SALIK HABERCILII VE MEDYA ILIKILERI Yrd Do Dr
SAĞLIK HABERCILIĞI VE MEDYA ILIŞKILERI Yrd. Doç. Dr. M. Barış YILMAZ İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölüm Başkanı
• Haber modern toplumların en fazla önem verdiği kavramlardan bir tanesidir. Bireyin çevresiyle etkileşimde bulunması, kendisini etkileyen veya etkileyecek olan durumlardan haberdar olması ve kendisini topluma ifade edebilmesi için kullandığı bu olgu günümüzde artık spesifik konularda belli uzmanlık alanlarına da ayrılmış bulunmaktadır. • Bu perspektiften hareketle özellikle sağlık haberciliği son yıllarda karşımıza çıkan önemi bir haber uzmanlık alanıdır. Gerek bireyin, gerekse de sağlık profesyonellerinin günlük hayat içerisinde her an karşılarına çıkan sağlık haberlerinin doğru okunması, doğru değerlendirilmesi ve gerektiğinde doğru tepkiler verilmesi klinik içerisinde bulunan bütün bireyler için büyük önem arz etmektedir.
• Haber yapısı gereği toplumun bütününe hitap edecek şekilde kurgulanır. Bu durum bazen sağlık profesyonelleri açısından doğru okumayı güçleştirmekte, yanlış anlaşılmalara sebebiyet vermektedir. Gerek sağlık terminolojisinin kendisine has dili, gerekse de sağlığın yaşamsal bir durumu ifade etmesi nedeniyle karşılan bu sorunları çözebilmenin yolu durumu ve haberleri iyi analiz etmekten geçer. Sağlık profesyonellerinin klinikle ilgili durumlarda karşılaştığı medya içeriklerini doğru algılayıp doğru eylem planlarını uygulayabilmeleri konuya ne ölçüde hâkim olduklarıyla ilgilidir.
MEDYA VE SAĞLIK HABERCILIĞI • Medya içeriklerinden bir tanesi olan “sağlık haberciliği” ABD ve Avrupa ülkelerinde son 50 ila 60 yıldır tartışılan bir konu olmasına rağmen Türkiye’de henüz daha yeni bir alan olarak kabul edilmektedir. Bireyin sağlık davranışlarını etkileyen ve bu anlamda sağlık profesyonelleriyle de yakından ilişkili olan bu alan doğru ele alınmadığı takdirde teşhisten tedaviye kadar birçok aşamayı olumsuz etkilemektedir.
• Medya içeriklerinde yer alan sağlık konuları medyanın işleyiş sistemi nedeniyle genellikle magazinsel ve sansasyonel ele alınmaktadır. Gerek günümüz sağlık sisteminin işleyişi gerekse de bireylerin kolay bilgi alma isteğinden kaynaklanan bazı temel sorunlar vardır. Doktorların kliniğe gelen hastalara gerekli zamanı ayıramaması ve hastaya verilen bilgilerin yetersizliği nedeniyle bireyler sağlıklarıyla ilgili konuları medyadan öğrenmeye meyillidirler. Bu durum teşhis ve tedavi aşamasında bireyin yanlış bilgi edinmesine yol açmaktadır.
• Özellikle medya profesyonellerinin sağlık konusunda yeterli bilgi seviyesinde olmaması ve medya içeriklerini oluştururken genellikle ticari kaygıları ön planda tutması bu durumu daha da zorlaştırmaktadır. Hasta ve hasta yakınlarının medyada yer alan yanıltıcı içeriklere yönelmemesi için klinikte görevli sağlık profesyonellerinin ve özellikle de hekimlerin dikkat etmesi gereken bazı noktalar söz konudur:
• Hastayla ilişki öncelikle güven esası üzerine kurulmalı ve empati oluşturarak yaklaşılmalıdır, • Karşıdaki kişinin endişe ve kaygıları iyi gözlenmeli iletişim boyutu bu doğrultuda şekillendirilmelidir, • Etkin dinleme yöntemi ile karşıdaki kişinin önemsendiği, sorunlarının tarafınızdan tam olarak algılandığı mesajı verilmelidir,
• Sağlığı ile ilgili durum net ve açık ifadelerle kişinin algılayabileceği boyutta kendisine tam olarak anlatılmalıdır, • Tedavi sürecinin aşamaları, gereklilikleri ve sonucunda beklenen gelişme tam ve eksiksiz olarak aktarılmalıdır, • Tedavi süresi boyunca veya sonrasında hastayla iletişim içerisinde olmak gerektiği unutulmamalıdır. Bu aşamalar hastanın hekimine olan güvenini artıracak, birçok yanlış bilginin yer aldığı medya içeriklerinden mümkün olduğu kadar uzaklaşmasının sağlayacaktır.
• Bu noktada birinci ve en önemli aşama olan empati kendimizi karşıdaki kişinin yerine koyabilmek, onun sorunlarını, duygularını, ihtiyaçlarını anlayabilmek olarak tanımlanabilir. Klinik içerisinde karşılan her hastayla empati kurmak belki çok mümkün olamayacaktır ancak mümkün olduğunca bu çaba içerisinde bulunmak hastanın hekimine olan güvenini artıracaktır.
• Bunu başarmanın en önemli yolarından bir tanesi ve hasta üzerinde en etkili olanı ise etkili dinleme yöntemidir. Sadece klinikte değil günlük hayat içerisinde de bizimle konuşan kişilerin yüz çevresine bakarak ve ona yönelerek dinlemek hem karşıdaki kişi üzerinde olumlu bir etkiye neden olacak; hem de dinleme konumunda yer alan kişinin karşıdaki bireyin hissettiklerini daha iyi anlamasını sağlayacaktır.
• Medya yapısı gereği bireylere kolay ve ucuz bilgi sağlayan bir araçtır. Dolayısıyla bireyler medyada yer alan içeriklere kolay erişebildiği için ve nispeten maddi olarak daha ucuza mal edebildiği için bu içeriklere meyleder. Bu noktada en azından kliniğe gelen hastaların zararlı içeriklere meyletmemesinin önündeki en önemli bariyer hekimlerdir. Yukarıda sıralanan maddelerle birlikte hekim ve hasta arasındaki ilişkiyi güçlendirmek bu tarz sorunların önüne geçebilir
• Özet olarak hastayla etkin bir işbirliği kurmak, sorunun hasta tarafından anlaşılabilesini sağlamak, özellikle tedavi yöntemleri üzerinde hastanın fikrini alarak bir yol belirlemek ve hastayı bu aşamalarda cesaretlendirmek hekimin medyadaki zararlı içeriklerden hastasını uzak tutmasının en önemli unsurlarıdır.
KLINIK VE MEDYA YÖNETIMI • Medya günümüz toplumlarının vazgeçilmez araçlarından bir tanesidir. Bireyler çevrelerini algılamak ve bilgi edinmek içim en sık söz konusu alanı kullanmaktadırlar. Bu doğrultuda klinikte çalışan ve insanlarla birebir iletişim hâlinde olan sağlık profesyonellerinin medya hakkında bilgi sahibi olması ve özelde sağlıkla ilgili içeriklere hâkim olabilmeleri onların hastalarıyla olan iletişimlerini daha üst bir aşamaya ulaştıracaktır.
• Klinikte çalışan hekimler için öncelikli sorumluluk hastalarına karşıdır. Bununla birlikte bireyin sağlığı ile ilgili durum toplumu etkileyecek bir aşamadaysa toplumun geneline karşı da bir sorumluluk ortaya çıkar. Belki de medya ile ortaklık sağlanan en önemli unsur topluma karşı sorumluluğun ortaya çıktığı durumlarda oluşur.
• Bu noktada yapılabilecek en iyi şey medyanın sağlık profesyonelleri tarafından doğru kullanımını sağlamaktır. Önceki bölümde medya içeriklerinin teşhis ve tedaviyi zorlaştıran yanlarından bahsettik. Bununla birlikte şunu belirtmek gerekir ki medya sadece klinikte görev yapan hekimlerin işini zorlaştırmaz; doğru kullanıldığı takdirde yardımcı bir unsur olarak da ele alınabilir. Hekimlerin medyayı doğru kullanabilmelerini sağlayan belli başlı unsurlardan bahsedebiliriz, bunlar:
• Her alanda olduğu gibi sağlık konulu medya içeriklerinde de öncelikli olan kaynağın sorgulanmasıdır. Bir içeriğin ciddi, güvenilir ve doğru olup olmadığı kaynağın özellikleriyle anlaşılır. • Bir diğer önemli nokta içeriği hazırlayan kişinin sorgulanmasıdır. Medya içerisindeki uzmanlık alanı, hazırladığı geçmiş içerikler ve kişinin aldığı bilişsel eğitim düzeyi, içerikler açısından ipuçları sağlar. • Sorgulanması gereken bir diğer nokta içeriğin dilidir. Medya organlarında içeriklerin basit, sade ve anlaşılır olması esastır ancak bu durumun içeriğin bütününe zarar vermeyecek, anlatılmak istenen özü zedelemeyecek şekilde hazırlanması gerekir. Konu sağlık olunca kullanılan dil daha da önem kazanır. Zira sağlık alanının kendine has bir terminolojisi vardır ve içerikler bu terminoloji göz ardı edilemeden oluşturulmalıdır.
• Medya içeriğinde hastaları yanlış yönlendiren veya hukuki açıdan herhangi bir problem olduğu düşünülüyorsa hekim olarak mutlaka yayıncıyla irtibata geçilmeli ve düzeltme istenmelidir, yayıncı olumsuz görüş bildirirse yasal yollarla tekzip hakkı mutlaka kullanılmalıdır. Zira bu içeriklere ulaşan bireyler aktarılan şeyleri doğru kabul edecektir. Bu doğrultuda Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi “Gazeteci, yayınlanmış her yanlışı en kısa sürede düzeltmekle yükümlüdür” ifadesiyle gazetecileri sorumlu kılmaktadır. • Klinik ve klinikte hastalara yönelik uygulamalarla ilgili medyada yer alan içerikler konusunda bilgi isteyen basın mensupları gerekli yasal prosedür tamamlanarak bilgilendirilmelidir. Unutulmamalıdır ki en doğru bilgi kaynağı klinikte çalışan sağlık profesyonelleridir. Haber alma özgürlüğü kapsamında medya mensupları bu bilgileri talep edebilirler ve doğru içerik hazırlanması klinikteki sağlık profesyonellerinin vereceği yeterli bilgiye bağlıdır.
• Son olarak gerek medya gerekse de sağlık profesyonellerinin öncelikli sorumlulukları topluma ve toplumu oluşturan bireylere karşıdır. Bu bakımdan medya ile kurulacak düzeyli ve sağlıklı ilişki hem sağlık profesyonellerinin hem de medya mensuplarının işini kolaylaştıracak böylece topluma daha doğru bilgiler ulaştırılacaktır.
SAĞLIK HABERI NASIL OLMALIDIR? • Sağlık haberi içeriği gereği son derece ciddiye alınması gereken bir haber türüdür. Bireylerin yaşamlarını direk etkileyen bu tarz içeriklerin mutlaka doğru kaynaklara ulaşılarak ve birden fazla etkin kaynaktan doğrulatarak yazılması önem arz eder. Bununla birlikte konusu gereği kendine has bir dili bulunan sağlıkla ilgili içeriklerin halkın anlayabileceği ancak çarpıtılmamış bir dille sunulması da önemlidir. • Bunlarla birlikte sağlık haberinin nasıl olması gerektiğine dair birkaç madde sıralanabilir:
• Her şeyden önce sorumlu bir dilde yazılan sağlık haberinin içeriğinde teşhis ve tedavi önerilerinin yer almaması gerekir. Sağlık konusunda yapılacak en ufak bir yanlışın bireylerin hayatını etkileyeceği unutulmamalı ve her bireyin klinik muayenesi yapılmadan teşhis ve tedavi önerilmesinin mümkün olmadığı göz önünde bulundurulmalıdır, • Sağlık haberi konusunda uzmanlaşmış ve en azından temel tıbbi bilgilere sahip bir muhabir tarafından yazılmalıdır. Tıbbi etik konusunda yayınlanacak haberler gözden geçirilmeli gerekiyorsa alanında uzman bir hekime kontrol ettirildikten sonra yazılmalıdır,
• Muhabir kendisine ulaşan bilgilere sorgulayıcı yaklaşmalı, kaynağının kendisine ulaştırdığı bilgileri farklı kaynaklardan teyit ettirdikten sonra doğruluğuna emin olarak yayınlamalıdır, • Kaynakların uzmanlığı çok iyi tespit edilmeli konuyla ilgili çalışmaları olan kişileri kaynak olarak kullanmalıdır, • Sosyal medya ve internet gibi yanlış bilgilerin fazlasıyla yer aldığı ortamlar kaynak olarak kullanılmamalıdır,
• Yazılan haberlerin her yaştan ve eğitim düzeyinden bireye ulaşacağı öngörülmeli bu doğrultuda kullanılan dil gözden geçirilmelidir, • Konuya ilişkin kullanılacak görsel malzemeler özenle seçilmeli, sansasyonel ve etik dışı herhangi bir görsel malzeme kullanılmamalıdır.
SAĞLIK HABERI NASIL OKUNMALIDIR? • Gerek sağlık profesyonelleri gerekse de hastalara yönelik olan sağlık haberleri mutlaka güvenilir kaynaklardan alınmalı ve haber içeriğine sorgulayıcı yaklaşılmalıdır. Bununla birlikte her zaman için doğru kaynağın sağlık profesyonelleri olduğu unutulmamalı, davranışa yönelecek tutumların bu profesyonellerin vereceği talimatlar doğrultusunda şekillenmesi gerekmektedir. • Sağlık haberlerini okurken dikkat edilesi gereken konular aslında sağlık haberlerinin nasıl yazılacağına ilişkin yukarıda sıralanan maddelerle benzerlik göstermektedir. Bununla birlikte dikkat edilmesi gereken belli başlı noktalar şunlardır:
• Öncelikle unutulmaması gereken şey doğru teşhis ve tedavinin ancak klinik bir muayeneden sonra hekim tarafından önerilebileceğidir, dolayısıyla farklı kaynaklardan teşhis ve tedavi yöntemleri uygulamak birey için geri dönüşü olmayan sorunlara yol açacak olmasıdır, • Bununla birlikte sağlık konulu medya içeriklerinin kim tarafından oluşturulduğu ve eğitiminin ne olduğu mutlaka sorgulanmalıdır. Şüpheli veya yetersiz görülen içeriklere itibar edilmemelidir,
• Medya içeriğinde yer alan bilgilerin güncel olup olmadığı mutlaka kontrol edilmelidir, • Unutulmamalıdır ki tıpta mucize yoktur, dolayısıyla son dönemlerde “mucize tedavi” içerikli haberler gerçeği yansıtmamakta, konusunda uzman bilim adamları tarafından onaylanmamış hiçbir tedavi yönteminin doğru olmadığı göz önünde bulundurulmalıdır, • Medya içeriğinde kullanılan üslup okuyucu için bir anahtardır, haber dilinden uzak, sağlıkla ilgili olmayan terimlerin kullanılması bu içeriğin doğru olmadığına bir işaret olabilir.
Anahtar Mesajlar • Sağlık bireyler için en önemli unsurların başında gelmektedir ve unutul-mamalıdır ki bu konuda edinilen yanlış bilgiler geri dönüşü çok zor hatta imkânsız sorunlara yol açar. • Sağlık profesyonelleri hastaları doğru ve yeterli bilgilendirmediği sürece has-talar bilgiye farklı kaynaklardan ulaşmaya çalışacaktır. • Hastalarla kurulacak içten, samimi ve empatik bir iletişim hasta nezdinde sağlık profesyonellerine olan güveni artıracak ve teşhis-tedavi sürecini ko-laylaştıracaktır. • Medya günümüzde ulaştığı etkinlik bakımından bilgi edinme araçlarının ba-şında gelir ancak doğru bilgi kadar yanlış bilgiler de medya içeriğinde yer alır. • Kaynağından emin olunmayan ve şüpheli görünen her bilgi sorgulanmalı ve farklı ve güvenilir kaynaklardan teyit edilmelidir.
• TEŞEKKÜR EDERİM…
- Slides: 27