SALIK BLMLER ENSTTS HEMRELK BLM HEM 612 HASTALII

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HEMŞİRELİK BÖLÜMÜ HEM 612 -İÇ HASTALIĞI HEMŞİRELİĞİ-I Dr. Öğretim Üyesi Afitap ÖZDELİKARA

ASİT-BAZ VE ŞOK 303 -İLKYARDIM Hafta-3 -4

HAZIRLAYAN: NURBANU ARI

1. ASİT-BAZ DENGE VE DENGESİZLİKLERİ • Asit-baz dengesi, vücut sıvılarındaki hidrojen iyonu (H+) konsantrasyonun dengesi anlamına gelir (Acarkan T. , 2013; Sevdi M. ve ark. , 2014; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017).

H+ İyonuna İlişkin Temel Bilgiler • H+ iyonu hem hücre içi hem de hücre dışı sıvıda yer alır.

• Uçucu Asitler: CO 2’ e dönüşebilen asitlerdir.

• Uçucu Olmayan Asitler: CO 2’ e dönüşemeyen asitlerdir (Güler K. , ve ark. , 2008; Polat F. , ve ark. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017).

Hidrojen İyonuna İlişkin Terimler • Asit; Solüsyon içinde H+ iyonu bırakan bileşiğe ‘’asit’’ denir (Elbaş N. , Erdil F. , 2012; Acarkan T. , 2013).

• Baz: Solüsyon içinden H+ iyonu alan ya da hidroksil iyonu (OH-) bırakan bileşiğe ‘’baz’’ denir (Elbaş N. , Erdil F. , 2012; Acarkan T. , 2013).

• Ph: Hidrojen iyonu kansantrasyonunun negatif logaritmasıdır (Elbaş N. , Erdil F. , 2012; Aygencel G. , 2014; İnangil G. , Özkan S. , 2018).

• Tamponlar: Tampon H+ alabilen ya da verebilen maddedir (Karakut S. , 2017).

• Parsiyel Karbondioksit Basıncı (PCO 2): Normal arteriyel PCO 2 35 -45 mm. Hg’ dir; plazmada çözünmüş CO 2 tarafından ortaya konan basınçtır (Elbaş N. , Erdil F. , 2012).

• Total Plazma CO 2 Kapsamı: Bikarbonat konsantrasyonunun belirlenmesinde kullanılmaktadır (Elbaş N. , Erdil F. , 2012).

2. HİDROJEN İYONUNUN HEMOSTATİK OLARAK DÜZENLENMESİ • Vücutta denge olması ve fizyolojik işlevlerin normal olarak yürütülebilmesi için CO 2 ile HCO 3 arasındaki dengenin korunması şarttır (Aygencel G. , 2014; Polat F. , ve ark. , 2016).

Fazla Hidrojen İyonlarının Dilüe Olması Bedenin bir dokusunda hidrojen iyonlarının yoğunluğu çok arttığında hidrojen iyonları dolaşıma katılır ve tüm vücuda yayılır (Akdemir N. , Birol L. , 2011; Elbaş N. , Erdil F. , 2012).

Kimyasal Tampon Sistemler • Kimyasal tampon sistemleri, ekstraselüler ve intraselüler kompartmanlarda bulunan ve doğal olarak oluşan zayıf asit-bazlardır ve sistemik p. H’daki değişiklikleri gidermeye yönelik etki oluştururlar (Çoşkun A. , 2016; İnangil G. , Özkan S. , 2018).

Karbonik Asit- Bikarbonat Tampon Sistemi • Ph dengesizliklerine en hızlı yanıtı veren tampon sistemdir (Acarkan T. , 2013; Çoşkun A. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017; İnangil G. , Özkan S. , 2018). • HCl + Na. HCO 3 → H 2 CO 3 + Na. Cl • Na. OH + H 2 CO 3 → Na. HCO 3 + H 2 O •

Fosfat Tampon Sistemi • Hücre içi tampon sistemlerdendir ve geniş tamponlama kapasitesine sahiptir(Elbaş N. , Erdil F. , 2012; Çoşkun A. , 2016). • HCl + Na 2 HPO 4 → Na. HPO 4 + Na. Cl • Na. OH + Na. H 2 PO 4 → Na 2 HPO 4+ H 2 O •

Protein ve Hemoglobin Tampon Sistemi • Aminoasitlerin hem asit hem de bazik kökleri bulunduğu için geniş ve güçlü bir tamponlama kapasitesine sahiptir. (Elbaş N. , Erdil F. , 2012; Çoşkun A. , 2016; İnangil G. , Özkan S. , 2018).

Solunum Sistemi • Beden sıvılarında CO 2 ve H+ konsantrasyonu arttığında solunum merkezi uyarılır ve akciğerler yoluyla fazla miktarda CO 2 atılır, CO 2 miktarı azaldığında ise solunum merkezi baskılanır ve CO 2 atılımı azalır (Elbaş N. , Erdil F. , 2012; Acarkan T. , 2013; Çoşkun A. , 2016; İnangil G. , Özkan S. , 2018).

Solunum Sistemi • Solunum sistemi beden sıvılarındaki CO 2 miktarını değiştirerek etki eder (Elbaş N. , Erdil F. , 2012; Acarkan T. , 2013; Çoşkun A. , 2016; İnangil G. , Özkan S. , 2018).

Renal Sistem • Böbrekler hücre dışı sıvıdaki bikarbonat miktarını çeşitli şekillerde değiştirerek asit- baz dengesini düzenleyen en güçlü sistemdir (Elbaş N. , Erdil F. , 2012).

3. H+ İYONU DENGESİZLİKLERİ • Derin asit-baz bozuklukları (asidemi veya alkalemi) glikoliz, glukoneogenez, mitoz ye DNA sentezi gibi hayati hücresel fonksiyonlarda bozukluklara, artimi, morbidite ve mortaliteye neden olabilmektedir (Atalan K. , Edipoğlu İ. , 2014).

Asidoz • Kanda CO 2’nin artması ya da HCO 3’ın azalması sonucu hidrojen iyonu konsantrasyonunun artması (p. H< 7. 35) ile oluşur (Aygencel G. , 2014).

Metabolik Asidoz • Metabolik asidoz; metabolik veya diğer nedenler ile hidrojen iyonu artışı veya aşırı bikarbonat kaybına bağlı olarak gelişir (Polat F. , ve ark. , 2016).

Nedenleri • Diyabet, alkol, açlık, ilaçlar gibi nedenlerle asit üretiminde artış, sepsis, şok, hipoksi, travma, böbrekleden asit atılımında azalma, organik asitlerin (asetil salisilik asit) ve ya vücutta organik asitlere dönüşen maddelerin alınması, HCO 3 kaybı (gastrointestinal veya renal yolla) metabolik asidoza neden olmaktadır. (Polat F. , ve ark. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017; İnangil G, Özkan S. , 2018).

• Belirti ve Bulgular • Kussmaul solunum, myokard kontraktilitesinin bozulmasına ve arteriyel vazodilatasyona bağlı hipoventilaston, kardiyak outputta azalma, bulantı- kusma, bilinç değişikliği, stupor, koma, hiperkalemi (H+ tamponlanırken K+’un hücre dışına çıkmasına bağlı) görülmektedir (Çoşkun A. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017; İnangil G, Özkan S. , 2018).

• Tedavide sebep olan hastalığın tedavisi ve oral ya da parenteral bikarbonat tedavisi uygulanmaktadır (Güler K. , ve ark. , 2008; Akdemir N. , Birol L. , 2011; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017; Özer S. , 2019).

• Hemşirelik Bakımı • Hastanın vital bulguları, aldığı- çıkardığı, kilo, kardiyak, ventilasyon ve nörolojik değişiklikleri, hiperkalemihipokalemi belirti ve bulguları, serum elektrolit düzeyleri takip edilir (Enç N. , 2014; Akdemir N. , Birol L. , 2011; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017; Özer S. , 2019).

Solunum Asidozu • Ph değerinin 7. 35’in altında, Pa. CO 2 değerinin 45 mm. Hg’nın üzerinde olduğu klinik tablodur (Aygencel G. , 2014).

• Nedenleri • Solunum yolu obstrüksiyonuna neden olan durumlar, solunum kaslarını etkileyen hastalıklar, narkotik analjezikler, sedatifler, kafa içi basınç artışı, hipotroidzm gibi nedenlerle gelişen solunum merkezinin inhibisyonu, pulmoner ödem, pnömotoraks, hemotoraks gibi alveolar ventilasyonu bozan durumlar vb. ’dir (Güler K. , ve ark. , 2008; Çoşkun A. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017; İnangil G, Özkan S. , 2018).

• Belirti ve bulgular • Hiperkapni, kan basıncında ve nabızda artış, baş ağrısı, konfüzyon, letarji, anksiyete, görme bozukluğu, Pa. CO 2 ve HCO 3 yükselme, Ph’ da azalma görülmektedir (Çoşkun A. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017; İnangil G, Özkan S. , 2018).

Tedavi Altta yatan hastalığın tedavisi sağlanır, hastanın solunum yolu açıklığı sağlanır, hastaya oksijen bronkodilatör, steroid ve antibiyotik ilaçlar verilir, düzelme olmaz ise mekanik ventilasyona başvurulmalıdır.

• Hemşirelik Bakımı • Hastanın vital bulguları kardiyak, ventilasyon ve nörolojik değişiklikler, arteriyel kan gazı ve elektrolit düzeyleri takip edilir (Akdemir N. , Birol L. , 2011; Çoşkun A. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017; İnangil G, Özkan S. , 2018).

ALKOLOZ • Kanda ya CO 2 azalması ya da HCO 3 - konsantrasyonu artması sonucu kandaki asit yükünün azalması ve p. H’ ın 7. 4’in altına inmesi sonucu oluşur. (Aygencel G. , 2014).

Metabolik Alkoloz • Metabolik alkalozda plazmada hidrojen iyon konsantrasyonunda düşme, bikarbonat iyon konsantrasyonunda artış söz konusudur (Polat F. , ve ark. , 2016).

• Nedenleri • Fazla bikarbonat alımı (antiasitler, kalsiyum karbonat, kalsiyum asetat vb. ilaçlar), aşırı kusma, gastrik drenaj ile mide sıvılarının kaybı, diüretik kullanımı, Cushing sendromu, primer aldesteronizm, metabolik alkaloza neden olmaktadır (Çoşkun A. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017; İnangil G, Özkan S. , 2018).

• Belirti ve Bulgular • Hipovolemi ve çoğu kez birlikte bulunan hipopotasemiye ait klinik bulgular, solunumun yüzeyelleşmesi, parestezi, karpopedal spazm, baş dönmesi, hipokalsemiye bağlı ventriküler aritmi, konvülsiyonlar, kardiyal outputta artma vb. ’dir (Çoşkun A. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017).

• Tedavi • Altta yatan nedenin tedavisi, sodyum klorür ve potasyum klorür replesmanı, ciddi durumlarda İV. Hidroklorik asit tedavisi, böbrek yetmezliği tablosunda diyaliz tedavisi gerekebilir (Akdemir N. , Birol L. , 2011; Çoşkun A. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017; Özer S. , 2019).

• Hemşirelik Bakımı • Hastanın vital bulguları, aldığı- çıkardığı, kardiyak, ventilasyon ve nörolojik değişiklikler, serum elektrolit düzeyleri takip edilir (Akdemir N. , Birol L. , 2011; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017).

Solunum Alkolozu • Ph değerinin 7. 45 üzerinde ve Pa. CO 2 değerinin 35 mm. Hg’nın altında olduğu tablodur (Aygencel G. , 2014).

• Nedenleri • Histeri - anksiyete bozuklukları, solunum merkezinin uyarılması, hiperventilasyon, aşırı mekanik ventilasyon, ağır fiziksel egzersiz, sıcak iklim, yüksek rakımlı yerlere çıkma ve merkezi sinir sisteminin ateşli hastalıkları gibi hiperventilasyona neden olan durumlardır (Çoşkun A. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017).

• Belirti ve Bulgular • Baş dönmesi, baş ağrısı, parestezi, uykusuzluk, kas krampları, refleks artışı, tetani ve konvülsiyonlar, taşikardi gibi ritim bozuklukları görülebilmektedir (Çoşkun A. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017).

• Tedavi • Respiratuar alkaloza neden olan durumun tedavisi, torba içine solunum yaptırarak PCO 2 yükseltilmeye çalışılır (Akdemir N. , Birol L. , 2011; Çoşkun A. , 2016; Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017; İnangil G, Özkan S. , 2018).

• Hemşirelik Bakımı • Hastanın vital bulguları, arteriyel kan gazı, elektrolit düzeyleri, kardiyak, ventilasyon ve nörolojik değişikliklerinin takibi yapılır, hastanın yavaş ve derin soluk alıp vermesi, rahatlaması ve gevşemesi sağlanır ( Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017; Özer S. , 2019).

4. ŞOK • Şokun Tanımı ve Önemi • Dolaşım sistemi tarafından sağlanan hücre perfüzyonunun çeşitli nedenlerle bozulması sonucu ortaya çıkan, bir çok organın hücresel düzeyde hasarına neden olan, akut olarak gelişen ve acil müdahale edilmesi gereken bir tablodur (Ovayolu N. , Ovayolu Ö. , 2017).

Şokun Belirti ve Bulguları • Şokun belirtileri erken dönem ile geç dönem belirti ve bulguları şeklinde incelenebilmektedir (Elbaş N. , Erdil F. , 2012). Tablo 2. Şokun erken dönem belirti ve bulgular

Şokun Tedavisi • Sistolik basınç 80 mm. Hg ve daha düşük, nabız basıncı (sistolik ve diastolik basınç arasındaki fark) 20 mm. Hg ve daha az olması ve nabız hızı 100 ya da daha fazla olması durumlarının en az ikisinin varlığında şok tedavisine başlanmalıdır (Elbaş N. , Erdil F. , 2012; Enç N. , 2014).

• Sıvı Tedavisi • Şokta intravenöz sıvı olarak dengeli tuzlu solüsyonlar, kolloidler (Plazma yerine geçebilen, plazma proteinlerinin bazı işlevlerini üstlenebilen maddelerdir) ve kan kullanılmaktadır (Elbaş N. , Erdil F. , 2012; Karakoç E. , Yıldız F. , 2013; Enç N. , 2014; Özer S. , 2019).

• Pulmoner Destek ve Oksijen Tedavisi • Şoktaki bireyin hava yolu açıklığı sağlanır, nazal kanül maske ya da endotrakeal entübasyon ile oksijen verilebilmektedir. (Dedeli Ö. , Kaptan G. , 2012; Elbaş N. , Erdil F. , 2012; Enç N. , 2014; Özer S. , 2019).

• İlaç Tedavisi • İlaç tedavisinde vazokonstrüktör , vazodilatatör ilaçlar , kortikosteroidler ve antibiyotikler, anafilaktik şokta ise bu ilaçlara ek olarak epinefrin kullanılmaktadır (Özer S. , 2019).

• Diğer Önlemler • Hastaya şok pozisyonu verilir, ılık tutulur, beden ısısı çok yükseldiyse normale indirilir, omurilik yaralanması nedeniyle şok gelişmiş ise boyunluk ve omurga tahtası kullanılmalı, omurga hareketi minimuma indirilmelidir (Özer S. , 2019).

Şokta Hemşirelik Bakımı • Hemşirelik bakımında amaç; yeterli doku perfüzyonunu sağlamak, kan basıncını normal aralıklarda sürdürmek, organ fonksiyonlarını iyileştirmek, hipoperfüzyon komplikasyonlarından kaçınmaktır (Özer S. , 2019).

5. KAYNAKLAR • • • • Acarkan T. , Latent Asidoz, 2013 https: //dergipark. org. tr/tr/download/article-file/621147 Erişim Tarihi: 08. 11. 2019 Akdemir N. , Birol L. , İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı, 3. Baskı, Ankara, 2011; 117 -242 Atalan K. , Edipoğlu İ. , Asit Baz Dengesi, Türk Yoğun Bakım Derneği Dergisi, 2014; 12: 1 -6 DOI: 10. 4274/tybdd. 29392 2014 Aygencel G. , Arter Kan Gazlarının Yorumlanması, Türk Kardiyoloji Derneği Arşivi, 2014; 42(2): 194 -202 Çıtak A. , Çocukluk Yaş Grubunda Şok ve Tedavisi, Çocuk Dergisi, 2012; 12(3): 99 -112 Çoşkun A. , Asit-Baz Dengesi ve Arter Kan Gazlarının Yorumlanması, 2016 http: //www. jcam. com. tr/files/JCAM-4426. pdf Erişim Tarihi: 08. 11. 2019 Dedeli Ö. , Kaptan G. , Temel İç Hastalıklar Hemşireliği Kavram ve Kuramlar, 1. Baskı İstanbul, İstanbul Tıp Kitabevi, 2012; 143 -148 Elbaş N. , Erdil F. , Cerrahi Hastalıklar Hemşireliği 6. Baskı, Ankara, 2012; 37 -66 Enç N. , İç Hastalıkları Hemşireliği, 1. Baskı, İstanbul, Nobel Tıp Kitabevleri, 2014; 60 -84

• • • • Erk O. , Hipovolemik Şok, 2009 http: //www. tihud. org. tr/uploads/content/kongre/11/11. 58. pdf Erişim Tarihi: 08. 11. 2019 Güler E. , Özkaya A. , Çocuklarda Şoku Tanımak, Turkiye Klinikleri J Pediatri, 2015; 24(2): 46 -49 Güler K. , Ecder T. , Vatansever S. , Asit-Baz Denge Bozuklukları, 2008 http: //www. tihud. org. tr/uploads/content/kongre/10/10. 21. pdf Erişim Tarihi: 08. 11. 2019 İnangil G, Özkan S. , Asit Baz Denge Bozukluğu, Yoğun Bakım Dergisi 2018; 12(1): 8 -17 Karakoç E. , Şok Tanısı ve Yönetimi, 2009 http: //www. tihud. org. tr/uploads/content/kongre/11/11. 17. pdf Erişim Tarihi: 08. 11. 2019 Karakoç E. , Yıldız F. , Hipovolemi ve Şok Tedavisinde Sıvı Seçimi: Kristalloid ve Kolloidler, Arşiv Kaynak Tarama Dergisi , 2013; 22(3): 347 -361 Karakurt S. , Arter Kan Gazları ve Asit Baz Dengesi, 2017, Http: //Www. Toraks. Org. Tr/Uploadfiles/Book/File/2092017155822047055 -Sait-Karakurt. Pdf Erişim Tarihi: 08. 11. 2019

• • • Kılıçlı E. , Kavakçı C. , Şok, 2015 http: //www. jcam. com. tr/files/KATD-3816. pdf Erişim Tarihi: 08. 11. 2019 Kirpi M. , Çalışkan E. , Yoğun Bakımda Sirkulatuvar Şok Ve Monitörizasyon Yöntemleri, Anestezi Dergisi, 2018; 26 (4): 215 Ovayolu N. , Ovayolu Ö. Temel İç Hastalıklar Hemşireliği ve Farklı Boyutlarıyla Kronik Hastalıklar, 2. Baskı, Adana, Çukurova Tıp Kitabevi, 2017; 7 - 29 Özer S. , Olgu Senaryolarıyla İç Hastalıkları Hemşireliği, 1. Baskı, İstanbul, İstanbul Medikal Sağlık ve Yayıncılık, 2019; 11 -37 Polat F. , Coşkunkan U. , Sakallı O. , ve ark. , Asit-Baz Homeostazı ve Bozuklukları, Uluslararası Klinik Temel ve Klinik Tıp Dergisi, 2016; 4 (1): 48 -52 Semerci E. , Durukan P. , Yıldırım S. , Baykan N. , Yakar Ş. , İpekten F. , Gastrointestinal Sistem Kanamalı Hastalarda Şok İndeksi ve Hematokrit Düzeylerinin Mortalite Üzerine Etkisi, Akademik Gastroentoroloji Dergisi, 2018; 17(2): 85 -89 Sevdi M. , Aydoğmuş M. , Erkalp K. , Gümüş F. , Alagöl A. , Ciddi Metabolik Asidoz Sonrası Sağkalım, Şişli Etfal Hastanesi Tıp Bülteni, 2014; 48(1): 64