SALIK HZMETLER MESLEK YKSEOKULU PATOLOJ PROGRAMI PLT210 SALIK

SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEOKULU PATOLOJİ PROGRAMI PLT-210 SAĞLIK YÖNETİMİ Öğr. Gör. Hayrettin KATİPOĞLU

SAĞLIK HİZMETLERİNDE YÖNETİCİLİK VE LİDERLİK PLT-210 SAĞLIK YÖNETİMİ Hafta-8

SAĞLIK HİZMETLERİNDE YÖNETİCİLİK VE LİDERLİK VE YÖNETİCİLİK KAVRAMI Liderlik; ü Bireyler tarafından gerçekleştirilen ü Diğer bireylerin ortaklaşa yaratılan vizyona dönük bir araya gelmesini, ü İstekli bir şekilde ortak hedefleri benimsemesini ve bütün varlıkları ile katkıda bulunmasını sağlayan enerjik bir süreç olarak tanımlanabilmektedir. Bir başka yaklaşımla, liderlik, bireyleri belirlenen amaçlar doğrultusunda harekete geçirme yeteneği şeklinde tanımlanabilir.

Lideri, yöneticiden ayıran birtakım farklılıkların bilinmesi de liderliği kavramımızı kolaylaştıracaktır. Örneğin bunlardan biri, yöneticinin otoritesi resmî iken liderin otoritesinin ise, gayri resmî olmasıdır. Liderlik bir mevkiye gerek duymaz ve insanları etkileme gücüne sahiptir. Oysa yöneticilik için bir mevkiye dayanmak esastır.

Sağlık sektörü özelliği nedeniyle yönetilmesi oldukça karmaşık çok alanlı bir özelliğe sahip olması bakımından lider yöneticiye çok daha fazla ihtiyaç duyulan sektörlerden biridir. Bu sebeple sağlık liderlerinin sahip olması gereken özellikler de bu nispette artmaktadır. Örneğin ekip çalışması, uzmanlık bilgisi, stratejik olma, bağlantılar kurabilme, değişimi yönetme gibi özellikler sağlık liderinin sahip olması gereken özelliklerden bir kaçıdır.

Tıp (Sağlık) Yöneticisinin Sahip Olması Gereken Yeterlilikleri ü Keşfedicilik (Creativity) ü Gidişatı anlamak ü Stratejik, vizyoner olmak ü Değişimi sağlamada etkileme, ağ oluşturma ve kurma ü Değişimi sağlamak için sistemleri, politikaları ve planları geliştirme ve uygulama ü Bireysel performansı ve potansiyeli geliştirebilme ü Ekip çalışmasını ve iş birliğini geliştirme ü Kişisel niteliklere sahip olma ve dürüstlük ü Uzmanlık bilgisine sahip olma

LİDERLİKTE GÜÇ OTORİTE YETKİ KAVRAMI Weber, güç ve otoriteyi birbirinden ayırmıştır. Güç, biçimsel beceri veya nitelikle değil, yapı içindeki pozisyonla yasallaşmaktadır. Güç kaynaklarını sosyal bilimciler farklı şekillerde açıklamışlardır. Literatürde en yaygın güç kaynakları, French ve Raven tarafından açıklanmıştır.

Buna göre güç kaynakları şu şekildedir: ü Yasal Güç: Bu tür güç, liderin yasal yetkisinden kaynaklanır. Otorite gücü olarak da adlandırılabilir. ü Ödüllendirme Gücü: Liderin astlarını ödüllendirme gücüdür. Liderler, organizasyonlarda, ücret artışları ve terfilerde rol oynayarak astlarını etkileyebilirler. ü Zorlayıcı Güç: Zorlayıcı güç, yöneticinin, cezalandırmaya dayalı güç türüdür ü Uzmanlık Gücü: Bireyin belirli bir alandaki uzmanlık bilgisine dayanmaktadır. Uzmanlık gücü, sadece üstlere ait değil; hem üstlerde hem de astlarda bulunabilen bir güç türüdür.

Buna göre güç kaynakları şu şekildedir: ü Karizmatik Güç: Bireyin sahip olduğu özellikleri sayesinde, diğer kişiler tarafından taklit edilmesini veya ona sadakatle bağlanmalarını sağlayan güçtür. Toplumbilim literatüründe liderliğin üç temel anlamı bulunmaktadır: a) herhangi bir pozisyonda kazanılan nitelik, b) kişinin bir özelliği, c) kişinin bir davranışı anlamındadır.

ÖZELLİKLER TEORİSİ Özellikler Teorisine göre, liderlerin doğuştan sahip oldukları yetenekler ve daha sonraki yıllarda kazandıkları bazı nitelikleri onların liderliğini sağlamaktadır. Bu teoride, bazı kişilerin, belirli özelliklere sahip doğduklarını ve bu nitelikleri dolayısıyla her yerde ve her zaman lider olarak ortaya çıktıklarını ileri sürmüşlerdir. Bu özelikler içerisinde zekâ, kendine güven, geniş görüşlülük, sağlıklı olma, yüksek sosyoekonomik toplum içinde doğmuş olma gibi özellikler yer almıştır.

DAVRANIŞSAL TEORİ Davranışsal teori, liderin takipçilerine nasıl davrandığıyla ilgili değerlendirmelerini ele almakta, liderin sahip olduğu özelliklerinin değil, liderlik yaparken gösterdiği davranışlarının, onun etkin liderliğini sağlayan unsurlar olduğu ifade edilmektedir.

DURUMSAL LİDERLİK YAKLAŞIMLARI Bu kurama göre, liderlik belirli nitelikler sonucu ortaya çıkan bir durum olmayı, daha çok çevrenin ve şartların bir gereği olarak ortaya çıkan bir durumdur. Diğer bir ifadeyle, belirli niteliklere sahip olan bir kimse bazı durumlarda lider olabildiği hâlde, aynı şahıs farklı durumda lider olmayabilir. Bu kuramın temel felsefesi şudur: “Her zaman ve her yerde geçerli tek ve en iyi bir liderlik tarzı yoktur”.

MODERN LİDERLİK TEORİLERİ Dönüşümcü Liderlik Dönüşümcü liderlik, bir liderin kendisini izleyen kişilerin ihtiyaçlarını, inançlarını ve değer yargılarını değiştirebildiğinde var olabilen liderliktir. Bir başka yaklaşımla, dönüşümcü liderlik, grubun hedef ve misyonunu benimseyerek takipçilerin menfaatlerini kendi çıkarları üstünde tuttuğunda ortaya çıkabilen liderlik yaklaşımıdır. Dönüşümcü liderlik modeli dört boyutlu olarak kabul edilmektedir. 1 -Karizma: Dönüşümcü liderlikte karizma ilk unsur olarak ele alınmaktadır. Karizma, yetenek anlamına gelen eski Yunancadaki “hediye, “Allah vergisi” gibi anlamlara gelen “gift” kelimesinden kaynağını aldığı ifade edilmektedir.

Dönüşümcü liderlik modeli dört boyutlu olarak kabul edilmektedir. 2 -Entelektüel Uyarım: Takipçilerin problemlerin daha fazla farkına varmalarını, daha üretken ve yenilikçi olmalarını, soru sormalarını cesaretlendiren ve alışılan davranış kalıplarını değiştirmeye yönlendiren liderlik boyutudur. 3 -İlham Kaynağı Olma: Takipçiler için iyimser bir ortam sağlayarak onların heyecanlarını uyandırmadır. 4 -Bireyselleştirilmiş İlgi: Liderin takipçilerinin farklı destek ve gelişim ihtiyaçlarına, göre, her birine farklı davranmasıdır.

Etkileşimci Liderlik Etkileşimci liderlik, lider ve takipçiler arasındaki ilişkileri bir değiş tokuş süreci olarak değerlendiren ve performansın artırılmasına dayalı bir liderlik tarzıdır. Çalışanın liderin isteklerine uyduğunda karşılığında ücret ve prestij kazanması bu duruma örnek oluşturabilir. Etkileşimci liderlik Bass tarafından, 1985 yılında ödüle bağlılık, aktif istisnalarla yönetim ve pasif istisnalarla yönetim şeklinde sınıflandırmışlar daha sonra da bırakınız yapsınlar tarzını etkileşimci liderlik tarzına ilave etmişlerdir.

Karizmatik Liderlik Karizmatik liderler, kitleler üzerindeki etkilerini yasal veya ekonomik güçten ziyade, sahip oldukları kişisel özelliklerine dayalı oluşturan liderlerdir. Bu etki, takipçilerini ikna etmeye ve etkilemeye dayanır. Vizyoner Liderlik, “liderin bulunduğu anı değerlendirerek organizasyon için geleceğe ilişkin gerçekçi, çekici bir vizyon oluşturması ve bunu aktarabilmesidir”.

ALTERNATİF LİDERLİK YAKLAŞIMLARI Greenleaf’a (1970) göre; hizmetkâr liderlik; işbirliğini, güveni, geleceği tahmin edebilmeyi, dinlemeyi ve sahip olunan güç ve yetkilendirmenin etik kullanımını teşvik eden liderlik biçimidir. Patterson’un Hizmetkâr Liderlik Modeli’nin unsurları şu şekilde belirtilebilir: Sosyal veya Ahlaki Sevginin Kanıtlanması: Lider, takipçileri için “Agapao Love” gibi muhteşem bir sevgiye sahip olmalıdır. Yunanca bir kelime olan “Agapao Love”, doğru zamanda doğru sebepler için doğru şeyleri yapmadır. Alçakgönüllü Davranma: Kişinin sağlıklı bir egoya sahip olarak kendisini diğerlerinden en iyi ya da en kötü görmemesi, tevazu sahibi olmasıdır.

ALTERNATİF LİDERLİK YAKLAŞIMLARI Fedakârlık: Bir beklentiye sahip olmaksızın başkasına yardım etmeye ilişkin gönüllü davranışlardır. Vizyoner Olma: Liderin, çalışanlarının vizyonlarına bağlı olarak organizasyonun vizyonunu oluşturmasıdır. Güven: Hizmetkâr liderliğin temel kavramıdır. Yetkilendirme: Takipçiler üzerindeki kontrolün terk edilerek, onların ihtiyaçlarına uygun yetki verilmesidir.

ALTERNATİF LİDERLİK YAKLAŞIMLARI Hizmet: Hizmetkâr Liderlik Teorisi’nin kalbidir. Temel felsefesi, kişilerin kendi çıkarlarından ziyade başkalarının çıkarlarını düşünmeleridir. Sağlık sektörü yönetici ve liderlerinin ise hizmet sektöründe yer almaları dolayısıyla hizmetkâr ruha sahip olmaları çok daha önemlidir. Çalışanlara değer veren ve sözlerini önemseyen, onları her konuda destekleyen, etik davranan, dürüst, güvenilir, örgütsel adalete önem veren, etkili iletişim kurabilen, hoşgörüye dayalı huzurlu bir çalışma ortamı yaratmaya çalışan ve hizmet etme amacıyla hareket eden hizmetkâr liderler, örgütsel vatandaşlık davranışının geliştirilmesinde kilit rol üstlenmektedirler.

Duygusal Zekâ (EQ) ve Liderlik Duygu, kısaca tanımlanırsa; “psikolojik, bilişsel, motivasyonel ve deneyim gibi pek çok psikolojik alt sistemden oluşan organize olmuş zihinsel tepkiler” şeklinde ifade edilebilir. Kaynağını duygulardan alan duygusal zekâ ise, “kişinin kendisinin ve başkalarının duygularını anlaması, duygularını karar vermede veya problem çözmede kullanması yeteneği” şeklinde tanımlanmaktadır. Duygusal zekânın liderlik kuramlarına bakıldığında, daha önceki dönemlerde bilişsel zekâ (IQ), liderlikte sahip olunması gereken üstün özellik içerisinde değerlendirilirken, 1990’lı yıllarda zekâsı yüksek olup iş ve özel yaşamında başarısız olmuş bireylerin varlığı, bu teorinin doğruluğunun tartışılmasına yol açmıştır. .

Etkin lider olabilmenin yolu, pek çok çalışmada, duygusal zekâya sahip olmaya bağlanmaktadır. Örneğin; Massachusetts General Hastanesi’nde yapılan bir araştırmada; başarılı sağlık yöneticilerinin dört alanda yeterli oldukları belirlenmiştir. Bunlar; teknik beceri, sektör bilgisi, analitik sonuç çıkarma, kişiler arası ilişki ve yüksek EQ olarak saptanmıştır. Sağlık sektöründeki yöneticilerin üstlendikleri rolleri yerine getirebilmeleri için, sahip olmaları gereken yeterlilikleri İngiltere NHS Liderlik Merkezi şu şekilde belirtmiştir: Teknik bilgi, iş birliği, ekip çalışması, başkalarını etkileyebilme, vizyon oluşturma gibi alanlardan oluşmakta ve duygusal zekâyı da kapsamaktadır.

KAYNAKÇA; ALTINDIŞ, Selma ‘’Atatürk Üniversitesi ATA-AOF, Sağlık Kurumları Yönetimi, ’’ ALTINDIŞ, Mustafa ‘’Atatürk Üniversitesi ATA-AOF, Sağlık Kurumları Yönetimi, ’’