SALIK BLMLER ENSTTS HEMRELK BLM DOKTORA HEM 705

SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HEMŞİRELİK BÖLÜMÜ/ DOKTORA HEM 705 -Hemşireliğin Kuramsal Temelleri II Prof. Dr. Özen KULAKAÇ

Betty Neuman’ın Sistemler Modeli HEM 705 -Hemşireliğin Kuramsal Temelleri II Hafta-1

İÇİNDEKİLER • • • Teorisyenin Özgeçmişi Teorinin Gelişmesinde Etkili Olan Faktörler Varsayımlar Teorinin Metaparadigmaları Teorinin Temel Kavramları

Hedefler Öğrenciler: • Teorisyenin özgeçmişi hakkında bilgi sahibi olacak • Sistemler Modeli’nin varsayımlarını açıklayabilecek • Sistemler Modeli içinde yer alan temel kavramları ve modele ait diğer kavramları açıklayabilecek

Betty Neuman, Özgeçmişi • 1924’te Ohio’da doğdu. • İlk hemşirelik eğitimini 1947’de, Adron’da Peoples Hospital School of Nursing’de tamamladı. • California’da endüstri, okul, servis hemşireliği ve başhemşirelik gibi çeşitli pozisyonlarda hemşirelik, Dahiliye- Cerrahi, Bulaşıcı Hastalıklar ve Yoğun Bakım Üniteleri’nde klinik öğretmenliği yaptı. • Los Angeles’da California Üniversitesi’nde halk sağlığı ve psikoloji eğitimi gördü. • 1957’de hemşirelikte lisans eğitimini tamamladı • 1966’da UQA’dan halk sağlığı ve akıl sağlığı danışmanlığında yüksek lisans derecesini aldı. Yüksek lisans eğitimini takiben Ohio Üniversitesinde doktora çalışmalarına başladı • Neuman, “Neuman’ın Sistemler Modeli”ni 1972’de yayınladı

Neuman Sistemler Modelinin Felsefi Dayanakları • • Gestalt teorisi, Von Bertalanffy sistemler teorisi, Selye’nin stres adaptasyon teorisi Chardin’in yaşam bütünlüğü felsefesi Emery ve Lazarus’unsistem, stres ve stresör görüşleri Caplan’ın koruma düzeyleri Heslin’in canlı açık sistemelere ilişkin görüşleri

Metaparadigma tanımları • Hemşirelik: Optimal iyiliğe ulaşma, yeniden kazanma ya da sürdürme girişimlerini kullanma yoluyla potansiyel ya da gerçek stresörlere insanın yanıtını etkileyen tüm değişkenlerle ilgilenir. Hemşireliğin amacı optimal sistem stabilitesi ya da iyiliğidir

Metaparadigma tanımları • Birey ya da grup olarak insan: İç ve dış çevresi arasında bir denge/uyum sağlamak üzere etkileşen açık bir sistemdir. • Sağlık: Normal savunma hattının alışılageldik dengesinin bir göstergesidir. • Çevre: İç ve dış stresörleri içerir

Modelin temel kavramları • Temel Yapı: Türlere özgü temel yaşamsal faktörlerden ibarettir: normal vücut ısısını koruma mekanizması, genetik özellikler, organların güçlü ve zayıf yönleri gibi • Esnek savunma hattı ve normal savunma hattı, direnç (rezistans) hattı- temel yapının bütünlüğüne yönelik herhangi saldırıya karsı koruyucu mekanizma olarak işlev görmektedir

Esnek savunma hattı • Sistemin en dış sınırını oluşturmaktadır Savunmanın esnek halkası bireyin(hizmetin alıcısı) normal denge durumunu koruyucu tampon görevini üstlenir. • Bir akordeon gibi çalışarak sistemi stresörlerden korur. Savunmanın normal hattı dışa doğru genişledikçe koruma artmakta, daraldıkça azalmaktadır. • Bu dinamik savunma halkasının beslenme yetersizliği, uykusuzluk ya da dehidratasyon gibi bir veya birden fazla stresör ile karsılaştığında tamponlama etkinliği azalabilmektedir

Normal Savunma Hattı • Hizmetin alıcısının/sistemin normal ya da alışılageldik iyilik düzeyini temsil eder. • Sistemin çevreye uyumunun bir sonucudur • Sağlığın değerlendirilmesinde standart olarak kullanılabilir. • Alışılageldik iyilik düzeyi aynı kalabilir, azalabilir ya da çeşitli tedavi/bakım uygulamalarıyla artabilir

Direnç (Rezistans) hattı • Direnç hattı hizmetin alıcısının/sistemin temel yapısını ve savunmanın normal hattını destekleyen iç ve dış direnç kaynakları ile sistem bütünlüğünü korumaktadır. • Alıcı sistemi stabilize etmeye çalışan ve olağan iyilik düzeyini besleyen yapı/ yapılardır: bağışıklık, pıhtılaşma yanıtı vb.

İç Çevre • İç çevre alıcı sistem sınırları içinde tanımlanan tüm güçleri ya da etkileşim faktörlerini içerir. • Sistemi etkileyen kişiye özgü stres faktörleridir.

Oluşturulan Çevre ve Dış Çevre • Oluşturulan çevre: alıcı sistem bütünlüğünün sembolik dışavurumu olarak bilinçsizce oluşturulur. Kişisel, kişilerarası ve kişi dışıdır. Dinamiktir. Amaca yöneliktir. • Oluşturulan çevre: sistemin denge durumunun korunmasına yönelik yapılan amaçlı değişiklikleri içeren faktörlerdir • Dış çevre, alıcı sistem sınırları dışındaki kişilerarası ve kişinin dışında gelişen stres faktörleridir.

Stresör • Neuman çevresel stresörleri kişiye özgü, kişilerarası ve kişi dışı stresörler biçiminde sınıflandırmıştır: • Kişiye özgü stresörler, alıcı sistemin sınırları içinde bulunan içsel çevre faktörleridir (oto immün yanıt gibi). • Kişilerarası stresörler, alıcı sistemin sınırları dışında ancak yakında bulunan dışsal çevre faktörleridir (iletişim öğeleri gibi). • Kişi dışı stresörler, alıcı sistemin sınırları dışında ve uzakta bulunan dışsal çevre faktörleridir (sosyal politikalar, finansal konular gibi)

İyilik / Sağlık ve Hastalık • İyilik, verilen bir zamanda olabilecek en fazla alıcı sistem stabilitesidir. • Hastalık, gereksinimlerin karşılanmasında yetersizlik durumudur. Hastalık enerjinin aşırı kullanımıdır. Stabil/dengede olmamayı, enerji açığını, sistemin parçaları ile bütün arasındaki uyumsuzluğu anlatır.

Yeniden yapılanma (Rekontrüksiyon) • Stresöre verilen yanıtta enerji artışıdır. Tedavi sonrası herhangi bir noktada başlar. Rekontrüksiyon önceki sağlık durumundan daha kötü ya da daha iyi olabilir ya da hastalık öncesi duruma geri dönüş görülebilir. • Rekontrüksiyon durumu gerçekleşmez ise temel yapı yetersizliği sonucu ölüm görülebilir.

Önleme Düzeyleri Hemşirelik önleme girişimlerine odaklanır. • Birincil Koruma: Olası Ya da gerçek risklerin tanımlanması ve azaltılmasıdır. Bireyi optimal sağlık durumunda tutmayı amaçlar • ikincil Koruma: Direnç hatlarını güçlendirerek temel yapının korunmasıdır. Amaç, optimal alıcı sistem kararlılığını veya sağlığını elde etmek ve enerjiyi korumak için uygun tedavi ve bakımın sağlanmasıdır. • Üçüncül Koruma: Yeniden yapılanma sonrası iyiliğin korunması ve sürdürülmesidir.

Kaynaklar • • • Kaynak: Fawcett J (2005) Neuman’s Systems Model, Contemporary nursing knowledge : analysis and evaluation of nursing models and theories / Jacqueline Fawcett. 2 nd ed. , Philadelphia, FA. Davis; p: 166 -222. Neuman, B. (1995). The Neuman systems model (3 rd ed. ). Norwalk, CT: Appleton and Lange. Neuman, B. , Fawcett, J. (2002). The Neuman Systems Model. 4 th Edition. Prentice Hall. Gigliotti, E. (1997). Use of Neuman's lines of defense and resistance in nursing research: Conceptual and empirical considerations. Nursing Science Quarterly, 10, 136 -143. Haggart, M. (1993). A Critical Analysis of Neuman Systems Model in Relation to Public Health Nursing. Journal of Advanced Nursing, 18, 1917 -22. Neuman, B. (1996). The Neuman Systems Model in Research and Practice. Nursing Science Quarterly, 9, 67 -70.