Saln Gelitirilmesi ve Bu Alandaki Baarl Uygulamalar Do

Sağlığın Geliştirilmesi ve Bu Alandaki Başarılı Uygulamalar Doç Dr Birgül Piyal Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi piyal@health. ankara. edu. tr

Ottawa Sözleşmesi Sağlığı Geliştirme Etkinlikleri 1. Sağlıklı Kamu Politikaları Oluşturmak 2. Destekleyici Çevreler Yaratmak 3. Toplum Etkinliklerini Güçlendirmek 4. Kişisel Becerileri Geliştirmek 5. Sağlık Hizmetlerini Yeniden Düzenlemek Sağlığı Geliştirmenin Omurgası (Anahtar Stratejiler) 1986

“Sağlığı Geliştirmenin Etkililiğinin Kanıtı” Yeni Avrupa’da Halk Sağlığını Biçimlendirmek Uluslararası Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi Birliği (IUHPE) Avrupa Komisyonu’na Hazırlanan Rapor Birinci Bölüm Çekirdek Doküman İkinci Bölüm Kanıt Kitabı

Sağlığı Geliştirme Sonuçları Modeli Sağlığı Geliştirme Eylemleri Sağlığı Geliştirme Sonuçları Orta Dönem Sağlık Sonuçları ve Toplumsal Sonuçlar

Çizelge 1. Sağlığı Geliştirme İçin Bir Sonuç Modeli a Eğitim Sağlığı Geliştirme Eylemleri Hasta eğitimi, okul eğitimi, görsel ve yazılı basın iletişimi gibi örnekleri kapsar Toplumsal hareketlilik Savunuculuk Toplum kalkınması, grupsal kolaylaştırma, teknik öneri gibi örnekleri kapsar Lobicilik, politik örgütlenme ve eylemlilik, bürokratik durağanlığın üstesinden gelme gibi örnekleri kapsar

Çizelge 1. Sağlığı Geliştirme İçin Bir Sonuç Modeli b Sağlığı Geliştirme Sonuçları (müdahale etkisi ölçütleri) Sağlık okuryazarlığı Sağlığa ilişkin bilgi, tutumlar, güdülenme, davranışsal niyetler, kişisel beceriler, öz-efficaccy kapsayan ölçütler Toplumsal eylem ve etki Toplum katılımı, toplumsal güçlendirme, toplumsal normlar, kamu görüşü kapsayan ölçütler Sağlıklı kamu politikaları ve kurumsal uygulama Politik veriler, mevzuat, düzenleme, kaynak aktarımı, kurumsal uygulamaları kapsayan ölçütler

Çizelge 1. Sağlığı Geliştirme İçin Bir Sonuç Modeli c Orta Dönem Sağlık Sonuçları (modifiye edilebilir sağlık belirleyicileri) Sağlıklı yaşam biçimleri Tütün kullanımı, yiyecek seçimleri, fiziksel etkinlik, alkol ve yasadışı ilaç kullanımını kapsayan ölçütler Etkili sağlık hizmetleri Koruyucu hizmet sunumu, sağlık hizmetlerinin uygunluğunu ve erişimini kapsayan ölçütler Sağlıklı çevreler Güvenli fizik çevre, destekleyici ekonomik ve toplumsal koşullar, iyi gıda sunusu, kısıtlanmış tütün ve alkol erişimini kapsayan ölçütler

Çizelge 1. Sağlığı Geliştirme İçin Bir Sonuç Modeli d Toplumsal Sonuçlar Sağlık Sonuçları ve Toplumsal Sonuçlar Yaşam kalitesi, işlevsel bağımsızlık, hakkaniyeti kapsayan ölçütler Sağlık Sonuçları Azalmış morbidite, sakatlık ve önlenebilir mortaliteyi kapsayan ölçütler

Başarılı Uygulamalar • Sağlığı geliştirme önemli sağlık sorunları ile başa çıkmada ne kadar geçerlidir ? • Hangi kaynaklara gereksinim vardır ? • Hangi stratejiler işe yarar ? • Kanıtlar politika yapıcıları ikna edecek kadar güçlü müdür ?

Başarılı Uygulamalar I, III, IV Diyet Müdahalesinin Sağlık Etkilerini İnceleyen Kontrollü Toplum Müdahalesi Çalışmaları

Başarılı Uygulamalar Çalışma Kuzey Karelia Projesi, 1972 Program Eğitim, toplumsal örgütlenme, kitle iletişimi Davranışsal etkileri 10 yıllık izlem sonrası sigara içmede E % 28 fv K%14 fy Risk etm etkileri 10 yıllık izlem sonrası TC (E % 3 K % 1) SBP (E % 4 K % 5) DBP (E% 1, K % 2) I Morbidite/ mortalite CHD mortalitesinde 5 yıllık izlem sonrası E %4 K %2 25 yıllık izlem sonrası E % 73 E: Erkek K: Kadın fv: Fark var (p<0, 05) fy: Fark yok (p>0, 05) TC: Total Serum Kolesterol SBP: Sistolik Kan Basıncı DBP: Diyastolik Kan Basıncı BMI: Vücut Kütle İndeksi HDL: Yüksek Dansiteli Lipoprotein RHR: Dinlenme Hali Kalp Hızı CHD: Koroner Kalp Hastalığı MI: Miyokard İnfarktüsü

Başarılı Uygulamalar Çalışma Çoklu Risk Etmeni Müdaha. Çalışması 1973 Program Yüksek riskli grupların eğitimi, hipertansiyon tedavisi Davranışsal etkileri 7 yıllık izlem sonrası sigara içmede %14 Risk etm etkileri 7 yıllık izlem sonrası TC % 2 DBP % 4 II Morbidite/ mortalite MI mortalitesinde azalma (fv) E: Erkek K: Kadın fv: Fark var (p<0, 05) fy: Fark yok (p>0, 05) TC: Total Serum Kolesterol SBP: Sistolik Kan Basıncı DBP: Diyastolik Kan Basıncı BMI: Vücut Kütle İndeksi HDL: Yüksek Dansiteli Lipoprotein RHR: Dinlenme Hali Kalp Hızı CHD: Koroner Kalp Hastalığı MI: Miyokard İnfarktüsü

Başarılı Uygulamalar III Çalışma Program Minnesota Kalp Sağlığı Programı 1980 Kitle iletişimi, toplumsal örgütlenme, doğrudan eğitim Davranışsal etkileri Sigara içme prevelansında eğilimi E bütün gruplarda yılda (-% 1. 5) K tedavi grubunda (- % 1. 4) Risk etm etkileri Tedavi ve kontrol gruplarında benzer şekilde. TCde eğilimi Yılda (-1. 12 mg/dl) Morbidite/ mortalite CHD ve inme mortalitesi ve morbiditesinde anlamlı etki yok E: Erkek K: Kadın fv: Fark var (p<0, 05) fy: Fark yok (p>0, 05) TC: Total Serum Kolesterol SBP: Sistolik Kan Basıncı DBP: Diyastolik Kan Basıncı BMI: Vücut Kütle İndeksi HDL: Yüksek Dansiteli Lipoprotein RHR: Dinlenme Hali Kalp Hızı CHD: Koroner Kalp Hastalığı MI: Miyokard İnfarktüsü

Başarılı Uygulamalar Çalışma Program Alman Kardiyovasküler Koruma Çalışması, 1984 Çok etmenli entegre eğitim programı Davranışsal etkileri 6 yıllık izlem sonrası sigara içmede net (%7) IV Risk etm etkileri Morbidite/ mortalite 6 yıllık izlem sonrası TC de net (%2), SBP de (%2) ve DBP de(%2), HDL ve BMI de etki yok Ölçülmedi E: Erkek K: Kadın fv: Fark var (p<0, 05) fy: Fark yok (p>0, 05) TC: Total Serum Kolesterol SBP: Sistolik Kan Basıncı DBP: Diyastolik Kan Basıncı BMI: Vücut Kütle İndeksi HDL: Yüksek Dansiteli Lipoprotein RHR: Dinlenme Hali Kalp Hızı CHD: Koroner Kalp Hastalığı MI: Miyokard İnfarktüsü

Başarılı Uygulamalar Müdahale Erkek Kadın Sigara bıraktırma Orta ve ağır HT nun tedavisi Hafif HT nun tedavisi Diyet tedavisi HC nin ilaçla tedavisi 2, 6083, 738 $ 8, 56438, 678 $ 11, 90659, 840 $ 16, 14220, 158 $ 33, 85081, 010 $ 4, 4826, 756 $ 9, 58557, 983 $ 15, 24886, 075 $ 57, 17562, 154 $ 104, 100259, 150 $ Kardiyovasküler hastalıkları azaltma müdahalelerinden kazanılan yaşam yılları maliyeti İspanya 1998, Kaynak : Plans Rubrio HT: Hipertansiyon HC: Hiperkolesterolemi SÇS

Başarılı Uygulamalar E Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi * Modül 3 Değerlendirme, Kalite, Denetim Illich (1975) “doktor yumruklayan” “çarpan” Ian Kennedy (1981) BBC muhabiri(ekonomist), hedefi hekimler özellikle de psikiyatristler Petr Skrabenek (1984) hedefi sağlık bakım sistemi ve tıbbi yerleşimler * Baric L ve Baric LF Barns Yayınları

Başarılı Uygulamalar E Lalonde raporu ve BD Sağlık Bölümü’nün metni “healhtist” kabul ediliyor “sağlık bireysel davranışlara bağlıdır” “kurbanın suçlanması” * Baric L ve Baric LF Barns Yayınları

Başarılı Uygulamalar E Petr Skrabenek : “healthism” “lifestylism” “coercieve medicine” İnsan etkinlikleri kabul edilen / edilmeyen sağlıklı / sağlıksız önerilen / yasaklanan sorumlu / sorumsuz * Baric L ve Baric LF Barns Yayınları

Başarılı Uygulamalar North Karelia, Finlandiya (1972) 25 yıllık deneyim (35 -64 yaş erkek nüfusta) Kalp damar hastalıkları mortalitesi %68 Koroner kalp h mortalitesi %73 Bütün nedenlere bağlı mortalite % 49 Akciğer kanseri mortalitesi % 71 Diğer nedenlere bağlı kanser mortalitesi % 44 Puska ve ark 1998

Başarılı Uygulamalar • • Okullar İşyerleri Kentler ve Yerel topluluklar gibi bazı yerleşimler sağlığı geliştirme açısından etkili uygulama olanakları sunar (sağlar)

Başarılı Uygulamalar Bazı bilim adamlarının isteyeceği kadar “saf” değildir Bazı doğalcıların isteyeceği kadar da “bilimsel” değildir yüksek riskli gruplarda başarı daha iyi

Kaynaklar § § § The Evidence of Health Promotion Effectiveness. Shaping Public Health in a New Europe, IUHPE. Health Promotion and Health Education, Module 3. Riddle V. : Reducing social inequalities in health: public health, community health or health promotion. IUHPEPromotion&Education

Ottawa Sözleşmesi SAVUN ( Advocate ) KOLAYLAŞTIR ( Enable ) ARACI OL ( Mediate ) 1986