SALIK BLMLER FAKLTES ODYOLOJ BLM ODJ 113 Bilimsel

SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ODYOLOJİ BÖLÜMÜ ODJ 113 Bilimsel Tıbbi ve Mesleki Etik Dr. Öğretim Üyesi Belde ÇULHAOĞLU

ETİK TÜRLERİ

ETİK Betimleyici Etik Normatif Etik Deontolojik Etik Meta Etik Teleolojik Etik

Betimleyici Etik Betimleyici etik: bir etik kural koymak yerine bilimsel olgusal bir tavrın ahlak alanına uygulanmasını ifade eder. • Buna göre betimleyici etik, ahlak ve ahlaki eylem bağlamında, olması gereken ya da değer yerine, olan ya da olgularla ilgilenir. • Söz konusu yaklaşımda etik daha ziyade seyirci gözlemci veya gözlemleyici durumdadır. • Etik ahlaki olgu ve olaylara dışarıdan bakar onları bilimsel yaklaşımla gözlemleyip tasvir eder.

• Betimleyici etik, geçerlilik taleplerinin ahlakiliği hakkında karar verebilmeyi sağlayacak ölçütler oluşturma iddiasında değildir. • Daha çok gündelik hayatımızda olağan bulduğumuz norm ve değer sistemlerini tipik durumlar, davranış biçimleri ve deyişlerle bağlantılı olarak çeşitli bakış açılarından gösterir

Kimler tarafından kullanılır? ***antropologlar, tarihçiler, psikologlar ve sosyologlar tarihsel, bilimsel, betimleyici, deneysel araştırmaların temelini düşünürler Amaç ***ahlak(lılık) fenomenini açıklamak, betimlemek ya da etik soruların ilgili olduğu insanın doğal yapısına ilişkin bir kuram ortaya koymaktır

Betimleme; Tasnif ve açıklama sadece bilim için değil etik için de önemli olmakla birlikte, yeterli değildir.

Normatif Etik • Ahlâki yaşamı yönlendiren ahlâki normların belirlenmesi ve korunması ile ilgilenir. • İnsanlara yaşamlarında uymaları gereken iyilik getirecek prensipleri ve standartları belirler. • Ahlâk sistemindeki, temel ahlâki değerleri veya prensipleri açığa çıkarır, geliştirir ve doğruluğunu gösterir. • Bu bakımdan nötr ve tarafsız bir yaklaşım olduğu söylenemez!!!

Normatif etik: daha ziyade değerleme işine girişir. Neyin “iyi” neyin “kötü” olduğunu söyler. Kural koyucu bir etik türüdür. Nasıl yaşamamız gerektiğini bildiren ahlaki ilkeleri araştırır. Üç temel problemi olduğu söylenebilir. - Ahlaki erdemler yani ahlaken neyin “iyi” neyin “kötü” olduğu, insan karakterinin kendisine uygun eylemi olan ahlaki faille ilgilidir. - Toplum ya da sosyal kurumlarla ilgili problemlerdir. - Hangi değerlerin temel olduğu, hangi şey ya da deneyimlerimizin kendi içinde veya kendi başına değerli ve arzu edilir olduğu problemidir.

Normatif yükümlülük teorisinin temel hedefini Frankena, “belirli durumlarda, eylemlerle ilgili karar verirken ve yargılar oluştururken bize rehberlik etmek” şeklinde tanımlamıştır. Bu yargı ve kararlar kendimiz ile ilgili olabileceği gibi başkaları ile de ilgili olabilir

Temel soru: Belirli bir durumda eylemde bulunan bir kişi için (kendisi veya başkası, bir grup veya bir toplumun tümü için) ahlaken yapılması doğru olan şeyin ne olduğuna ya da ahlaken ne yapması gerektiğine nasıl karar verebiliriz veya vermeliyiz ya da bunu nasıl belirleyebiliriz veya belirlememiz gerekir. Bu soru ile bir eylemin yapılması veya yapılmaması gerektiğine nasıl karar vereceğimizin sorgulanmasıdır. .

Amaç Normatif etik; Nasıl yaşamamız gerektiğini bildiren ahlaki ilkeleri araştırır, hayatta nihai ve en yüksek değere sahip olan şeylerin neler olduğunu tartışır, bir insanı ahlaken iyi kılan şeyin neler olduğunu sorgular”. Bu anlamıyla etik, insanlara rehberlik etme ve onlara uymaları için gerekli normları sunma işlevine sahiptir

• Normatif etik alanında önemli teoriler bulunmaktadır. • Bu teoriler arasında, deontoloji ve teleoloji en yaygın olan iki teoridir. • Teoriler, karar alınmasında etik kavramların uygulama yöntemi oldukları gibi, etik sistemi de tanımlarlar

Teolojik Etiğin Teorisi: Teleoloji Etik amacının iyiye ulaşmak olduğu ifade edilebilir. Etik amacın ilk bileşeni Aristoteles’in “iyi yaşam”, “iyi hayat” dediği şeydir. Ahlaki yükümlülük öznel olarak “iyi yaşam” amacı ile ilişki içerisindedir. Teleolojik kuramlar, bireyin eylemlerinin sonuçları üzerine odaklanır. Sonuç olarak; bir eylemin iyiliğini veya kötülüğünü, doğruluğunu veya yanlışlığını o eylemin sonuçları gösterir.

Teleolojik yaklaşıma göre “iyi” demek, en çok sayıda insana, en fazla iyiliği getirmek demektir. (Faydacı etik) Teleolojik etiğe göre, genel olarak ahlaki eylemler, topluma sağladıkları yararlara göre değerlendirirler. İnsanın ahlaka neden ihtiyaç duyduğu sorusu, etik alanında cevaplandırılması gereken en temel sorudur. Bu sorunun cevabı ancak “ değer” kavramı ile verilebilir.

Deontolojik Etik Ahlakın Teorisi: Deontoloji (Görevcilik) Deontolojik teori, Immanuel Kant’ın ahlak teorisi olarak bilinmektedir. Teleolojik teorilerin aksine deontolojik teoriler, eylemlerin sonuçlarını inceleme konusu yapar. Etik açıdan eylemin kendisini değerlendirir.

Deontolojik yaklaşım, değerlerin hayata geçirilmesini gözetir. Ödev, ilke, irade, yükümlülük, yasa ve kural gibi kavramlar deontolojik etiğin temel kavramlarıdır. Deontolojik teoriye göre, eylemin ahlaksal değeri, eylemin sonucuna değil eylemin arkasındaki niyete bağlıdır.

• Bir eylemin sonucu olumlu olsa bile, bu eylem ilkesel olarak yanlış olabilir. • Ahlakın temelini herkese göre değişmeyen değerler oluşturmalıdır

• Yapılan herhangi bir eylemin ya da davranışın iyi mi kötü mü olduğunun cevabı • • “Eğer herkes böyle yaparsa ne olur? ” “Herkesin bunu yapmasını ister miyiz? ” “Kimse sözünde durmazsa ne olur? ” “Bunu arzu eder miyiz? ” sorularında yatmaktadır.

Deontolojik teoriden bakıldığında, doğru olan eylem, iyi olan eylemden bağımsızdır; Teleolojik açıdan bakıldığın da ise, doğru olan eylem, iyiliği maksimize eden eylemdir. Deontolojik teori, ahlaki davranışı, haklı nedenlerine dayalı olarak değerlendirirken; teleolojik teori ahlaki davranışı sonuçlarına göre değerlendirir.

Teleolojik etikve deontolojik etiğin farkını bir örnekle açıklarsak; Örnek: Yalan söylemek kötüdür. Soru: Yalan söylemek niçin kötüdür? 1. Yalan söylemek istenmeyen sonuçlara sebep olur, insanların birbirine güvenini zedeler 2. Çünkü ahlaksal bakımdan yanlıştır; ahlak yasasına aykırıdır. Birinci yanıt, teleolojik teoriler, ikinci yanıt ise deontolojik teoriler tarafından verilebilir

Her iki yaklaşımda “yalan söylemek kötüdür” sonucuna varır, fakat gerekçeleri faklıdır. • Teleolojik teoriler; yalan söylemek genellikle arzu edilmeyen sonuçlara götürür fakat belli koşullar altında haklı çıkarabilir, yani zor durumda kaldığında yalan söylenebilir. Önemli olan sonuçtur, önermesini destekler. • Deontolojik teoriler ise hangi koşulda olursa olsun doğruyu söylemelisin, yalan söylemek her zaman yanlıştır, önermesini savunur.

Meta Etik Meta-etiğin ilk ipuçları, olgu-değer problemi gibi temel konuları ele alır Hobbes ve Hume bu konu ile ilgilenmiştir

• Hobbes, etik terimlerin anlamlarına ve kullanımlarına ilişkin kesin bir dilsel çözümleme üretmek gayretinde olmuştur. • O, bilimsel çözümlemesinden yararlanarak erdemlerin kökenlerine eğilir, dahası analitik dil çözümlemesine yönelir.

• Hume ise dil anlayışı analizi anlayışını belirli bir açıdan devam ettirirmesine rağmen“iyi”, “doğru”, “adalet” ve “erdem” gibi etik terimlerin anlamlarını irdeleyerek bir meta-etik örneği oluşturur.

Meta-etik tabiri ilk kez 1949’da A. J. Ayer tarafından On The Analysis of Moral Judgement (Ahlak Yargılarının Çözümlemesi Üzerine) başlıklı makalesinde kullanılmıştır Alfred Jules Ayer

Meta-etik, insanlara nasıl davranmaları gerektiğini buyuran, normatif türden bir etik olmayıp ahlaka ilişkin önermelerin anlamlarını, ahlak yargılarının ve normatif buyrukların dayanaklarını inceleyen bir çözümleme yöntemidir. Meta-etik, herhangi bir ahlaki ilke veya ahlaklılık konusunda bir teklif getirmek iddiasında olmayıp bütünüyle felsefi bir çözümleme” olarak anlaşılmalıdır.

• Meta-etik, normatif ve betimleyici etik çerçevesinde ahlaki ve gayri ahlaki değerlerin ve davranış biçimlerinin birbirleri ile ilişkilerini ve sınırlarını araştırır. • Ahlaki değer hükümleri ve davranış normları ile ilgili idrak, ontoloji ve felsefe teorilerinin de temellerini inceler.

Meta Etik Teorileri • • Doğalcılık (Naturalism) Bilişselci Tanımcılık (Cognitive Definizm); Sezgicilik (Intuitionism), Bilişselci- Tanımlanamazcılık (Cognitive Non. Definizm); Duygulanımcılık (Emotivism), Bilişselci Olmayan (Non- Cognitivism); Önkayıtlayıcılık (Prescriptivism), Betimleyici-olmayan ( Non- Descriptivism)

Teşekkür ederim belde. culhaoglu@omu. edu. tr