SALIK HZMETLER MESLEK YKSEOKULU PATOLOJ PROGRAMI PLT210 SALIK

SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEOKULU PATOLOJİ PROGRAMI PLT-210 SAĞLIK YÖNETİMİ Öğr. Gör. Hayrettin KATİPOĞLU

Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması PLT-210 SAĞLIK YÖNETİMİ Hafta-3

SAĞLIK HİZMETLERİNİN SINIFLANDIRILMASI VE İŞLEVLERİ SAĞLIK HİZMETLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Koruyucu Sağlık Hizmetleri Koruyucu sağlık hizmetleri, halk sağlığı hizmetleri veya temel sağlık hizmetleri adı altında sunulan hizmetlerdir. Hastalıklar oluşmadan bu hastalıkların oluşmasını engellemek üzere toplumu ve bireyleri, bu hastalık etkenlerinden korumak amacıyla verilen hizmetlerdir. Koruyucu sağlık hizmetleri, tüm toplumu kuşatan bir fayda sağlaması nedeniyle devlet tarafından verilmesi gereken hizmetlerdir. Çünkü günümüzde sosyal devlet anlayışını benimseyen ülkeler, temel insan hakkı olan sağlık hizmetlerini yeterli düzeyde sunmanın yanı sıra toplum sağlığı için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdürler.

Koruyucu sağlık hizmetleri, ü ü aile hekimleri, ana çocuk sağlığı aile planlaması merkezleri verem savaş dispanserleri gibi birinci basamak sağlık kuruluşlarınca sunulmaktadır. Koruyucu sağlık hizmetleri kendi içinde iki bölümde incelenir. 1. Çevreye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri: İnsan sağlığını olumsuz etkileyen biyolojik, fiziksel, kimyasal ve sosyal etkenlerin yok edilmesi veya bu unsurların olumsuz etkilerinin önlenmesi yoluyla çevreyi olumlu hale getirme çabalarının tümüdür. Çevreye yönelik koruyucu hizmetleri, sağlık sektöründen daha çok, diğer sektör ve meslek gruplarının çalışma alanındadır.

Koruyucu sağlık hizmetleri kendi içinde iki bölümde incelenir. 2. Kişiye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri: Öncelikle kişileri sonucu itibarıyla de toplumu hastalık etkenlerine karşı korumayı ya da dirençli kılmayı, hastalandıklarında da, erken dönemde tanı koyarak, tedavinin sağlanması ve böylece mümkün olduğunca zararsız ya da en az zararla iyileşmelerini sağlamaya yönelik hizmetlerdir. Bu grup hizmetler içeriği nedeniyle özellikle sağlık sektörü ve sağlık personeli tarafından yürütülen hizmetlerdir. Bu tür hizmetler, tedavi hizmetlerine göre daha kolay, etkili ve ekonomik olan hizmetlerdir.

Tedavi Edici Hizmetler Tedavi edici hizmetler, sağlık durumu bozulan kişilerin, eski sağlık düzeylerine ulaşmalarını sağlamak üzere verilen sağlık hizmetleridir. Bu hizmetler, hastalık veya hastalık belirtilerinin ortaya çıkmasıyla birlikte hastalığın tanı-teşhis tedavi sürecini kapsayan hizmetlerdir. Tedavi edici sağlık hizmetleri, koruyucu sağlık hizmetlerine göre çok daha fazla maliyet ve daha kapsamlı cihaz-donanım ve kalifiye personele sahip olmayı gerektiren hizmetlerdir. Tedavi edici hizmetler farklı şekillerde sınıflandırılmaktadır. Bunlardan biri de hizmet kapsamı ve hizmet yoğunluğu kriteri esas alınarak yapılan sınıflandırmadır.

Bu sınıflamaya göre tedavi hizmetleri üç gruba ayrılmaktadır: Ø Birinci basamak tedavi hizmetleri Daha çok ayaktan tedavi hizmetlerini içeren yani hastaların evde ya da hastanede yatmadan tedavi aldıkları hizmet grubudurlar. Ülkemizde bu hizmetler, dispanserler, ana-çocuk sağlığı merkezleri, özel poliklinik ve muayenehaneler gibi yataksız tedavi kuruluşlarında ve koruyucu hizmetlerle birlikte verilir. Ø İkinci basamak tedavi hizmetleri Hastanın, hastaneye yatırılarak hastalıklarının teşhis ve tedavilerinin yapıldığı yataklı tedavi kurumlarının sunduğu hizmetlerdir.

Üçüncü basamak tedavi hizmetleri Sağlık hizmetleri sunumunun yanı sıra eğitim ve araştırma hizmetlerini de kapsayan hizmetlerdir. Bu hizmetler, ü ü ü çocuk hastalıkları geriatri hastanesi gibi özel bir yaş grubuna, verem, onkoloji hastanesi gibi belirli bir hastalığa jinekoloji ve doğum hastanesi gibi belirli bir cinsiyete hizmet verecek şekilde spesifik alanlara hitap ederler. Üniversite, eğitim hastaneleri ile özel dal hastaneleri bu kapsamda hizmet veren hastanelerdir. Bu tür hizmetlerin sunumunda basamak sistemi ve bu sistem içinde de sevk zinciri uygulanmaktadır.

Sevk zinciri, acil durumlar dışında hastanın ilk olarak birinci basamaktaki sağlık kuruluşuna başvurması, mevcut sağlık sorunun teşhis ya da tedavisinde bu kuruluşun imkânlarının yeterli olmadığı durumlarda ise bir üst basamaktaki sağlık kuruluşuna gitmelerinin sağlanmasıdır. Sevk zincirinin amaçları: 1. Kişilerin zaman kaybına uğramadan, yerleşim yerlerine daha yakın olan birinci basamak kuruluşlarından yararlanmalarını sağlamak, 2. Mevcut sağlık sorunun teşhis ya da tedavisine en uygun kuruluşa yönlendirmek, 3. Hastanede hizmet alımını gerektirmeyen hastaları birinci basamağa yönlendirerek hastaneleri gereksiz hasta yükünden kurtarmak. Tedavi edici sağlık hizmetleri yatan hastaya hizmet verip vermemelerine göre iki grupta toplanır. Bunlar: Günü birlik tedavi hizmetleri Yataklı tedavi hizmetleridir

Günü birlik tedavi hizmetleri: Ayaktan tedavi hizmetleri de denir. Yataklı tedavi hizmetleri: Yataklı tedavi kurumları işletme yönetmeliğine göre, ü yataklı tedavi kurumları hasta ve yaralıların, ü hastalıktan şüphe edenlerin ve sağlık durumlarını kontrol ettirmek isteyenlerin, ü ayaktan veya yatarak müşahede, muayene, teşhis, tedavi ve rehabilite edildikleri, aynı zamanda doğum yapılan kurumlar olarak tanımlanmaktadır. Yataklı sağlık kurumlarından biri olan hastaneler, “gözlem, tanı, tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerini içeren, hastaların değişen sürelerde tedavi edildikleri yataklı kuruluşlar” olarak tanımlanmaktadır. Hizmet türlerine göre hastaneler ü Genel hastaneler ü Özel dal hastaneleri ü Eğitim hastaneleri ü Rehabilitasyon Merkezleri ve Servisleri

Genel Hastane: Her türlü acil vaka ile yaş ve cinsiyet farkı gözetmeksizin, sahip olduğu mevcut uzmanlık dalları ile ilgili hastaların kabul edildiği ve ayaktan hasta muayene ve tedavilerinin yapıldığı yataklı kurumlardır. Özel Dal Hastanesi: Belirli bir yaş, cinsiyet grubu hastalar ya da belirli bir hastalığa tutulan, yahut bir organ veya organ grubu hastaların müşahade, muayene, teşhis ve tedavi edildikleri yataklı kurumlardır.

Rehabilitasyon Merkezleri ve Servisleri: Organ, sinir, adale ve kemik sistemi hastalıkları ya da kaza ve yaralanmalar veya cerrahi tedaviler sonucu meydana gelen arıza ve sakatlıkların tıbbi rehabilitasyonunu uygulayan yataklı kurum veya servislerdir. Eğitim Hastaneleri: Eğitim-öğretim ve araştırma hizmetlerinin yapılmasının yanı sıra uzman ve ileri dal uzmanları yetiştiren genel, özel dal yataklı tedavi kurumları ile rehabilitasyon merkezleridir. Türkiye’deki hastaneler mülkiyetlerine göre Sağlık Bakanlığı hastaneleri, tıp fakülteleri, yabancılara, azınlıklara, derneklere, bazı bakanlıklara ve özel kesime ait hastaneler vs. olarak sınıflandırılmaktadır.

Rehabilitasyon Hizmetleri Hastalık, kaza ve ruhsal bozukluklar nedeniyle gelişen sakatlık veya güçsüzlük durumlarının sonucu olarak iş gücünü kaybeden, günlük hayata ve topluma uyumu bozulan kişilere yönelik verilen hizmetlerdir. 1. Tıbbi Rehabilitasyon Hizmetleri: ü Protez kullanımı ile eksik uzuvların işlevlerini sağlama, ü Çeşitli fizik- tedavi yöntemleriyle organların işlevsel düzeylerini yeniden güçlendirilerek kişilerin günlük işlerini yapabilecek düzeye getirilmesine yönelik tıbbi hizmetlerdir.

2. Sosyal Rehabilitasyon Hizmetleri: Fiziki ve psikolojik yönden zarar görmüş kişilerin, başkalarına bağımlı olmadan hem günlük hayata hem de iş hayatına uyum sağlanması amacıyla eğitim, bilgilendirme, iş bulma vs. gibi hizmetleri kapsar. Tıbbi rehabilitasyon hizmetleri, spesifik özellikleri nedeniyle sağlık sektörünce yürütülürler. Sosyal rehabilitasyon hizmetleri ise, sosyal hizmet kurum ve personelince yürütülürler. Aslında rehabilitasyon hizmetlerinin amacı, kişinin eski üretkenliğine mümkün olduğunca yaklaştırmak ya da yeni durumuna alıştırarak üretken hâle getirmek, topluma uyumunu sağlamak ve günlük işlerini mümkün olduğunca başkalarına bağımlı olmadan yapabilmesini sağlamaktır.

Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi Hizmetleri Sağlığın teşviki ve geliştirilmesi; kişilerin kendi sağlıkları üzerindeki kontrollerini artırma ve sağlıklarını geliştirmeyi sağlayan bir süreçtir. Sağlığın geliştirilmesi, sağlıklı yaşam biçimine ulaşmayı amaçlayan, sosyal ve tıbbi müdahaleleri de içine alan bir disiplindir. Sağlığı geliştirme, iki eylemin birleşimi olarak tanımlanmaktadır. 1. Sağlık eğitimi 2. Sağlıklı yaşam koşullarını destekleyen çevresel eylemler Sağlık eğitimi Bu eğitimler bireyler, gruplar ya da tüm toplumda değişikliler oluşturmayı hedeflerken aynı zamanda da sağlığı destekleyen gönüllü eylemleri kolaylaştıracak çeşitli öğrenme tecrübelerini teşvik eder.

Sağlıklı yaşam koşullarını destekleyen çevresel eylemler Sağlığı destekleyen çevreler ile içinde bulunulan ortamın fiziksel ve sosyal yönleri anlaşılmaktadır. Yani çevre derken insanların yaşadıkları yer, içinde bulundukları yerel topluluk, evleri, çalıştıkları ve zaman geçirdikleri yerler anlaşılmaktadır. Çevresel eylemler, toplumdaki daha geniş nüfusları hedef alır. Sağlıklı yaşam koşullarını destekleyen çevresel eylemler, birey ya da grupların sağlığını iyileştirebilecek siyasi, ekonomik, sosyal, örgütsel, düzenleyici ve kanuni değişiklikleri kapsar. Sağlığı geliştirme, bireye odaklı tıbbi yaklaşımın yanı sıra, bireylerin ve toplumların sağlık düzeyini koruyan davranışsal yaklaşımların ve sağlıklı bir çevre içinde sağlıklı bir toplumun yaşamasını destekleyen sosyalçevresel yaklaşımın bir arada olduğu bütüncül bir anlayıştır.

SAĞLIK HİZMETLERİNİN İŞLEVLERİ Sağlık hizmetlerinin temel işlevlerini şöyle sıralayabiliriz: ü ü ü Hastalık etkenlerine karşı hem kişileri hem de toplumu korumak Kişilere teşhis- tedavi hizmetleri sunmak Eğitim hizmetleri vermek Araştırma- geliştirme faaliyetleri Sağlık ve sağlık hizmetleri konusunda toplum bilincini ve sağlık düzeyini geliştirmektir. Hastalık Etkenlerine Karşı Koruma Toplumda görülme ihtimali olan ya da salgınlara neden olacak bir hastalık etkenine karşı; ü aşılama programının yürütülmesi ü hastane içinde bulaşın söz konusu olabileceği durumlar için önceden tedbirlerin alınması ü eldiven kullanımı, ü el yıkama ve bazı dezenfeksiyon ve sterilizasyon işlemlerinin uygulanması, Koruyucu işlevlerden birkaçıdır.

Kişilere Teşhis - Tedavi Hizmetleri Sunmak Tıbbi anlamda teşhis bir hastalığı tanıma ve tanımlama sürecidir. Hastalık belirlenme sürecindeki bulgular, hastanın tıbbi geçmişi ve hastalık belirtileri ışığında bir hekim tarafından değerlendirme yapılarak karara ya da sonuca ulaştırılır. Bu sonuç ya da karara teşhis denmektedir. Tedavi başka bir ifade ile sağaltım, sözlükte sağlığı bozulmuş olan bireyi sağlıklı duruma kavuşturma amacıyla yapılan tıbbi işlemler olarak tanımlanmaktadır. Teşhis ve tedavi hizmetleri sağlık hizmetlerinin en çok bilinen ve bireye uygulanan işlevidir.

Eğitim Sağlık kuruluşlarında hasta ve yakınlarına, sağlık alanında görev alacak öğrencilere, hastane personeline ve topluma yönelik olarak değişik içerik, kapsam ve amaçlarda eğitim sunulmaktadır. Hastanın tedavi sürecine katılımı ile hastanın bu süreçte yapması ve yapmaması gerekenleri daha iyi benimsemesi ve uygulamada daha fazla çaba sarf etmesi sağlanır. Hastanede verilen ikinci tür eğitim ise hekim, hemşire ve yardımcı sağlık personeli gibi sağlık profesyonellerine yönelik verilen klinik eğitimdir. Hekimler, hemşireler ve diğer sağlık profesyonellerinin yetişmesi için gereken eğitim alanları bir sağlık kuruluşunda gerçekleşir.

Eğitim Bütün bunların dışında başka bir eğitim hizmeti de sağlık ile ilgili konularda topluma yönelik olarak verilen eğitimlerdir. Bu eğitimler ile ü sağlık bilincinin geliştirilmesi, ü sağlık hizmetinin kamuoyuna duyurulması, ü sağlık kontrollerinin yaptırılması ü ve ihtiyaç hâlinde hastanelerin kullanımının teşvik edilmesi amaçlanır.

Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Sağlık kuruluşlarında araştırma ve geliştirme faaliyetleri iki grupta ele alınmalıdır. ü Tıbbi araştırma ve geliştirme faaliyetleri ü İdari araştırma ve geliştirme faaliyetleri Tıbbi araştırma ve geliştirme faaliyetleri Klinik alanda ve geçmişe dönük olarak yapılan araştırma faaliyetleri olmak üzere ikiye ayrılır. ü Klinik araştırma, hasta ve deney hayvanları üzerinde yapılan araştırma faaliyetleridir. ü Geçmişe dönük araştırma ise, hasta dosyaları üzerinden yapılan araştırma faaliyetleridir. İdari araştırma ve geliştirme faaliyetleri Sağlık kuruluşunun da bir işletme olduğu varsayımıyla yönetim ve işletme sorunları, verimlilik ve etkinliği artırma, istenen kalite ve hasta memnuniyetine ulaşma gibi idari hizmetlerin iyileştirilmesine yönelik faaliyetlerdir.

Sağlık Alanında Toplum Bilincini ve Sağlık Düzeyini Geliştirme Bu etkinliklerden bazılar: ü Sağlıklı kamu politikalarının inşa edilmesi ü Destekleyici ortamlar oluşturma ü Destekleyici topluluk eylemi ortaya koyma ve geliştirme ü Sağlık bilgileri, eğitim ve becerilerin geliştirilmesi ü Sağlığı geliştirmeye yönelik sağlık hizmetlerinin yönlendirilmesi ü Sağlığın teşviki ve geliştirilmesinin kanıtları ve değerlendirilmesi

Sağlık Alanında Toplum Bilincini ve Sağlık Düzeyini Geliştirme Sağlık hizmetlerinin sunduğu tüm işlevler, dolaylı yoldan toplumun sağlık bilinç ve seviyesini yükseltmektedir. Örneğin hasta ve yakınının, tedavi sürecine dâhil edilmesi, onların sağlık bilincini yükselttiği gibi tedaviye de olumlu katkılar sağlar. Günümüzde her basamaktaki sağlık kuruluşunun tedavi/rehabilitasyon hizmetleri yanı sıra koruyucu sağlık hizmeti de vermesi toplumun sağlık düzeyini geliştirmek için son derece önemlidir. Örneğin kanser şüphesi ile hastaneye başvuran hastalara yapılan tetkikler ile birlikte bu hastalıktan korunmak için birtakım eğitim programlarının verilmesi toplumun hastalıklar ile ilgili bilinç düzeyine önemli katkılar sağlayacaktır.

KAYNAKÇA; ALTINDIŞ, Selma ‘’Atatürk Üniversitesi ATA-AOF, Sağlık Kurumları Yönetimi, ’’ ALTINDIŞ, Mustafa ‘’Atatürk Üniversitesi ATA-AOF, Sağlık Kurumları Yönetimi, ’’