SALIK BLMLER ENSTTS HEMRELK BLM DOKTORA HEM 705
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HEMŞİRELİK BÖLÜMÜ/ DOKTORA HEM 705 -Hemşireliğin Kuramsal Temelleri II Prof. Dr. Özen KULAKAÇ
Orem'in Özbakım (Eksikliği) Teorisi HEM 705 -Hemşireliğin Kuramsal Temelleri II Hafta-4
İÇİNDEKİLER • • Teorisyenin Özgeçmişi Teorinin Gelişmesinde Etkili Olan Faktörler Teorinin Metaparadigma Tanımları Modelin Temel Kavramları
Hedefler Öğrenciler: • Teorisyenin özgeçmişi hakkında bilgi sahibi olacak • Orem'in Özbakım Teorisi’nin varsayımlarını açıklayabilecek • Orem'in Özbakım Teorisi içinde yer alan temel kavramları ve modele ait diğer kavramları açıklayabilecek
Dorethea Orem’ın Özgeçmişi • 1914 yılında Baltimore, Maryland'de doğdu. • 930'larda Washington D. C. , Providence Hospital School of Nursing'de okudu. • Orem, ilk hemşirelik kariyerine Washington’ da Providence Hastanesi Hemşirelik Okulunda başladı. • Erken hemşirelik deneyimi arasında ameliyathane hemşireliği, özel hemşirelik(evde ve hastanede), pediatrik ve yetişkin tıbbi ve cerrahi üniteleri bulunmaktadır. • 1939 yılında Amerikan Katolik Okulundan lisans diplomasını, 1945 yılında ise yüksek lisans derecesini aldı, • 1940’tan 1949’a kadar, Providence hastanesin Hemşirelik Bölümü ve Okulu’nun yöneticiliğini yaptı
Dorethea Orem’ın Özgeçmişi • 1949 -1957 yıllarında Indiana Devlet Sağlık Kurulu Hastane Bölümü ve Enstitü Hizmetlerinde yedi yıl çalıştı • 1958 -1960 Amerika Sağlık bakanlığı’nın Eğitim ve Refah Bölümü'nde çalıştı • 1959’da Katolik Üniversitesi Hemşirelik Eğitimi Bölümünde doçentlik ünvanını alarak hemşirelik okulunun dekanı oldu ve öz bakım kuramını geliştirmeye başladı • Hemşirelik modelini ilk kez 1959’da yayınladı. • Hemşirelik: Uygulama Kavramları kitabı ilk olarak 1971'de ve daha sonra 1980, 1985, 1991, 1995 ve 2001'de yayınlandı. • 1984'te emekli olduktan sonra teorisini geliştirmeye devam etti • 2007 yılında, 83 yaşında vefat etti.
Öz Bakım Eksikliği Teorisinin Felsefi Dayanakları • Orem’in hemşirelik anlayışına katkıda bulunan Hemşire teorisyenler; Başta Henderson olmak üzere Abdellah, , Johnsoni King, Levine, Nightingale, Orlando, Peplau, Riehl, Rogers, Roy, Travelbee ve Widenbach’dır. • • Orem’in etkilendiği diğer disiplinlerden olan bilim insanları: Gartly Jaco, Gordon Allport, Chester Barnard, Robert Katz, Rene Dubas, Erich Fromm, Kurt Lewin, Ernest Nagel, Talcott Parsons, Manga Arnold, Hans Selye, William Wallace, Bernard Lonergan ve Ludwig Van Bertalanffy’dir • Özellikle Arnold (1960) ve Kotarbinski (1965)’nin amaçlı insan davranışı modelinden etkilendi.
Orem, özbakım teorisini geliştirirken şu sorulara yanıt vermeyi amaçlamıştır; • Hemşireliğin ilgi alanı nedir? Yanıtı: İnsanlar kendilerine bakmaya ve yaşamı korumak, hastalıktan iyileşmek ve hastalığın etkileriyle başetmek için sürekli olarak özbakımın sürdürülmesine ve yönetimine gereksinim duyarlar. • Hemşireliğin amacı nedir? Bu sorunun yanıtı hemşirelik metaparadigma tanımında yer almaktadır.
Teorinin Bazı Varsayımları • İnsan biyolojik, sembolik ve sosyal olarak fonksiyon gören bir bütündür. • Erkekler, kadınlar ve çocuklar biyolojik ve psikolojik özellikleri ile bir bütündürler. • Özbakım, davranışlara yön veren prensiplerin rehberlik ettiği gönüllü davranış ya da tutum olarak anlaşılmalıdır. • Hemşirelik bir gereksinim doğrultusunda verilen yasal yardım ya da bakımdır. • Hemşirelik bir insandan diğerine yaratıcı yardım çabasıdır • Özbakım/bağımlı bakımı tüm uygulamalardan etkilenir. Bu nedenle bireyin var olan durumda neleri, nasıl yapacağını bilmesi önemlidir.
Orem -Metaparadigma tanımları • İnsan: Kendini geliştirmek ve refahını sürdürmek için fiziksel ve duygusal gereksinimleri olan birey. • Çevre: Hizmetin alıcısının(Client) çevresi, kendine bakım faaliyetlerini gerçekleştirme becerilerini etkileyen fiziksel, biyolojik, kimyasal, kültürel, toplumsal yapıdır. İnsan ve çevresi birlikte bir bütünü ve sistemi oluşturur.
Orem - Metaparadigma tanımları • Sağlık: “Bireyin yapısal ve işle vsel sağlamlığı ve bütünlüğü” • Hemşirelik: Sınırlılığı olan bireye günlük öz bakım gereksinimlerini alelade bir yardımın ötesinde karşılamasına yardım eden ve tıbbi tedaviye entelektüel olarak katılan bir sanattır. Hemşirelik sanatı yapamayan için yaparak, kendisi için yapmasına yardım ederek ve kendisi için nasıl yapacağını öğreterek yerine getirilir
Teorinin temel kavramları • • • İnsan Hasta Terapötik (tedavi edici ) öz bakım gereksinimi o o o Evrensel özbakım gereksinimleri Gelişimsel özbakım gereksinimleri Sağlıkta bozulma özbakım gereksinimleri • • Özbakım Gücü Özbakım temsilcisi Bağımlı bakımı temsilcisi Özbakım temsilciliği Bağımlı bakımı temsilciliği • Güç bileşenleri o o Özbakım temsilcisi güç bileşenleri Hemşirelik temsilcisi güç bileşenleri • • Bağımlı bakımı temsilcisi Çevre özellikleri Sağlık durumu İyilik • Hemşirelik Temsilcisi
Özbakım teorisi • Öz bakım, sağlığı ve zihin, beden ve ruhun iyiliğini korumak amacıyla faaliyetler gerçekleştirme ve kişisel gereksinimleri karşılama yeteneğidir. • Öz bakım, kişi, çevre, sağlık ve hemşirelik metaparadigmasından etkilenen, öğrenilmiş bir davranıştır. • Özbakımın üç bileşeni; evrensel kişisel bakım gereksinimleri, gelişimsel kişisel bakım gereksinimleri ve sağlıktan sapma bakım gereksinimleri.
Özbakım eksikliği teorisi • Her yetişkin insan, öz bakım gereksinimlerini karşılama yeteneğine sahiptir. Bir kişi sınırlılıkları nedeniyle öz bakım gereksinimlerini karşılayamadığında, özbakım eksikliği ortaya çıkar. • Bir kişi, sağlık durumu nedeniyle özbakım yapma yeteneği engellediğinde veya yetenekleri kendi sağlık ve iyiliğini korumak için yeterli olmadığında hemşirelik girişimlerinden yararlanır. • Hemşirelik eylemleri, özbakımdaki sınırlama / açığın tanımlanması ve kişinin gereksinimlerini karşılamak için uygun müdahalelerin uygulanmasına odaklanır.
Hemşirelik Sistemleri Teorisi • Hemşirenin mevcut ve potansiyel kişisel bakım taleplerini karşılamada kişiye yardım etme yeteneğidir. • Kişiye odaklanmıştır • Teoride belirlenen üç destek sistemi: Tümüyle eksiklik giderici hemşirelik sistemi, Kısmen eksikliği giderici hemşirelik sistemi ve Destekleyici ve eğitsel hemşirelik sistemi • Bireyin kişisel bakıma katılabilme yeteneği, hangi destek yönteminin dikkate alınacağını belirler.
Kaynaklar 1. Alligood R. M. , Tomey M. A. (2002). Nursing Theory: Utilization & Application. Mosby. USA. Third Edition. 255 -279. 2. Fawcett J (2005) Contemporary nursing knowledge : analysis and evaluation of nursing models and theories, 2 nd ed. , Philadelphia; FA. Davis company; 223 -319. 3. Marriner A. (1986) Nursing Theorists and Their Work. St. Louis; Mosby Company. 4. Mc. Ewen M, Wills EM (2002). Theoretical Basis for Nursing. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins: 144 -148. 5. Tomey, A. M. and Alligood M. R. (2006). Nursing Theorists and Their Work, Sixth Edition. St. Louis: Mosby, 175 - 193.
- Slides: 16