SALIK BLMLER FAKLTES EBELK BLM EBE 407 EBELK

SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ EBELİK BÖLÜMÜ EBE 407 - EBELİK TARİHİ VE DEONTOLOJİ Öğr. Gör. Neşe KARAKAYA

Ebeliğin Tarihi Gelişimi Ebe 407 - Ebelik Tarihi ve Deontoloji Hafta-2

• Ebelik, doğumun doğal işleyişi sırasında anneye ve yenidoğana destek olmak ve korumak isteği temelinde ortaya çıkan bir meslektir. • Ebelik, geleneksel olarak toplum içinde uygulanan ve doğum yapan kadınlarla yakın sosyal ilişki ile karakterize kadınsı bir meslek olarak süregelmiştir.

• Ebelik mesleğinin günümüzdeki düşük statüsünün ve olumsuz çalışma koşullarının temel belirleyicileri, – Ebelerin alt sosyal sınıfa mensup olmasının ve genel olarak yoksul kadınlara hizmet vermesinin yanı sıra toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri nedeni ile uzun yıllar boyunca resmi eğitim sistemine erişememeleri olarak özetlenebilir.

• İlkel çağlarda kadınlar, gebelik ve doğum sürecini diğer memelileri gözlemleyerek edindikleri bilgi ve becerilere dayanarak geçirmiş ve eşlerinin dışında herhangi bir kimseden yardım almadan doğumlarını gerçekleştirmişlerdir.

• Yerleşik yaşama geçildikten sonra kadınlar eşlerinin desteğini kaybetmiş ve doğumlarda yaşlı kadınlar görev almaya başlamıştır.

• Mısır uygarlığında toplumsal yapıyı biçimlendiren din ve sosyal sınıf, ebelik uygulamalarında da belirleyici olmuştur. • Ebeler tarihsel süreçte yalnızca Mısırlılarda asil üst sınıf kadınlara hizmet eden kadınlar olarak tanınmıştır.

• Yunan medeniyetinde geleneksel ebelik uygulamaları dini inançlara ve sosyal duruma göre belirlenmiştir. • Romalılar döneminde herbalizm önemli ölçüde gelişmiş ve ebeliği geride bırakarak bilimsel bir meslek haline gelmiştir.

• Roma ve Bizans uygarlıklarında ebeliğin gelişimini olumsuz yönde etkileyen temel faktör sosyal sınıf ve cinsiyet eşitsizlikleridir. • Bu toplumlarda örgün eğitim yalnızca erkeklere ve soylu sınıfa mensup kadınlara verildiği için kadın herbalistler ve ebeler resmi eğitim sistemine erişememişler ve Yunanlılar dönemi ile karşılaştırıldığında toplumsal yönden de kabul görmemişlerdir.

• Tarihteki ilk ebe ve jinekolog olarak kabul edilen Atinalı Agnodice, erkek giysileri giyerek eğitim almayı başarabilmiş ve erkek görümü ile doğum uzmanı olarak çalışabilmiştir. • Bu dönemde İslamiyetin yaygınlaşmaya başlaması da, ebeliğin bir kadın mesleği olarak kalmasında etkili olmuştur.

• Sanayi devriminden önce Avrupa toplumunun da ebeliği de etkileyen üç hiyerarşik konum bulunmaktaydı. • Bunlardan birincisi kadından üstün erkek, ikincisi kilise dışındaki insanlardan üstün din adamları ve üçüncü köylüden üstün toprak sahipleri idi.

• Orta çağda çok uzun bir dönem boyunca İngiltere ve İskoçya gibi Avrupa ülkelerinde ve Kuzey Amerikada yaygınlaşmaya başlayan erkek hekimlere karşı rekabeti önlemek için kralın ve orta çağ kilisesinin otoritesine dayanılarak ebeler toplumsal olarak dışlanmış, pek çok kadın şifacı ve ebe sapkın ya da cadı olduğu gerekçesi ile yakılmış yada asılmışlardır.

• İngiltere'de modern çağın başlangıcında doğum yaptırma işi kadınların elinde olmasına karşın, ebelik ile ilgili kitapların tamamı erkekler tarafından yazılmıştı. • Bunun bir istisnası olarak kendisi de ebe olan Jane Sharp 1671 'de bir ebelik kitabı yazmıştır ancak Sharp'ın kitabı kadın ebeleri cahil olarak nitelendiren çağdaşları tarafından kabul görmemiştir.

• Kraliçenin doğumuna katılarak kraliçe cerrahı unvanını alan ve İngiltere'de erkek ebeliğin popüler hale gelmesinde önemli etkisi olan Peter Chamberlen'a atfedilmektedir. Forsepsin geliştirilmesi, erkek ebelere kendilerinden önceki berber cerrahlara göre daha olumlu toplumsal tutum kazandırmış ve zamanla erkekleri doğumda daha yetkin olduğu kabul edilmiştir.

• Ebelik İngiltere'de 1902 yılında ilk Ebe Kanunu ile yasal olarak tanındı. Buna rağmen, kadınların büyük bir kısmı doğumlarında resmi eğitim almamış ebelerden yardım almaya devam etti.

• Ebelik Kanunu'nun çıkarılmasının ardından eğitim programlarını onaylamak ve normal gebelik, doğum ve lohusalık dönemi ebelik uygulamalarına ilişkin kuralları tanımlamak amacı ile Merkezi Ebelik Kurulu kuruldu. Başlangıçta hiç ebe üyesi bulunmayan kurula 1920’ye kadar ebe üye kabul edilmemesi kararlaştırıldı ve daha sonra da ebelerin çoğunluk oluşturması yasaklandı.

• Merkezi Ebelik Kurulu'nda uzun yıllar boyunca değişiklikler yaşanmaya devam etti. Üye sayısı artmakla birlikte ebelerin sayısı daima azınlık olarak kaldı. 1973 yılında ilk kez kurul başkanı bir ebe olmuştur ancak 1979'da çıkarılan Hemşire, Ebe ve Sağlık Ziyaretçileri Yasası ebeliğin denetimini hekimlerden hemşirelere kaydırarak Merkezi Ebelik Kurulu'na son verdiği için bu ebenin başkanlığı çok kısa ömürlü olmuştur.

• İngiltere’ de 1918, 1926 ve 1936’ da yalnızca kalifiye ebelerin doğumlara katılabilmelerini sağlamak için daha kapsamlı yasal düzenlemeler yapıldı. • 1936 da yapılan düzenlemede İngiltere ve Galler'de yerel otoritelere evde ücretli ebelik hizmeti sağlama sorumluluğu verildi. İlk kez kadınları evlerinde destekleyen ebeler, belirli görev süresi, yıllık izin ve düzenli gelir gibi haklar kazandılar ancak ayda yalnızca bir gün izin veriliyordu ve maaşları da çok düşüktü.

• Amerika'da tarihsel açıdan ebelik uygulamalarının başlıca, tıbbi bilimlerin gelişmesi ile birlikte hekimlerin rekabet edebileceği bir alanda engel olarak görülen ebelere şiddetle karşı çıkıldığı ve dışlandığı bir süreç olarak biçimlenmesidir. • Avrupalı sömürgecilerin gelişinden önce, Amerikan yerli kabilelerin de ebelik görevini üstlenmiş kişiler bulunuyordu. Sömürgecilik faaliyetleri ile birlikte Avrupa'daki ebelik uygulamaların uzantısı biçimine dönüşen ebelik, keşfedilen kolonilerde önemli rol üstlenmiş ve hatta kolonilere giden feribotlarda ebelere öncelik verilmiştir. Becerisi iyi olan ebeler, kadınlar tarafından kabul edilmiş ve doğumlara çağrılmışlardır.

• Sağlığın sosyal belirleyicileri ve ebelerin çalışma koşulları dikkate alınmaksızın yapılan bu karşılaştırmaları sağlık hizmetlerinde ebelik sorunu olarak nitelendirilen bir kavramı ortaya çıkardı, 1920'li yıllara kadar süren tartışmaların odak noktasını ebeler ve hekimlerin sunduğu hizmetlerin maternal ve neonatal sonuçları arasındaki fark oluştursa da bazı yazarlar toplumda ebelerin etkisinin azalmasını ekonomik nedenlere bağlamaktadır.

• Bu yazardan birisi olan Koplin, sorunu su şekilde açıklamaktadır: 20. yy. başlarında yoğun sanayileşme ile birlikte kentlere aşırı göç dönemi yaşandı. Çoğu göçmen grup, gebe kadının kültür, inanç, beslenme ve diğer gereksinimlerini bilen ebelerini de beraberinde getirmişti.

• Ebelik sorununa iki çözüm önerisi sunuldu. Birinci öneri, Avrupa'da olduğu gibi ebelerin eğitilmesi yolu ile niteliğinin geliştirilmesi ve ebelik uygulamalarının kabul edilen standartlara yükseltilmesi idi, ikincisi ise, ülkenin sağlığı için ebeliği bütünüyle ortadan kaldırmaktı. • Sonuç olarak, kısıtlayıcı yasalar ve etkili halk sağlığı kampanyaları aracılığı ile otuz yıldan az bir sürede ABD ebelik ortadan kaldırıldı. Bununla birlikte az sayıda ebe, göçmen ya da beyaz olmayan kadınların doğumlarına katılmaya devam etti.

• Amerikalı bir ailenin kızı olan Mary Breckinridge, egemen bakım modellerine alternatif olabilecek bir model arayışı ile İngiltere'ye giderek önce hemşirelik ve ardından ebelik eğitimi aldı. • ABD'ye en uygun model olduğuna inandığı İngiltere'de uygulanan hemşire-ebe meydelini uygulamak üzere bir grup İngiliz hemşirecbe eşliğinde ABD'ye geri döndü ve 1925 yılında Hyden Kentucky'de Frontier Nursing Seıvice'i (FNS) kurdu.

• ABD'de Mary Breckinridgein vizyonu günümüzde de sürdürülmektedir. FNS hemşire-ebelik eğitimi almak isteyen hemşirelere yönelik uzaktan eğitim programı olan Toplum Tabanlı Hemşire-Ebelik (Community Based Nurse-Midwife, CNM) eğitim programını uygulamaktadır. • FNS’den bağımsız olarak 1931 'de New York’ daki dezavantajlı kadınlara hizmet vermek için Lobenstine Clinic'in başlattığı hemşire-ebe eğitim programı ile birlikte günümüzde ABD de 40’ın üzerinde hemşire-ebe eğitim programı bulunmaktadır. • Hemşire-ebelik girişimlerinin ilk yıllarında klinik uygulama olanakları sınırlıydı ve hemşire-ebeler genellikle Güney Amerika'daki yerli ebeler için danışmanlık yapıyordu.

• Garrigues 1902'de yayınladığı kitabında ebelik konusundaki düşüncelerini, ebeliğin obstetrik bilgi eksikliği, antiseptik önlemleri ihmal etme ve istenmeyen durumların gizlenmesi anlamına geldiğini dile getirmiş ve «ebelerin tümü iflah olmaz sahte doktorlar olarak zarar veriyorlar» biçimde açıklamıştır. • Yirminci yüzyılın başlarında oldukça yaygınlaşan tıbbi propagandalar sonucunda Amerikan kadınları, doğum yapmak için hastanelere ve teknolojiye ihtiyaç duyduklarına ve doğum sürecini obstetrisyenlerin güvenli olarak kontrol altında tuttuklarına inanmaya başlamışlardı.

• Sahra altı Afrika'daki Fransız kolonileri Fransız ebelik modelini izlemiş ve ebelik eğitim programlarını doğrudan giriş biçiminde kurmuştur. • Afrika, Asya ve Karayiplerdeki İngiliz kolonileri, hemşirelik sonrası ebe eğitimi modelini izlemiştir, Üçüncü model hemşirelik-ebelik kombinasyonudur ve günümüzde her üç eğitim modeli de çeşitli ülkelerde uygulanmaktadır. • Sömürgeciliğin etkisi ile bazı ülkelerde özel sektör ebelik uygulamaları da gelişmiştir. Peru’da 1826 yılında, Endonezya’da ise 1912’den bu yana kamunun yanı sıra özel sektör ebelik uygulamaları ortaya çıkmıştır.

KAYNAKLAR • Çoşar Çetin F, Yeşilçiçek Çalık K, Doğum Öncesi Dönem I (Ebeler ve Ebelik Öğrencileri İçin), İstanbul Tıp Kitabevleri, 2018 • Foster IR, Lasser J, Ebelik Uygulamalarında Profesyonel Etik, Çev. Ed. Ersoy N, Özcan M, Ergin A, Nobel Akademik Yayıncılık, 2015