SALIK BLMLER ENSTTS PSKOONKOLOJ Kanser arsnn psikiyatrik ynleri

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ PSİKOONKOLOJİ Kanser ağrısının psikiyatrik yönleri DR. ÖĞR. ÜYESİ OYA SEVCAN ORAK

Kanser ağrısının psikiyatrik yönleri PHŞ 617 -Psikoonkoloji

• Kanser, milyonlarca insan için ölüm nedeni olmasının yanında psikiyatrik bozuklukların ortaya çıkma olasılığının da yüksek olduğu bir hastalıktır. • Ağrı hoş olmayan ve doku hasarı ile ilgili olarak yorumlanan ya da fizyolojik bir bozukluk şeklinde anlatılan bir duygudurumdur. Kişinin biyolojik, ruhsal, psikososyal sağlık ve iyilik durumları arasındaki karşılıklı etkileşime ilişkin yakınmadır (Özkan S, 2007).

• Psikolojik faktörlerin, ağrı yakınma, tepki ve davranışını etkilemesi 3 boyutta olabilir: • Psikofizyolojik mekanizmalar. • Psikososyal etkenler • Psikiyatrik komorbidite

NOSİSEPSİYON, ACI ÇEKME VE AĞRI DAVRANIŞI • Nosisepsiyon, hasarlı dokudan gelen uyarandır. • Ağrının algılanmasında emosyonel faktörler ve psişik gereksinimler rol oynar. • Acı çekme ağrıya emosyonel yanıttır. Bu kapsamda depresyon ve anksiyete en yaygın psikiyatrik durumlardır. • Uyumu bozan hastalık tutumu olarak ağrı davranışının gelişmesi ise, hastanın ağrısına ve ağrıyı algılamasına çevrenin verdiği yanıtlara gelişen bir süreçtir (Özkan S, 2007).

AĞRIDA PSİKİYATRİK KOMORBİDİTE; • Depresyon • Anksiyete reaksiyonu • Konversiyon bozukluğu • Somotoform bozukluğu ve yakınmaları • Kişilik bozukluklarıdır

• Kanser Ağrısı: Ağrı, kanser hastasında yaşam kalitesini negatif etkileyen semptomların başında gelmekte ve hastada fiziksel, psikolojik, sosyolojik ikincil problemler yaratarak ‘‘total ağrı” ya neden olmaktadır. Ağrı yalnız hastanın değil yakın çevresinin de negatif etkilenmesine yol açmaktadır. (Aydınlı I, 2004).

• Kanser ağrısı %90 -95 oranında kontrol edilebilen bir problem olmasına rağmen, ağrının kontrolsüz kalması pek çok sorununda büyümesine neden olmaktadır. Bu özellikleri ile kanser ağrısı hem medikal ve hem de sosyolojik problemleri bir arada barındıran kronik ağrı sendromudur (Aydın G, 2005).

KANSER AĞRISININ NEDENLERİ • Kanser ağrısı; tümör ve tümöre bağlı gelişen vücuttaki yapısal değişiklikler, tedaviler, kanserle ilişkili olmayan faktörler, hareketsizlik, inflamasyon, sinirlerin baskı altında kalması, etkilenen organa kan desteğinin azalması yada engellenmesi nedeniyle görülebilmektedir (Birol L, 1996).

KANSER AĞRISININ PSİKOLOJİK YÖNLERİ • Araştırmalar ağrı ile psikiyatrik bozuklular arasında ilişki olduğunu gösterir. Örn. Ağrıya bağlı depresyon, kaygı, deliryum, konsantrasyon bozukluğu, insomnia gibi. • Ağrı intihar için risk oluşturabilir(Özkan S, 2007).

Ağrılı hastalarda depresif hastalıklar 3 alt grupta tanımlanabilir; 1. Ağrıya ikincil olarak gelişen depresif duygu durum ile giden uyum güçlüğü 2. Fiziksel durumu etkileyen psikolojik faktörler. Hastadaki mevcut ruhsal kaygı ve depresyonun fiziksel durumu agreve etmesi anlaşılır. 3. Majör depresyon (Özkan S, 2007).

• Ağrılı hastalarda motor gerginlik, endişe hali, sürekli tehlike olma ve hemen irkilme, hoşnutsuzluk, korkulu bir bekleyiş gibi anksiyete belirtileri sık görülür (Kara H, 2000). • Bu nedenle kanser ağrısı olan bireylerde psikolojik faktörlerin ağrı şiddeti ve süreğenliğinde önemli rolü olduğu düşünülmelidir (Güleç G, 2006).

• Yapılan araştırmalarda ağrı ile anksiyete ve depresyon arasında anlamlı bir ilişki vardır. Burada ağrı değerlendirilirken klinik depresyonu ayırt etmek gerekir (Özkan S, 2007).

Depresyon ile ağrı arasındaki ilişki birkaç biçim de gözlenebilir: 1. Ağrı depresyonun bir belirtisi olabilir. 2. Depresyon, kronik ağrının bir komplikasyonu olabilir. 3. Ağrı ile depresyon bir aradadır fakat ilişkisizdir (Çakır B, 2006).

Kanser ağrısı ile ilgili beklenti ve inanışlar: • Tüm kanser hastaları ağrı çekerler. – Kanser hastalarının % 80’nde ağrı tıbbı tedavi ile kontrol altına alınır. • Kanser ağrıları her türlü acıdan daha kuvvetlidir. – Subjektif olduğu için her zaman doğru olmayabilir. • Ağrı kanserin kötüye gittiğine bir işarettir. – Kesinliği olmamakla birlikte bazı durumlarda tedaviye bağlıdır.

AĞRIDA HEMŞİRELİK BAKIMI • Amaç: Ağrı düzeyinin tolere edilebilecek düzeye getirilmesini sağlamak, hastanın ağrısının azaldığını veya yok olduğunu ifade etmesidir (Kurt S. ve ark, 2007). • Hemşirelik Girişimleri: • Doktor önerisine göre DSÖ’nün önerdiği tedavi basamakları uygulamak, • Analjeziklerin yan etkilerini azaltmak yada gidermek, • Hastanın korkuları tanımlanıp, bu korkuları gidermek için girişim planlamak, • Non-farmakolojik uygulama arasında pozisyon değiştirilmesini sağlamak (Ünsar S, 2007).

-Masaj yapmak, sıcak ya da soğuk uygulama, ılık banyolar, çevrenin sesiz ve sakin olmasını sağlamak, -Gevşeme tekniklerini öğretmek, radyo dinlemesini, televizyon izlemesini sağlamak, -Okuma, müzik dinleme, öğretmek (Can G, 2007). hayal kurmayı

-Hastanın önceki ağrı deneyiminde kullandığı ve olumlu sonuçlar aldığı ağrı geçirme yaklaşımları tanımlamak ve hastanın bunları kullanması için desteklemek (Çöçelli P, 2008). -Hasta yakınlarının da bakıma katılımını sağlamak, -Bilgi eksikliği saptanarak, hasta ve hasta yakınlarının eğitimini planlamak, -Etkili bir ağrı yöntemi için sağlık sisteminden kaynaklanan engelleri, güçlükleri en aza indirme ya da azaltma konusunda çaba harcamaktır (Durna Z, 2009). •

KAYNAKLAR 1. Aydınlı I. Kanser Ağrısı, Klinik Gelişim 2004; 17: 3 -15. 2. Aydın G. Akciğer Kanserinde Sık Görülen Semptomlar ve Tedavi Yaklaşımları, Solunum 2005; 7(2): 85 -94. 3. (Çeviri Birol L, Erdil F, Akdemir N ve ark, Çeviri Editörü Platin N). Hemşireler için Kanser El Kitabı. Ankara: IV. Aksam Sanat Okulu Matbaası; 1996: p. 22. 4. Mandel N M, Onat H (Editörler). Kanser Hastasına Yaklaşım. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevi; 2002: p. 261 -280 264. 5. Köktürk N, Kırışoğlu C E, Öztürk C. Akciğer Kanseri Moleküler Biyolojisi, Solunum 2003; 5 (3) : 127 -138. 6. Çakır B, Miloğlı Ö, Harorlo A. Radyoterapi ve Kemoterapi Gören Hastalarda Oral Bakım, Atatürk Ünv. Diş Hek. Fak. Derg. 2006; 16(3): 50 -52. 7. Ünsar S, Yıldız Fındık Ü, Kurt S ve Ark. Kanserli Hastalarda Evde Bakım ve Semptom Kontrolü, Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2007; 2 (5): 89 -106.

KAYNAKLAR 8. Kara H, Abay E. Kronik Ağrıya Psikiyatrik Yaklaşım, Anadolu Psikiyatri Dergisi 2000; 1 (2): 89 -99. 9. Güleç G, Güleç S. Ağrı ve Ağrı Davranışı, Ağrı 2006; 18(4): 5 -9. 10. Ünsar S, Yıldız Fındık Ü, Kurt S ve Ark. Kanserli Hastalarda Evde Bakım ve Semptom Kontrolü, Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2007; 2 (5): 89 -106. 11. Can G. Onkoloji Hemşireliğinde Kanıta Dayalı Semptom Yönetimi. İstanbul: Mavi İletişim Danışmanlık A. S; 2007: p. 229 -253. 12. Çöçelli L P, Bacaksız B D, Ovayolu N. Ağrı Tedavisinde Hemşirenin Rolü, Gaziantep Tıp Dergisi 2008; 14: 53 -58. 13. Durna Z, Akın S, Özdilli K. İç Hastalıkları Hemşireliği Uygulama Rehberi. İstanbul; Cinius Yayınları 2009: p. 88 -93. 14. Özkan S. Psiko-onkoloji; Kanser ağrısının psikiyatrik yönleri; 2007; 109 -111