SALIKLI YALANMA AKTF YALANMA BAARILI YALANMA Prof Dr

SAĞLIKLI YAŞLANMA? AKTİF YAŞLANMA? BAŞARILI YAŞLANMA? Prof. Dr. Reyhan Uçku DEÜ Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı 17. PHK / R UÇKU / 2012 1

UNFPA, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 2

ÇOCUK YAŞLI UNFPA, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 3

Toplum yaşlanması hızı; 65+ nüfus oranının %7’den 14’e çıkma süresi Fransa 110 yıl ABD 60 yıl Brezilya 20 yıl WHO, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 4

Dünya genelinde yaşlılık ve sorunlarının gündeme gelmesi ile birlikte sağlıklı yaşlanma, aktif yaşlanma, başarılı yaşlanma gibi kavramlarda kullanılmaya başlanmıştır 17. PHK / R UÇKU / 2012 5

DSÖ Avrupa Bölgesi 21. yüzyılda Herkes İçin Sağlık hedefleri içinde sağlıklı yaşlanma hedefi sistematik olarak planlanan sağlığı geliştirme çabaları ve yaşam boyu sağlığın koruması yoluyla bireylerin sağlıklı yaşlanmaya hazırlanması gerekliliği 17. PHK / R UÇKU / 2012 6

DSÖ’nün Sağlıklı Kentler Ağı 4. fazında (2003 -2007 dönemi) sağlıklı yaşlanma çekirdek tema hedef tüm yaşlarda sağlıklı, güvenli ve sosyal katılımlı yaşam hakkı ve her alanda fırsat eşitliği sağlanması yaşlıların sağlık ve bakım gereksinimine bütüncül ve dengeli bir yaklaşım sağlayan plan ve politikalar geliştirmek, güçlü bir politik kararlılık oluşturmak 17. PHK / R UÇKU / 2012 7

AB, Beyaz Kitap, Sağlık İçin Hep Birlikte, Stratejik Yaklaşım (2008 -2013) Sağlıklı yaşlanma desteklenmeli Sağlık sorunlarını ve engelliliği önlemek amacı ile erken yaşlardan başlayarak yaşam boyunca sağlığı geliştirme Sosyal, ekonomik ve çevresel faktörlerle ilişkili sağlıktaki eşitsizliklerle başa çıkma 17. PHK / R UÇKU / 2012 8

Sağlıklı Yaşlanma bir son değil; tıbbi, psiko-sosyal ve bakım boyutları olan bir süreç Sürecinin belirleyicileri nfiziksel özellikler (genetik, hastalıklar, yaşam biçimi, beslenme, fiziksel aktivite) nbilişsel ve zihinsel işlevler nsosyal ve toplumsal ağlar nyaşam ve çalışma koşulları nsosyo-ekonomik, kültürel ve çevresel faktörler 17. PHK / R UÇKU / 2012 9

Aktif yaşlanma yaşlanan bireylerin yaşam kalitesini artırmak, sağlıklı yaşam beklentisini uzatmak için sağlık, güvenlik ve katılım açısından fırsatları en uygun hale getirme süreci 17. PHK / R UÇKU / 2012 10

tüm yaşam dönemlerini kapsayan bir süreç Aktif yaşlanma sürecinin belirleyicileri nekonomik, sosyal, davranışsal ve bireysel etmenler, nfiziksel nsağlık çevre, ve sosyal hizmetler cinsiyet ve kültür hepsiyle kesişen belirleyiciler 17. PHK / R UÇKU / 2012 11

Başarılı yaşlanma Üç bileşeni nhastalık ve sakatlık riskini en aza indirmek nzihinsel ve fiziksel fonksiyonları sürdürmek, nsosyal ilişkiler ve etkinliklere katılım yoluyla yaşamla bağlantılı olmak 17. PHK / R UÇKU / 2012 12

WHO 2012 Dünya Sağlık Günü İyi Sağlık Yıllara Yaşam Katar yaşam boyu sağlıklı ve aktif yaşlanma yaklaşımı WHO, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 13

yaşam boyu sağlıklı ve aktif yaşlanma yaklaşımı 1. BOH önlemek ya da başlamasını, ilerlemesini geciktirmek amacıyla tüm yaşlarda sağlıklı davranış geliştirme 2. Erken tanı ve nitelikli bir bakım ile BOH sonuçlarını en aza indirme 3. Yaşlıların sağlığını ve katılımını destekleyen fiziksel ve sosyal çevre oluşturma 4. Toplumsal yaklaşımları, tutumları yaşlının katılımını cesaretlendirecek şekilde değiştirme WHO, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 14

BOH gelişimi 1. Sağlıklı davranışları geliştirme WHO, 2002 17. PHK / R UÇKU / 2012 15

Sağlıklı davranışları geliştirme yaşam boyu risk azaltma Ø Fiziksel aktivite Ø Tütün ürünlerini tüketmeme Ø Sağlıklı beslenme Ø Zararlı düzeyde alkol kullanmama WHO, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 16

50 yaş ve üzeri bireylerde risk faktörü prevalansı (%) Sigara Fazla alkol Yetersiz beslenme Obezite Abdominal O HT Düşük FA UNFPA, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 17

Yaşlılarda BOH hastalık risk faktörleri Hergün sigara içen oranı Günlük tüketilen meyve sayısı Günlük tüketilen sebze sayısı Toplam sebze-meyve sayısı %11. 3 1. 2 1. 6 2. 8 Hiç fizik aktivite yapmayan oranı %39. 8 Hafif şişman oranı Şişman oranı Hafif şişman-şişman oranı %38. 7 %17. 9 %56. 6 17. PHK / R UÇKU / 2012 UHHA, 2003 18

Sağlıklı davranışları geliştirme etkili girişimler Ø Vergi artırma Ø Toplu yaşam alanlarında tütün kullanmama Ø Besindeki tuzu azaltma Ø Beslenme ve fizik aktivite konusunda toplumun farkındalığını artırma WHO, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 19

2. BOH sonuçlarını en aza indirme WHO, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 20

60 yaş ve üzeri bireylerde orta-ağır engellilik (milyon) yüksek gelirli ülkeler orta-düşük gelirli ülkeler Görme kaybı İşitme kaybı Osteoartrit İKH Demans KOAH SVH Depresyon RA WHO, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 21

BOH sonuçlarını en aza indirme n Erken tanı n Nitelikli, güvenli, hastaneye dayalı olmayan bir bakım n Uzun süreli bakım n Palyatif bakım WHO, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 22

3. Destekleyici fiziksel ve sosyal çevre oluşturma n n n erişilebilirlik ulaşım kuşaklararası dayanışma toplumsal tutum hizmet sunumunu geliştirme WHO, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 23

4. Toplumsal yaklaşımları, tutumları değiştirme n n yaş ayrımcılığı yapan tutumları, davranışları değiştirme yaşlıları yük değil, kaynak olarak değerlendirme WHO, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 24

Sağlıklı yaşlanma bir süreç olarak ele alınıp şu prensipler öncelenmeli • Yaşlılar toplum için bir kaynak olarak ele alınmalı • Sağlığı geliştirmenin hiçbir zaman geç olmadığı benimsenmeli • Yaşlılar da kendini geliştirme fırsatına sahip olmalı ve kendileri ile ilgili karar mekanizmalarına katılabilmeli • Yaşlılıkta da gözlenen yaş, cins, etnik yapı, sağlık durumu, özürlülük, sosyo-ekonomik durum gibi farklılıklar göz önüne alınmalı 17. PHK / R UÇKU / 2012 25

Yaşlılıkta da sağlıkta eşitsizlikle mücadele ve alta yatan sosyal belirleyicilerin iyileştirmesi sağlıklı yaşlanmanın temelinde yer almalı 17. PHK / R UÇKU / 2012 26

RİSK Değişken KORUYUCU Sonuç Öğrenim Düşük öğrenim Değişken Sonuç Öğrenim Ölüm kaygısı Demans Yaşam kalitesi İhmal-istismar Günlük yaşam aktivitesi Tedaviye uyum Sağlık algısı Yalnızlık Sağlıksız beslenme Fiziksel inaktivite Yüksek öğrenim Kognitif fonksiyon Özbakım Yaşam memnuniyeti İlaç bilgisi Yaşlı Sağlığı, 2012 17. PHK / R UÇKU / 2012 27

RİSK KORUYUCU Gelir ve gelire ilişkin değişkenler Düşük gelir Demans Depresyon İhmal-istismar Yalnızlık Yüksek gelir Özbakım Yaşam memnuniyeti Kötü gelir algısı Koroner olay Umutsuzluk Sağlık algısı Sağlıksız beslenme Fiziksel inaktivite İyi gelir algısı Kognitif fonksiyon Depresyon Sosyal destek Sağlık güvencesizliği Yaşam memnuniyeti Özbakım Sağlık varlığı Sağlık algısı Sağlık kurumuna başvuru Sosyal destek güvencesi Tapulu mal varlığı İş /meslek/ sınıf İşi olmama İhmal-istismar İş /meslek/ sınıf Demans Kendi hesabına çalışma Kognitif fonksiyon Beyaz yakalı/ yüksek nitelikli çalışan olma Kognitif fonksiyon Fiziksel inaktivite 17. PHK / R UÇKU / 2012 Yaşlı Sağlığı, 2012 28

TEŞEKKÜRLER 17. PHK / R UÇKU / 2012 29