruchtgebruik verkopen – Wettelijk erfrecht geldt niet voor 2 e woning of andere goederen van de nalatenschap

Wettelijk erfrecht • Feitelijk samenwonende partner – Geen wettelijk erfrecht – Geen bescherming van gezinswoning – Bescherming moet worden geregeld via andere technieken

Erfdeel Echtgenoot Wettelijk samenwonende partner Feitelijk samenwonende partner Indien nakomelingen: vruchtgebruik op alles Vruchtgebruik op de gezinswoning Niets Indien erfgenamen tot de derde orde: volle eigendom op de gemeenschap + vruchtgebruik op het eigen vermogen Meer via testament, rekening houden met de reservataire erfgenamen NIEUW: alles naar langstlevende ongeacht huwelijksstelsel indien enkel erfgenamen van de vierde orde Indien geen afstammelingen: goederen exclusief in onverdeeldheid in volle eigendom naar langstlevende Indien geen erfgenamen tot de vierde orde: volle eigendom op alles Reserve Vruchtgebruik op ½ van de nalatenschap, minstens gelijk aan het vruchtgebruik op de gezinswoning Niets

Erfbelasting • Successierechten voor samenwonenden – Vlaams Gewest • Gelijkstelling met gehuwden indien ze bij het openvallen van de nalatenschap wettelijk samenwonend zijn of meer dan één jaar feitelijk samenwonen – Brussels Hoofdstedelijk Gewest • Enkel gelijkstelling met gehuwden voor wettelijk samenwonenden – Waals Gewest • Enkel gelijkstelling met gehuwden voor wettelijk samenwonenden – Samenwonen primeert op bloedband

Erfbelasting

Erfbelasting • Vlaams Gewest – Voorbeeld • Men erft € 100 000 aan roerende goederen van zijn tante – Te betalen erfbelasting = € 40 500 • Men erft € 100 000 aan roerende goederen van zijn tante die meer dan één jaar bij jou inwoont – Te betalen erfbelasting = € 4 500

Erfbelasting • Vrijstelling gezinswoning – Een samenwonende langstlevende partner moet in Vlaanderen net als een gehuwde partner geen erfbelasting betalen op het netto erfdeel dat hij ontvangt in de gezinswoning • Zowel in volle eigendom als in vruchtgebruik • Wettelijk samenwonen of minstens drie jaar onafgebroken feitelijk samenwonen en een gemeenschappelijk huishouden voeren – Brussel en Wallonië: ook vrijstelling voor gehuwden en wettelijk samenwonenden

Technieken om af te wijken van het wettelijk erfrecht

Technieken om af te wijken van het wettelijk erfrecht • • • Testament Schenking Huwelijkscontract Levensverzekering Beding van aanwas (tontine)

Technieken om af te wijken van het wettelijk erfrecht • Voorbeeld huwelijkscontract: clausule langst leeft, al heeft – Clausule in het huwelijkscontract waarbij overlijden zowel de roerende als de onroerende goederen volledig toekomen aan de langstlevende – Tijdelijke onterving van de kinderen – Dure clausule voor tarief erfbelasting – Oplossing • • Aanpassen van het huwelijkscontract Uitgebreid erfrecht voor de langstlevende echtgenoot Kostprijs van de wijziging van het huwelijkscontract: ± € 300 Wijzigen naar een contract met een keuzebeding

Zorgvolmacht • Lastgevingsovereenkomst • Beheer vermogen overdragen indien u handels- of wilsonbekwaam bent • Vertrouwenspersoon • Handelingen opsommen • Successieplanning • Onderhands of notarieel • Kostprijs: 300 tot 500 euro via notaris

Kopen

Kopen • Woning wordt samen aangekocht – Geen onderscheid tussen gehuwden, wettelijk samenwonenden en feitelijk samenwonenden • Beide partners zijn eigenaar • Meestal 50/50 – Andere verdeling kan, ongeacht de geïnvesteerde middelen

Kopen • Woning aangekocht door één van de partners – Probleem: partner niet-eigenaar investeert in de woning • Afspraken maken via huwelijkscontract of samenlevingscontract – Bouwgrond aangekocht door één van de partners • Woning wordt ook eigendom van die partner (= natrekking) • Oplossing: recht van medeopstal

Beding van aanwas / Tontine • Testament of beding van aanwas? • Erfbelasting bij testament is vaak lager dan registratiebelasting bij beding van aanwas Situatie • Voorbeeld Een woning wordt aangekocht door twee feitelijk samenwonenden (> 3 jaar) in Vlaanderen Waarde van het onroerend goed bij overlijden is € 250. 000 Kost erfenis beding van aanwas € 12. 500 € 125 000 x 10 % Kost erfenis testament € 0

Beding van aanwas / Tontine • Beding van aanwas of testament? – Nadeel testament • Eenzijdig herroepbaar • Rekening houden met reservataire erfgenamen – Oplossing: optioneel beding van aanwas (testament + beding van aanwas)

Belastingen

Belastingen • Personenbelasting – Tot 31/12/2003: gehuwden en alleenstaanden – Vanaf 01/01/2004: gehuwden, wettelijk samenwonenden en alleenstaanden • Feitelijk samenwonenden hebben beiden het statuut van alleenstaanden • Fiscale regels met betrekking tot gehuwden gelden ook voor wettelijk samenwonenden

Belastingen • Personenbelasting – Feitelijk samenwonenden • Krijgen afzonderlijke aangifte • Worden belast als alleenstaanden • Geen fiscale optimalisatie mogelijk tussen de partners

Voordelen: gehuwden en wettelijk samenwonenden – Belastingvrije sommen • Geen discriminatie op het gebied van basis belastingvrije som • Gehuwden en wettelijk samenwonenden kunnen de belastingvrije sommen overdragen naar de andere partner – Beroepsverliezen • Gehuwden en wettelijk samenwonenden kunnen beroepsverliezen bij elkaar aanzuiveren

Voordelen: gehuwden en wettelijk samenwonenden • Huwelijksquotiënt – Enkel mogelijk voor gehuwden en wettelijk samenwonenden – Gezin met één inkomen • Aan diegene zonder beroepsinkomsten wordt 30 % toegekend van de beroepsinkomsten van de andere die een inkomen heeft (plafond AJ 2021 € 11 090) – Gezin met twee inkomens • Indien één van de partners een inkomen geniet dat lager ligt dan 30 % van de twee beroepsinkomens samen > zelfde methode – Automatisch toegepast door de fiscus

Nadelen: gehuwden en wettelijk samenwonenden – Belastingvrije sommen • Bijkomende belastingvrije sommen – Feitelijke koppels: kind van de ene partner kan ten laste genomen worden door de andere partner » Op voorwaarde dat deze het kind hoofdzakelijk ten laste heeft – Feitelijke koppels: één van de partners kan genieten van bijkomende belastingvrije som voor alleenstaanden met kinderen (€ 1 630 AJ 2021)

Nadelen: gehuwden en wettelijk samenwonenden • Voorwaarden kind ten laste – Kinderen worden ten laste aangemerkt zolang ze geen netto-inkomen hebben dat meer bedraagt dan € 3 380/jaar (AJ 2021) • Dit grensbedrag is enkel van toepassing voor wettelijk samenwonenden en gehuwden – Kinderen van alleenstaanden (en dus van feitelijk samenwonenden) zijn ten laste zolang ze geen netto-inkomen hebben dat meer bedraagt dan € 4 880/jaar (AJ 2021) • Is het kind van een alleenstaande gehandicapt dan bedraagt de grens € 6 200 (AJ 2021)

Verzekeringen

Levensverzekering • Levensverzekeringen met fiscaal voordeel – Pensioensparen en langetermijnsparen • Voorwaarden: begunstigde bij overlijden = echtgeno(o)t(e) / wettelijk samenwonende partner of bloedverwanten tot 2 de graad – Feitelijk samenwonende partner komt niet in aanmerking als begunstigde in bij levensverzekeringen in het kader van het pensioensparen of het lange termijnsparen

Levensverzekering • Levensverzekeringen met fiscaal voordeel – Groepsverzekering • Uitkering bij overlijden – Vrijgesteld van successierechten indien de uitkering bij overlijden gebeurt aan de echtgenoot of aan kinderen jonger dan 21 jaar » Niet geldig voor zelfstandige bedrijfsleiders – Geen gelijkstelling tussen loontrekkende wettelijk samenwonenden en gehuwden

Levensverzekering • Levensverzekeringen als alternatief voor testament – De levensverzekering is de ideale techniek voor feitelijk samenwonenden om elkaar te begunstigen bij overlijden – Constructie: A – A - B • Verzekeringsnemer = partner 1 Verzekerde = partner 1 Begunstigde bij leven = partner 1 Begunstigde bij overlijden = partner 2 • Partner 2 sluit een spiegelcontract af – Keuze tussen eenmalige storting of periodieke premies – Successierechten verschuldigd aangezien beding ten behoeve van een derde • Oplossing: incalculeren in het overlijdenskapitaal

Levensverzekering • Levensverzekeringen als alternatief voor testament – De levensverzekering is de ideale techniek voor feitelijk samenwonenden om elkaar te begunstigen bij overlijden – Constructie: A – B - A • Verzekeringsnemer = partner 1 Verzekerde = partner 2 Begunstigde bij overlijden = partner 1 • Partner 2 sluit een spiegelcontract af – Keuze tussen eenmalige storting of periodieke premies – Geen successierechten verschuldigd aangezien beding ten behoeve van zichzelf

Andere verzekeringen – – – Brandverzekering Autoverzekering Familiale verzekering Hospitalisatieverzekering Begrafeniskostenverzekering

Sociale zekerheid

Sociale zekerheid • Feitelijke gezinssituatie – Geen rekening houden met de juridische gezinssituatie voor partners (gehuwd, feitelijk samenwonend, wettelijk samenwonend) – Opdeling volgens feitelijke gezinssituatie • Alleenstaanden • Personen met gezinslast • Persoon woont samen met zijn partner (samenwonenden) – Doel: bewaren van sociale evenwicht

Sociale zekerheid Uitkering bij dodelijk arbeidsongeval Gehuwd koppel Wettelijk samenwonend koppel Feitelijk samenwonend koppel Uitkering sociale zekerheid Echtgenoot heeft recht op eenmalige uitkering bij een dodelijk arbeidsongeval van zijn echtgenoot Wettelijk samenwonende heeft recht op eenmalige uitkering bij een dodelijk arbeidsongeval van zijn partner Feitelijk samenwonende heeft geen recht op eenmalige uitkering bij een dodelijk arbeidsongeval van zijn partner Wettelijke arbeidsongevallenverzekering gefinancierd door de werkgever Echtgenoot heeft recht op een uitkering van een rente in geval van een dodelijk arbeidsongeval van zijn echtgenoot Wettelijk samenwonende heeft recht op een uitkering van een rente in geval van een dodelijk arbeidsongeval van zijn partner indien notarieel samenlevingscontract met verplichting tot bijstand Feitelijk samenwonende heeft geen recht op een uitkering van een rente in geval van een dodelijk arbeidsongeval van zijn partner

Sociale zekerheid • Pensioen – Rustpensioen = pensioen uitgekeerd door de Staat voor eigen gepresteerde arbeid – Overlevingspensioen = pensioen uitgekeerd door de Staat voor gepresteerde arbeid van een overleden echtgenoot

Sociale zekerheid • Rustpensioen is afhankelijk van de gezinssituatie – Voorwaarden om in aanmerking te komen voor een gezinspensioen – Gerechtigde is gehuwd – De partner heeft elke beroepsactiviteit stopgezet – De partner ontvangt geen vervangingsinkomen • Om het pensioen te berekenen worden de lonen vermenigvuldigd met 75% – Voorwaarden om in aanmerking te komen voor een alleenstaandepensioen – Alle andere gevallen • Om het pensioen te berekenen worden de lonen vermenigvuldigd met 60%

Sociale zekerheid • Overlevingspensioen – Ten minste één jaar vóór het overlijden gehuwd zijn • Uitzondering – Kind uit het huwelijk geboren » Kind geboren tijdens het huwelijk » Kind geboren binnen de 300 dagen na het overlijden – Overlijden te wijten aan een ongeval na het huwelijk of aan een beroepsziekte – Kind ten laste waarvoor één van de echtgenoten kinderbijslag ontving – Langstlevende echtgenoot moet minimum 48 jaar zijn • Uitzondering – Kind ten laste – Langstlevende echtgenoot wordt als volledig invalide (> 66%) beschouwd – Geen (vervangings-) inkomsten genieten hoger dan de grenzen van toegelaten arbeid – Wijzigingen vanaf 1/1/2015 • 45 j. > 55 j. (2030) • Overgangsuitkering 1 of 2 jaar

Sociale zekerheid • Overlevingspensioen – Het overlevingspensioen wordt berekend op basis van het pensioen van de overleden partner volgens het gezinsstelsel • Overlevingspensioen = 80 % van het gezinspensioen – Enkel mogelijk voor gehuwde partners, niet voor feitelijk of wettelijk samenwonenden • Toegeving Grondwettelijk Hof – Eerst wettelijk samenwonen, dan huwen wettelijke samenwoning telt mee bij bepaling van termijn van 1 jaar

Conclusie

Conclusie samenlevingsvormen • Er is geen best choice: keuze is afhankelijk van ieders voorkeur – Bescherming patrimonium + erfrecht huwen – Geen eigendommen feitelijk samenwonen is een optie, zodra er eigendommen aangekocht worden beter de bescherming opzoeken van het wettelijk samenwonen of huwen – Geen overdracht van vermogen, men wil niet dat het vermogen bij de partner terechtkomt feitelijk samenwonen (of wettelijk samenwonen en het wettelijk erfrecht neutraliseren via een testament)

Conclusie samenlevingsvormen • Er is geen best choice: keuze is afhankelijk van ieders voorkeur – Pensioen huwen, vooral wanneer slechts één partner een inkomen heeft – Belastingen indien slechts één inkomen best wettelijk samenwonen of huwen zodat je van het huwelijksquotiënt kan genieten – Successierechten bijna volledige gelijkschakeling, feitelijk samenwonenden moeten wel 1 jaar feitelijk samenwonen om van de voordelige tarieven te kunnen genieten (3 jaar voor gezinswoning) – Rekening houden met persoonlijke, familiale, traditionele, religieuze en andere factoren

Successieplanning voor beginners Bestellen kan via mail naar: bart. chiau@gmail. com Het boek en de factuur worden opgestuurd