SALIK BLMLER FAKLTES HEMRELK BLM 103 Salk Okuryazarl

SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ HEMŞİRELİK BÖLÜMÜ 103 - Sağlık Okuryazarlığı Dersi Öğr. Gör. Belgin ŞEN ATASAYAR

ÇAĞDAŞ SAĞLIK ANLAYIŞI VE TARİHSEL GELİŞİMİ Hafta-1

• Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığı; "Yalnızca hastalık yada sakatlığın bulunmaması değil, aynı zamanda bedensel, ruhsal ve sosyal yönlerden tam bir iyilik hali" olarak tanımlamıştır. • İnsan Hakları Evrensel Bildirgesine göre de; ırk, dil, din, politik inanç, ekonomik ve sosyal durum ayrımı gözetmeden; herkesin, erişilebilecek en yüksek düzeyde sağlıklı olma temel hakkına sahip olduğunu görürüz.

• Bir insanın sağlığı yalnızca kendisini ilgilendirmez. • Başta ailesi olmak üzere, yakınlarını ve giderek tüm toplumu ve hatta tüm insanları ilgilendirir/ ilgilendirmelidir. • Sağlık sorunlarının tek nedeni biyolojik, fiziksel ve kimyasal öğeler değildir. Altta yatan sosyal, ekonomik, kültürel etmenler vardır ve bunlar araştırılmalıdır. • Bu etmenler bildiğimiz gibi fizik, biyolojik ve kimyasal etmenlerin ortaya çıkması için asıl ortam ve zemini oluştururlar.

• Caldas sağlık anlayışı toplumsal sorumluluk taşır ve insana bir bütün olarak yaklaşır. • Bütüncül sağlık anlayışı insanı iyi ya da hasta olarak ayırmadan bir bütün olarak ele alır. • “Sağlıklı” ve “Hasta” kavramları görecelidir • Sağlıklı görünen, günlük yaşamını ve işini sürdüren bir insanın aynı zamanda böbrek taşı, diş çürüğü, hipertansiyonu, tanı almamış kanseri olabilir. • Kötü durumda bir insan “hasta” iken ( diyabeti olmasına rağmen) spor yapabilir, ders verebilir.

• Toplumlarda da aynı özellikler görülür. Toplumlar da aynı anda hem iyi hem kötü olabilirler. • İşgal edilmiş bir ülkede ölüm ve yıkım ileri derecede iken kazanılan bir uluslararası futbol maçı herkesi mutlu edebilir. • O Halde: Sağlık yaşamla varsa, yaşamın her aşamasında sağlık hizmeti bulunmalıdır. • Öyleyse sağlıklı, hasta, risk altında, gibi kavramlar olmadan insan tüm yaşamında sağlık örgütünün denetiminde olmalıdır.

• Çağdaş sağık anlayışının günümüzdeki içeriği son derece geniştir. • Çağdaş anlayış 1978 yılında yayınlanan ve DSÖ’ne üye olan tüm ülkelerce onaylanmış bulunan ‘Temel Sağlık Hizmetleri Bildirisi’ (Alma Ata Bildirgesi) ile ayrıntılı biçimde tanımlanmıştır. • Bu anlayışın başlıca önemli noktaları şunlardır:

• 1. Sosyal eşitlik: Sağlık hizmetleri doğuştan kazanılmış bir insan hakkıdır. • Bu hizmetler sadece onları satın alabilecek sosyal sınıflara değil, toplumdaki herkese ve en uzak yerleşim yerlerinde oturanlara da, sosyal adalet anlayışı içinde ve hakkaniyet ölçülerinde götürülmelidir.

• 2. Öz sorumluluk: Herkes kendi sağlığının değerini bilmeli ve kendinden sorumlu olmalıdır. • Bunun için kişiler eğitilmeli ve bilinçlendirilmelidir. • Bunun doğal sonucu olarak kişiler ve toplumlar sorumluluk duygusu içinde sağlık hizmetlerinin planlanması ve sunuluşunda söz sahibi olmalı, yani toplum sağlık hizmetlerine katılmalıdır

• 3. Sağlık hizmetlerinin boyutu: Sağlık hizmetleri yalnızca ‘Sağlık sektörü’ tarafından yürütülemeyecek kadar geniş boyutludur. • Bir çok farklı sektörü de ilgilendirir. Öyleyse sektörler arası eşgüdüm gereklidir.

• 4. Uluslararası dayanışma: Sağlık bir dünya ve insanlık sorunudur. • Gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelerdeki sağlık hizmetlerinin kalkınmasını desteklemeleri gereklidir.

• Çağdaş sağlık anlayışının temel amacı: KİŞİLERİ HASTALIKTAN KORUMAK • İkinci Amacı: HASTA OLANLARI TEDAVİ ETMEK • Üçüncü Amacı: TAM TEDAVİ EDİLEMEYENERİ REHABİLİTE ETMEK

KORUYUCU SAĞLIK HİZMETLERİ • 1. Bağışıklama: Bulaşıcı hastalıklardan korunmada en etkili yollardan biridir. • Aktif bağışıklama ‘Aşılama= İmmunizasyon’ yoluyla, • Pasif bağışıklama ise hazır antikorları içeren serumların sağlam kişilere verilmesi ‘Seroproflaksi’ ile olur. • Bağışıklama yoluyla toplumun %85 -90’ı bir hastalığa karşı bağışık duruma getirilirse o hastalık kontrol altına alınabilir.

• 2. İlaçla koruma: Her hastalığın aşısı yoktur, bu gibi durumlarda tehlike altındaki kişileri ilaçla korumak ‘Kemoproflaksi’ mümkündür.

• 3. Erken tanı: Hastalıklar ne kadar erken dönemde teşhis edilirse tedavileri de o kadar kolay, başarılı ve ekonomik olur. • Kişiler bu konuda eğitilmeli ve sağlık personeli de bu konuya önem vermelidir.

• 4. İyi beslenme: Pek çok hastalığın altında yatan temel ve hazırlayıcı neden yetersiz ve dengesiz beslenmedir. • Tüm enfeksiyon hastalıkları kötü beslenen kişilerde daha ağır klinik tablolar gösterir.

• 5. Aile planlaması: Çok ve sık doğum yapan kadınların ve bu kadınlardan doğan çocukların sağlıklarının tehlike altında olduğu yapılan pek çok araştırma ile defalarca kanıtlanmıştır. • Ayrıca pek çok kadın istemediği halde gebe kaldıktan sonra düşük yapmak isterken ya sakat kalmakta ya da hayatını kaybetmektedir. • İşte bu olumsuz durumlardan korunabilmek için aile planlaması hizmetleri önemli bir faktördür.

• 6. Sağlık Eğitimi: Kişilerin kendi sağlıklarını nasıl koruyabilecekleri ve sağlık hizmetlerini uygun bir biçimde nasıl kullanabilecekleri konusunda bilgilendirilmeleri ve olumlu davranışlar kazandırılmaları için yapılan planlı çabalara ‘Sağlık Eğitimi’ denir. • Sağlık eğitimi aynı zamanda kişilere, kendi sağlıklarından sorumlu oldukları bilincini de sağlamayı amaçlar. • Çünkü bir toplumun sağlık düzeyinin yükseltilmesi, o toplumdaki bireylerin bu iyileşmeyi gerçekten istemeleri, yani; kendi sağlıklarının sorumluluğunun benimsemeleriyle sağlanabilir.

• 7. Çevreye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri; • Çevredeki olumsuz biyolojik, fiziksel ve kimyasal faktörlerin yok edilmesi, düzeltilmesi ya da insanları etkileyerek kişilerin sağlığının bozulmasının önlenmesi amacını taşırlar. • Bunlar arasında atıkların zararsız hale getirilmesi, yeterli ve temiz su sağlanması, gıdaların kontrolü, çevre kirliliğinin önlenmesi sayılabilir. • Bu hizmetler mühendislik hizmetleri olmakla beraber sağlığı yakından ilgilendirmektedir. • Bunların yürütülmesinde sağlık sektörü ile diğer sektörler arası işbirliği kaçınılmazdır.

Birinci basamak: Hastaların tedavilerinin evde ve ayaktan yapıldığı sağlık kuruluşlarıdır. • Aile Sağlığı Merkezleri, Kurum Hekimlikleri birinci basamak tedavi edici hizmetlerin verildiği yerlerdir. • Birinci basamaktaki imkanlarla tanı ya da tedavisi yapılamayan hastalar ikinci basamağa sevk edilirler. •

• İkinci basamak: Hastaların yatırılarak tanı ve tedavi hizmetlerinin verildiği hastanelerdir. • Üçüncü basamak: Özel dal hastaneleridir. • En yüksek tıp teknolojilerinin uygulandığı gelişmiş tedavi merkezleridir. Kanser hastaneleri, ruh sağlığı hastaneleri, sanatoryumlar, kalp-damar hastaneleri vb. • Tedavi edici hizmetlerin basamaklar halinde ele alınmasının nedeni, bu basamaklar arasında bir hasta sevk sisteminin gerekliliğini vurgulamak içindir.

• Tıbbi rehabilitasyon: Bedensel engellerin olabildiğince düzeltilmesini içerir. • Sosyal (Mesleki) rehabilitasyon: Engelleri nedeniyle eski işlerini yapamayanlara ya da belli bir işte çalışamayanlara iş öğretme, iş bulma ve işe uyum sağlamalarına yönelik hizmetlerdir.

KAYNAKLAR • • 1) Osborne, H. (2013). Health Literacy (from A to Z). Practical Ways to Communicate Your Health Message. Jones&Bartlett Learning 2) Yıldırım, F. , Keser, A. (2015). Sağlık Okuryazarlığı. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Yayın No: 3. 3) Çetin, M. (2012). Sağlık Okuryazarlığı, T. C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Aile eğitim programı, Ankara: Nakış Ofset. 5) Balçık, P. Y. , Taşkaya, S. , Şahin, B. (2014). Sağlık Okur-Yazarlığı, TAF Preventive Medicine Bulletin, 13(4) 6) Palacı, H. , Yarar, O. , Kuru, İ. , Gülhan, Y. (2016). Doktor Google: İnternette Sağlık Bilgisi Kaynakları ve Sağlık Okur Yazarlığının Önemi, Tıp Teknolojileri Kongresi, 2016 7) Sağlık okuryazarlığı: Sağlam kanıtlar. Dünya Sağlık Örgütü, 2013 -Sağlıklı Kentler Birliği, 2015 8) Bolsoy, N. , Sevil, Ü. (2006). Sağlık, Hastalık ve Kültür Etkileşimi, 9(3). 9) Tözün, M. , Sözmen, M. K. (2014). Halk Sağlığı Bakışı ile Sağlık Okuryazarlığı, Health Literacy with Perspective of Public Health, Smyrna Tıp Dergisi, 48.