SALIK HZMETLER MESLEK YKSEKOKULU YALI BAKIMI PROGRAMI YBI
SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEKOKULU YAŞLI BAKIMI PROGRAMI YBI 107 -Tıbbi Terminoloji Öğr. Gör. Hüsniye AŞIK
TIBBİ TERMİNOLOJİYE İLİŞKİN GENEL BİLGİLER
HEDEFLER • Tıbbi terimlerin genel yapılarını anlayabilme • Tıbbi terimlerin genel okunuş kurallarını kavrayabilme • Tıbbi terminolojide sık kullanılan önekleri sınıflandırıp örneklendirebilme • Tıbbi terminolojide sık kullanılan sonekleri sınıflandırıp örneklendirebilme 3
TIBBİ TERİMLERİN GENEL YAPILARI Tıbbi terimler genelde kendi alanında kullanılan ve günlük hayatta çok fazla rastlayamayacağımız karmaşık kelimelerdir. Bir tıbbi terimde genel olarak; Kök Önek Sonek Kaynaştırma Ünlüsü bulunur. ü ü 4
KÖK (KÖKEN) Bir terimin yeni sözcükler türetilebilen yalın haline kök veya köken denir. 5
ÖNEK Ekler, ister önek ister sonek genelde tek başına kullanılamayan ama köke anlam kazandıran tanımlayıcı unsurlardır. Önekler terimin başında ve bir adet bulunan eklerdir. Önekler genellikle tanımlayıcı olarak görev yaparlar. 6
SONEK Terimlerin sonuna gelen eklerdir. Terimlerde bir adet sonek bulunur. Sonekler terimlerin sonuna eklenerek anlamın değişmesini sağlarlar. Soneklerin kökeni genel olarak Latince yada Grekçedir. 7
KAYNAŞTIRMA ÜNLÜSÜ Kök ile önek ve/veya sonekleri birleştirmede zaman kullanılan ünlü harflere kaynaştırma ünlüleri denir. Bunlar o başta olmak üzere a, e, i gibi sesli harflerdir. Örn; oncologia’da o kaynaştırma ünlüsüdür. 8
TIBBİ TERİMLERİN GENEL OKUNUŞ KURALLARI 1. c harfinin okunuşu iki tiptir; - c harfi a, o, u sesli harflerinden veya sessiz harflerden önce gelirse k şeklinde okunur. ÖRN; caput, criyo. - c harfi e, i, ae, oe, y harflerinden önce gelirse s şeklinde okunur. ÖRN; cephal, cerebral. 9
2. j harfi sesli bir harfin önüne gelirse y şeklinde okunur. ÖRN; jejenum. 3. y harfi i şeklinde okunur. ÖRN; glycopenia. 4. i harfi i şeklinde okunur. Ancak a, e, o, u harflerinden önce gelirse y şeklinde okunur. ÖRN; medial. 10
5. x harfi ks şekilinde okunur. ÖRN; toxic. 6. ph harfleri f şeklinde okunur. ÖRN; nephron. 7. ch harfleri k şeklinde okunur. ÖRN; chronic. 8. th harfleri t şeklinde okunur. ÖRN; thymus. 9. rh harfleri r şeklinde okunur. ÖRN; rhogam. 11
10. sch harfleri ş şeklinde okunur. ÖRN; schwann cells 11. g harfi g yada j şeklinde okunur. ÖRN; genital, gelatin. 12. t harfi ia, iu harflerinden önce gelirse s şeklinde okunur. ÖRN; irritation. 13. eu harfleri ö şeklinde okunur. ÖRN; Eutocia (ötosi) normal doğum. 12
14. au harfleri o yada uv şeklinde okunur. ÖRN; Autism. 15. ae harfleri a yada e şeklinde okunur. ÖRN; Aerob 16. oe harfleri ö şeklinde okunur. ÖRN; oedema. 13
TIBBİ TERMİNOLOJİDE SIK KULLANILAN ÖNEKLER • Negatif anlamlı/olumsuzluk veren önekler • Her, Her bir, çevresinde gibi anlamlar veren önekler • Yer yön bildiren önekler • İçinde dışında gibi anlamlar veren önekler • Diğer önekler 14
Negatif Anlamlı/Olumsuzluk Veren Önekler ü aü anü contraü dys-, disü deü im-, inü non 15
Her, Her bir, Çevresinde gibi Anlamlar Veren Önekler Ø Amb-, ambi-, amphiØ CircumØ Par-, paraØ Peri- 16
Yer yön Bildiren Önekler o o o o Ant-, ante- : ön, önünde Epi- : üst, üstünde Hyper- : üst, yukarı, üzerinde, aşırı, fazla Meta- : ötesinde, sonra Pre-, pro- : ön, önünde Post- : arka, ardında, sonra Retro- : arka, arkasında, gerisinde Supra-: üst, üzerinde, üstünde 17
İçinde Dışında Gibi Anlamlar Veren Önekler Ø Ecto-: dışında, dış kısmı, çevre kısmı Ø Ex-, exo-, extra-: dış, dışında, dışarı Ø En-, endo-, em-, intra- : iç, içerisinde 18
Diğer Önekler ü ü ü ü ü Ab-, abs- : uzaklaştırma, ayırma Ad- : yapıştırma, yapışma, yaklaştırma, getirme Auto- : kendi, kendine, kendisi Holo- : tüm, bütüncül, tamamı Multi- : birden çok, fazla, çok fazla Per- : aşırı güçlenerek, içinden geçerek Poly- : çok, fazla, çoğalma Pseudo- : sahte, yalancı, taklit Re-: iki farklı anlamda kullanılmaktadır. 1 - Yeniden, tekrardan 2 -Geri, geriye doğru ü Xero-, xer- : kuru, kurumuş 19
TIBBİ TERMİNOLOJİDE SIK KULLANILAN SON EKLER • Oluşturma, oluşum, neden olma anlamını veren sonekler • Benzer, biçiminde, şeklinde anlamını veren son ekler • Azaltma, küçültme anlamını veren sonekler • Tıbbi sistemler ve bunlarla ilgili sonekler • Hastalık yada tedaviye yönelik terimlere ilişkin sonekler • Sık kullanılan diğer sonekler 20
Oluşturma, oluşum, neden olma anlamını veren sonekler • -Gen, -genic : oluşmasında neden olan etken • -Genesis, -genus : oluşma, meydana gelme, yapma, üretme • -Poesis, -poiesis : oluşma, meydana gelme, meydana getirme 21
Benzer, biçiminde, şeklinde anlamını veren son ekler • -Al, -alis, -aris, -acus, -ac, -icus, -orius : ilgili, ilintili, ait olmak, benzeri, ilişkili olmak • -Eus, -formis, -icus, -ideus, -oideus : benzer, biçiminde, şeklinde 22
Azaltma, küçültme anlamını veren sonekler • -Ella, -ellum, -ellus, -illa, -illus, -ola, -olus, ula, -ulum, -ulus : azaltma, azalma, küçültme, küçülme 23
Tıbbi sistemler ve bunlarla ilgili sonekler • -Gram: grafik yada sayısal olarak sonuç alınması • -Graph, -graphy: kaydetme yada kaydeden alet • -Scope, -scopy : tanı, inceleme yada bakım cihazı • -Tome, -tomea, -tomy, -tome, -ectomy, ektome : kesip çıkarma aracı yada kesme, kesip çıkarma 24
Hastalık yada tedaviye yönelik terimlere ilişkin sonekler • • • -Algia : ağrı, acı -İtis : iltihap -Pathy : hastalık, bozukluk -Paralysis, -plegia : felç -Penia : azlık, eksiklik -Phagia, -phagy : yeme, yutma 25
Sık kullanılan diğer sonekler • -Arium : belirli bir mekan, işlem yeri • -Bula, -cula, -tula, -ola : bir gereç, gelişen oluşum veya yapı • -Ema, -ma : hastalık ve belirtilerin adlandırılmasında kullanılır. • -İa, -ea: hastalık belirti veya durum belirten çok sayıda tıbbi terimin türetilmesinde yaygın kullanılan son ektir. • -İa, -ria : daha geniş bir kapsam, yaygınlık ve bazen hastalık adları ifade edilir. • -İna (-una) : latincede yaygın olarak kullanılan bu son ek ile meslek, sanat, beceri ve sanat eseri ifade edilir. • -İsmus : süregelen durum, alışkanlık, rahatsızlık 26
• -Mentum : bir eylemin gerecini, aletini veya ürününü tanımlar • -Osis : gelişen hastalık, yayılan bulaşıcı etkeni ifade etmede yaygınlıkla kullanılır. • -Tio, -tion, -sion, -xio, -icatio, -isatio, ficatio : eylem kökenli adlar için çok yaygın kullanılan soneklerdir. • -Tus (-sus, -xus) : eylem veya sıfat kökenli kavramlar için yaygın kullanılan sonektir. 27
- Slides: 28