SALIK BLMLER FAKLTES HEMRELK HALK SALII HEMREL HSH
SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ HEMŞİRELİK /HALK SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİ HSH 624 -Geriatri Hemşireliği Doç. Dr. Birsen ALTAY
YAŞLILARDA ÇOK YÖNLÜ GERİATRİK DEĞERLENDİRME HSH 624 -Geriatri Hemşireliği Hafta-4
Sunu Planı 1. Geriatrik değerlendirme 1. 1 Geriatrik değerlendirmenin amaçları 1. 2 Geriatrik değerlendirmenin yararları 1. 3 Geriatrik değerlendirmenin bileşenleri 2. Sonuç 3. Kaynaklar
Kapsamlı Geriatrik Değerlendirme Yaşlı bireylerin çeşitli problemlerini ortaya koyan, tarif eden, açıklayan, bireylerin fizyolojik yapısını ve dayanıklılıklarını sınıflandıran, bireyin problemlerine müdahale edebilecek gerekli servisleri belirleyen ve koordine bir tedavi planı geliştiren bir ekip değerlendirmesidir.
GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN AMAÇLARI ŞUNLARDIR: 1. Başka türlü gizli kalabilecek hastalıkları ortaya çıkarmak 2. Kesin tanıya yardımcı olmak 3. Sağlığı korumak ve yeniden kazandırmak için uygun bakımı planlayıp uygulamak 4. Gerektiğinde optimum çevresel ve sosyal destek için danışmanlık vermek 5. Sonuçları öngörerek hastalığın ilerleyişini monitörize etmek 6. Fonksiyonel düzeyi korumak ve geliştirmek
GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN YARARLARI 1. Hosptalizasyonda azalma 2. Mortalitede azlma 3. Fonksiyonel durumun korunması ve iyileştirilmesi, kazalarda azalma 4. Günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılıkta azalma 5. Hayat kalitesinde düzelme 6. Hastane ve hasta bakım evlerine müracaatın azalması 7. Medikal bakım masraflarının azalması 8. Yaşam süresinin uzaması
KAPSAMLI GERIATRIK DEĞERLENDIRMEDE INTERDISIPLINER EKIP ÖN PLANDADIR. INTERDISIPLINER EKIBIN ÜYELERI • Geratist • Gerontoloji hemşiresi • Sosyal hizmet uzmanı • Diyetisyen • İş ve uğraşı terapisti • Psikolog • Fizyoterapist
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN BİLEŞENLERİ 1. TIBBİ DEĞERLENDİRME Problem listesi Kronik hastalıklar Kullanılan ilaçlar Beslenme durumu 3. PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME Mental durum değerlendirmesi Depresyon testi 2. FONKSİYONEL DEĞERLENDİRME Temel günlük yaşam aktiviteleri Instrumental günlük yaşam aktiviteleri Egzersiz durumu Yürüme ve denge problemleri 5. ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME Ev güvenliği Ulaşım güvenliği 4. SOSYAL DEĞERLENDİRME Sosyal destek sistemlerinin değerlendirilmesi Teşhis/tedavi kaynaklarına ulaşım Finansal değerlendirme
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN BİLEŞENLERİ 1. ÖYKÜ VE FİZİK MUAYENE • Hasta ile görüşürken iyi aydınlatılmış, rahatlatıcı bir ortam sağlanmalı ve randevu saatleri hastanın isteği doğrultusunda ayarlanmalıdır. • Öykü titizlikle, sabırla ve yeterli zaman ayrılarak, yavaş ve sakin alınmalıdır. • Yaşlının sosyal yaşamı, kiminle yaşadığı sorulmalıdır. Tıbbi ve sosyal öykü çok yönlü ve geriatrik sendromlara yönelik sistem sorgulaması, beslenme, aile öyküsü, seksüel Öykü ve fonksiyonel durumu etkileyen parametrelere yönelik sorgulama detaylı yapılmalıdır
1. ÖYKÜ VE FİZİK MUAYENE • Yaşlı hastalara uygulanan fizik muayenede tüm hastalarda uygulanan genel fizik muayene kuralları yeterli olmakla birlikte bazı konulara özellikle dikkat etmek gerekir. • Yaşlı hastalarda özellikle nörolojik, kardiyovasküler ve mental durum muayeneleri başta olmak üzere detaylı sistemik muayene yapılmalıdır.
1. ÖYKÜ VE FİZİK MUAYENE • Cilt solukluğu, karotis arterler üzerinde üfürüm, buşon varlığı, ağız ve diş muayenesi, fıçı göğüs, kifoskolyoz ve prostat büyümesi, kognitif bozukluk, depresyon, davranış bozukluğu, mobilite, inkontinans, beslenme, uyku, görme ve işitme problemleri kapsamlı olarak değerlendirilmelidir.
2. FONKSİYONEL DEĞERLENDİRME Günlük yaşam aktiviteleri • Banyo Yapma, • Tuvalet, • Kontinans, • Giyinme, • Hareket, • Merdiven İnip-çıkma, • Beslenme Ensrumental Günlük yaşam aktiviteleri Yemek Hazırlama Telefon Kullanma Ev İşleri, Alışveriş, Kişisel Temizliğini Yapmak, Paraları Bilmek, İlaçlarını Almak, Toplu Taşıma Araçları İle Yolculuk Edebilmek, Araç Kullanmak
İleri günlük yaşam aktiviteleri • Seyahat Edebilme, • Boş Zamanlarını Değerlendirme, • Gönüllü Faaliyetler, • Toplumsal Hizmetler, • Organize Olaylar, • Yaratıcı Aktiviteler
3. SOSYOKÜLTÜREL VE ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME • Yaşlının sosyal ve ekonomik durumu, kim ile yaşadığı, yemeklerini kimin yaptığı, bakmakla yükümlü olduğu insanların varlığı, görüştüğü arkadaş veya yakınlarının olup olmadığı, kültürel, etnik, dinsel ihtiyaçları ortaya konulmalıdır • Kişinin yaşadığı çevrenin güvenliği, günlük yaşam aktivitelerini optimize edecek şekilde yeniden düzenlenmelidir. Örneğin düşme, denge ve mobilite engellerine neden olacak ev ortamında değişiklik yapılması için girişimler konusunda ortak karar alınmalıdır.
4. BİLİŞSEL DEĞERLENDİRME • Geriatrik yaş grubunda sık görülen hastalıklardan birsi demanstır. • Bireyin demans yönünden değerlendirilmesinde en önemli bölüm öyküdür. hastanın yakın ve uzak hafıza fonksiyonları, Unutkanlığın seyri, eşlik eden davranış bozuklukları ve günlük yaşam aktivitelerinde ki otonomi düzeyi değerlendirilmelidir
Kognitif değerlendirme testleri; • Kısa Tarama Testleri (Saat Çizme Testi), • Test Grupları, • Hafıza Testleri (Üç Kelime Ve Beş Dakika Sonra Hatırlama Testi) Ve • Global Evrelendirme Skalaları Olmak Üzere • Dört Grupta Sınıflanabilir. Bu Amaçla En Sık Olarak “Mini Mental Durum Değerlendirmetesti” (MMT) Kullanılmaktadır.
• Depresyon, yaşlılarda sık görülen, morbidite ve mortaliteyi artıran önemli bir hastalıktır. Yaşlıda kronik hastalıkların çokluğu, fonksiyonel ve bilişsel yetilerin azalması depresyon riskini artırmaktadır. • Depresyon değerlendirmesinde bir tarama testi olarak “Geriatrik Depresyon Skalası” (GDS) kullanılabilir.
GERİATRİK SENDROMLAR 1. GÖRMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Yaşlanma ile birlikte gözde fizyolojik ve fonksiyonel değişikliklerin yanında patolojik değişiklikler de oluşur. • Yaşlanmayla birlikte görme keskinliği, akomodasyon, görme alanı ve renkli görme azalır. • Görme ilgili bu değişiklikler okuma ve araba kullanmayı da içeren temel ve enstrümental günlük yaşam aktivitelerini ve yüzleri tanıma yeteneğini etkiler. Düşme ve kırıklar artar, yaşam kalitesi bozulur.
1. GÖRMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Görme muayenesinde SNELLEN KARTI ile yapılan görme keskinliği testi kolay bir tarama testidir. Genel olarak yaşlı hastanın en az yılda bir kez görme değerlendirmesinden geçmesi gerekmektedir. 24 Yüksek risk altındaki yaşlılara en az yılda bir kez, oftalmolog tarafından periyodik muayene yapılması önerilmelidir.
2. İŞİTMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ • İşitme kaybı yaşlılığın sonucu olarak düşünülüp müdahale edilmemektedir. • Bu durum yaşlıların toplumla iletişiminin kopmasına ve yaşlı kişinin toplumdan uzaklaşmasına neden olmaktadır.
2. İŞİTMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ • İşitme azlığı yaşlı insanlarda; benlik saygısında azalma, emosyonel kırılganlık, irritabilite, sosyal İzolasyon, depresyon ve kognitif zayıflığa neden olur. • İşitmenin değerlendirilmesi için ilgili kulağa 30 cm uzakta söylenen kelimelerin en az %50’sini tekrar etmesi ya da sorulan soruyu anlayıp doğru yanıtlaması şeklinde uygulanabilen “Fısıltı testi” en sık kullanılan tarama testidir.
3. BESLENMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Kronik hastalıklar, fiziksel yetersizlik, çiğneme problemleri, duygudurum bozuklukları ve polifarmasi nedeniyle “malnütrisyon”, 65 yaş üstü hasta grubunda sık görülmektedir • Malnütrisyon yaşlı hastalarda; immünitede zayıflama, enfeksiyonlara yatkınlık, yara iyileşmesinde gecikme, osteoporoz vb. hastalıklara neden olmaktadır.
3. BESLENMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Sağlık çalışanı hastanın iştah durumunu sorgulamalı, beden kitle indeksini hesaplamalı, yaşlı bireyin son 6 ay içinde %10 veya daha fazla kilo kaybı veya artışı olup olmadığını sorgulamalı ve periyodik olarak vücut ağırlığını değerlendirmelidir.
4. İNKONTİNANS DEĞERLENDİRİLMESİ • Üriner inkontinans, sosyal ve hijyenik problem oluşturacak düzeyde, istemsiz idrar yapımıdır. Her yaşta patolojiktir. • Üriner inkontinans hastada; hijyen kaybına, komşu bölgelerde cilt problemlerine, bası yaralarına, uyku bozukluklarına, psikolojik sorunlara, sosyal izolasyona, kendine güven ve saygı yitimine, düşme riskinde artışa, yaşam kalitesinin düşmesine ve yaşlı hastaya bakan bireyde tükenmişlik ve depresyona neden olur. • Tüm yaşlılarda üriner inkontinans ve fekal inkontinans taraması yapılmalıdır.
5. MOBİLİTE VE DÜŞMELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Denge ve yürüme bozuklukları yaşla birlikte artararak düşmelere neden olmaktadır. • Düşmeler, morbidite ve mortaliteye neden olmaları açısından önemlidir. Kas-iskelet sistemi hastalıkları, nörolojik hastalıklar ve polifarmasi düşme riskini artırmaktadır.
• 5. MOBİLİTE VE DÜŞMELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Tüm yaşlı hastalara son bir yıl içerisinde düşüp düşmedikleri sorulmalı; düşme hikâyesi olanlara postür ve mobilite testleri uygulanmalıdır. • Bu testlerin başında kuvvet, duruş ve dengeyi değerlendiren “Kalk ve yürü testi” gelmektedir. Bu testte hastadan kollarını kullanmadan oturduğu yerden kalkması, 3 m yürüyerek geri dönmesi ve tekrar oturması istenir. Yürümenin değerlendirilmesinde postür, adım uzunluğu, taban genişliği, hareketin hızı ve akıcılığı, kol hareketleri, motor hareketlerin simetrik oluşuna bakılır.
6. POLİFARMASİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ • Polifarmasi, aynı anda birden çok endikasyon için çok sayıda ve uygunsuz ilaç kullanımı anlamına gelmektedir. Yaşlı populasyonda polifarmasi oranı %23 -39’dur. Polifarmasinin neden olabileceği önemli bir sorun, ilaç yan etkileri ve ilaç etkileşimleridir. • Polifarmasi, aynı zamanda artmış düşme, deliryum ve üriner inkontinans riski ile de ilişkilidir.
KORUYUCU SAĞLIK UYGULAMALARI • Yaşlı hastada koruyucu sağlık uygulamalarının amacı; erken yaşlarda yaşam tarzı ve davranış değişiklikleri ile sağlık ve organ fonksiyonlarının korunması ve kronik hastalıklara bağlı oluşan kaybın minimalize edilmesidir. • Yaşam Tarzı Değişiklikleri • Kazalardan Korunma; • Vasküler Hastalıkların Önlenmesi • Ağız Ve Diş Sağlığı; • Mental Sağlık İle İlgili Değişikliklerin Takibi Ve Önlenmesi; • Tarama Testleri • Aşı Programlarını İçermektedir.
Sonuç • . Yaşlı bireyler için sağlık hizmetlerinin nitelik ve niceliğinin arttırılması, sağlık personelinin gerontoloji alanında eğitim alması, yaşlı sağlığı hizmetinin ulaşılabilirliğinin sağlanması ve sürdürülmesi yaşlıların yaşam süresine kalitesine olumlu etkiler sağlayacaktır.
Kaynaklar • Amuk Tarkan, K. Nalan Oğuzhanoğlu, Yaşlanma ve Depresyon, Anadolu Psikiyatri Dergisi, sayı: 4, 2003. • ÇETİN Mesut, Sabahattin GÜL, Rıfkı Evrenkaya, Mehmet Danacı, Yaşar Küçükardal. I, Yaşlılık, Yaşlanmanın Biyolojisi ve Psikolojisi http: //www. tipbilimleri. turkiyeklinikleri. com/abstract_6459. html Erişim: 27. 02. 2012 • Döventaş A. [Multidimensional geriatric assessment: practical hints]. Akad Geriatri 2009; 1(3): 125 -31. • Erci, B. (2016). Halk Sağlığı Hemşireliği. Elazığ: Nobel Yayıncılık • ER Dilek, Psikososyal Açıdan Yaşlılık, Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Elazığ, Sayı: 11, 2009. • Ferrer A, Formiga F, Ruiz D, Mascaró J, Olmedo C, Pujol R. Predictive items of functional decline and 2 -year mortality in nonagenarians--the Nona. Santfeliu study. Eur J Public Health 2008; 18(4): 406 -9. • Hamilton M. The assessment of anxiety states by rating. Br J Med Psychol 1959; 32(1): 50 -5. • Mahoney FI, Barthel DA. Functional evaluation: the Barthel index. Maryland State Med J 1965; 14: 61 -5.
- Slides: 30