SALIK HZMETLER MESLEK YKSEKOKULU TIBB HZMETLER VE TEK
SAĞLIK HİZMETLERİ MESLEK YÜKSEKOKULU TIBBİ HİZMETLER VE TEK. BÖL/DİYALİZ PR. DYZ 104 -Beslenme Öğr. Gör. M. Mustafa TİLEKLİ
Besin öğeleri-7 DYZ 104 -Beslenme Hafta-8
YAĞDA ÇÖZÜNEN VİTAMİNLER 1. A VİTAMİNİ (RETİNOL ) □ □ □ Doğada yağ asitlerinin esterleri olarak bulunur. En çok balık karaciğerinde (özellikle ton ve köpek balığı) Diğer önemli kaynaklar; ■ memelilerin karaciğeri, ■ yumurta sarısı, ■ süt ve süt ürünleri…
Tablo: Bazı gıdaların A vitamini ve Karoten içerikleri Ürün Vitamin A (IU/100 g) Karoten (mg/100 g) Sığır eti 37 0, 04 Tereyağı 2363 -3452 0, 43 -0, 77 Çeddar peyniri 553 -1078 0, 07 -0, 71 Yumurta (kaynamış) 165 -488 0, 01 -0, 15 Süt 110 -307 0, 01 -0, 06 Domates 0 0, 5 Şeftali 0 0, 34 Lahana 0 0, 3 Brokoli (kaynamış) 0 2, 5 Ispanak 0 6, 0 Ringa balığı (konserve) 178 0, 07
• Görme, özellikle gece görüşü • Hücre gelişmesi (retinoik asit) • Bağışıklık (Immunite) • Üreme (Reprodüksiyon) Vitamin A Kaynaktan yollara Hayvansal Bitkisel kaynaklar Ön Vit A Öncü Vit A karotinoidler İnce bağırsaklar Şilomikronlar Karaciğer Görme Hücre farklılaşması İmmunite Üreme Büyüme
■ Yağların otooksidasyonu sırasında A vitamini çift bağ içermesinden dolayı oksijene karşı duyarlıdır ve tahrip olur. ■ Yine yağların katılaştırılması sırasında tamamen tahrip olur. ■ Vitamin A içeren gıdaların işlenmesi sırasında ortamdan oksijenin uzaklaştırılması veya antioksidan ilavesi çok önemlidir. ■ Direkt güneş ışığından uzak kalmalı ve asitle ekstraksiyon yapılmamalıdır, çünkü asitlere karşı duyarlıdır, bozulur.
■ ■ ■ ■ A vitamini sadece hayvansal kaynaklı besinlerde bulunurken bunların provitaminleri bitkisel kaynaklıdır. Provitamin A’lar karotenoid pigmentlerine aittir. En önemlisi β-karotendir. α - karoten γ- karoten kriptoksantin apokarotenal (β-karotenden türemiştir) apokarotenoik asit etil esteri βkaroten
■ Vitamin genellikle Uluslararası Ünite (IU) olarak ifade edilir. 1 IU= 0. 344 µg Vitamin A-asetat veya, = 0. 300 µg Vitamin A-alkol vey a, 1 IU = 0. 600 µg β-karotene eşdeğerdir. Tavsiye edilen günlük alım RDA (Recommended Daily Allowences) 5000 IU olarak yetişkinlere tavsiye edilmektedir. ■ Başka kaynaklar günlük 1 µg/gün olarak tavsiye etmektedirler. Şartlara bağlı olarak bu miktarda artışlar olur (hızlı büyüme, hamilelik ve emziklilik gibi).
❑ ❑ ❑ Vitamin A margarinlere ve yağsız sütlere zenginleştirmek için ilave edilir. Yaklaşık 3525 IU/100 g olarak katılır. β- karoten de renklendirici olarak margarinlere ilave edilir. Gıdaların işlenmesi sırasında çok yüksek sıcaklıklarda oksijen varsa kayıplar olur. Sütün pastorizasyonu A vitamini kaybına yol açmaz. Ancak ışığa maruz kalırsa kayıp olur. Vitamin A, yağla beraber alındığında daha iyi absorblanır. Organizmada tokoferol (E vitamini) tarafından enzimatik ve enzimatik olmayan oksidasyona karşı korunur.
Vitamin A’nın Fonksiyonları 1 -Görme Siklusu • Vit A nın en önemli etkisi Görme Biyokimyasındaki rolüdür. • Görme olayı fotokimyasal bir olaydır. • Retinada Rod ve Kon fotoreseptör hücreleri var • İnsan retinasında ortalama 3 milyon kon ve 100 milyon rod hücresi var. • Kon hücreleri renk görmeğe yarar(Gün ışığında) • Rod hücreleri az ışıkta “ “ (Gece görmesi)
2 -Büyüme • Vit A eksik verilen deney hayvanlarında önce iştah kaybı görülmüş ve kemik büyümesinde yavaşlama saptanmıştır. 3 -Üreme • Spermatogenez için gerekli ayrıca dişilerde fetal rezorpsiyonu önlemektedir.
4 -A Vit. Epitel dokusu ile ilgili görevleri vardır. • A Vitamini Epitelin salgı yapıcı özelliğinin çalışmasını sağlar. A Vitamini bulunmazsa epitel dokusunda kuruma görülür. Epitel dokudaki etkisi retinoik asit üzerinden olur. 5 -Retinol-fosfat-mannoz şeklinde glikolipid Membran yapısında bulunur. Vit A glikoprotein sentezinde rol oynar. • Etki mekanizması Hücre içinde bulunan reseptörüne bağlanarak nükleusa girer. DNA’ya bağlanarak bazı genlerin ifadelerini kontrol eder. Bu etki steroid hormonların etkisine benzemektedir.
7 - Vitamin A ve β karoten Antioksidan etki gösterirler. Bu etkilerinden dolayı birçok hastalığa ve kansere karşı koruyucu etki gösterirler. Bu etkiyi yapılarında bulunan konjuge çift bağlar yardımıyla sağlarlar. Kanserojen etkisi olan oksijen radikallerini bağlayarak zararlı etkilerini önlerler.
A Vitamini – Mineral Etkileşimleri: Çinko – Vitamin A • Dolaşımda retinol özel bir protein olan RBP (retinol bağlayıcı protein) ile dokulara taşınır. Zn eksikliği bu protein’in sentezini azaltır. • Retinol, karaciğerde retinil esterleri şeklinde depo edilir. Zn eksikliği retinolun depo şeklinden salıverilmesi için gereken enzim aktivitesini azaltır. • Çinko retinolu retinale çeviren enzim için gereklidir.
Demir– Vitamin A • Demir eksikliği anemisinde demir ile birlikte A Vitamini verilmesinin daha etkili olduğu gösterilmiştir. Günlük gerekli miktar: • RDA (The recommended dietary allowance) • 19 yaşından büyük erkekler: 900 mcg/gün(mikrogram) • “ “ “ kadınlar : 700 mcg/gün • Çocuklarda daha azdır. • Hamilelikte 800 mcg/gün – 2600 IU/gün • Fazla alınması sakıncalıdır.
A Vit. Fazla Alınması: Hipervitaminozis A • A Vitamini emilimi hızlı olmasına karşı vücuttaki konsantrasyonunun azalması yavaş olur. • Hipervitaminozis A, günlük dozun yaklaşık 10 misli kadar fazla alınması sonucu gelişir. 8000 – 10000 mcg/gün veya 25000 -33. 000 IÜ/gün Günlük mak. doz 3000 mcg≈10000 IÜ geçmemeli 65 yaş üstünde doz 3000 mcg/gün “
Hipervitaminozis A - İştah kaybı - Kaşıntı - Mide bulantısı – kusma - Saç dökülmesi - Bulanık görüş - Baş ağrısı - Yorgunluk - Kemik ve eklem ağrısı - Karaciğer büyümesi, siroz
- Slides: 17