SALIK BLMLER ENSTTS HEMRELK ANABLM DALI HEM 701
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ HEMŞİRELİK ANABİLİM DALI HEM 701 İleri Hemşirelik Esasları I Prof. Dr. Zeliha KOÇ
KÜLTÜR, ETNİK, DİN, SAĞLIK VE HASTALIK İLİŞKİSİ HEM 701 İleri Hemşirelik Esasları I 3. Hafta
KÜLTÜR, ETNİK VE DİN İLE SAĞLIK VE HASTALIK İLİŞKİSİ Etnik Yapı • Etnik yapı; değerler, dil, coğrafik bölge ve herediter özellikler gibi sosyal ve kültürel miraslarla ilişkili ortak benzerlikleri ifade eder. • Bir etnik grubun üyeleri genel bir benzerlik duygusu hissederler. Bir gruba deri rengi, kan grubu gibi genel biyolojik ortak atıflar olarak sınırlandırılan ırksal farklılıklar etnik yapıdır. • Etnik köken/yapı özel bir etnik gruba aitlik durumudur. Etnik grup, toplumsal mirası bir jenerasyondan diğer bir jenerasyona aktaran ve kendine özgü ortak bir kültürü paylaşan bireyler takımıdır. Etnik köken böylelikle ırka benzemez, farklılık gösterir
Kültür • Kültür; ırk veya etnik grupla karıştırılmamalıdır. Kültür insanlar tarafından paylaşılan ve nesilden nesile aktarılan inanışlar ve uygulamalardır. Antropologlar kültürün maddi ve maddi olmayan kültür olarak ayırırlar. • Maddi kültür: Objeler (elbise, sanat, dini, insan eserleri veya yemek yemede kullanılan aletler gibi ) ve bunları kullanma yollarından oluşur.
• Maddi olmayan kültür: İnanışlar, gelenekler, diller ve toplumsal kurumlardan meydana gelir. Irklar farklı etnik gruplara sahiptir ve etnik gruplar farklı kültürlere sahiptirler. Onların kültürel inanışları ve uygulamaları sağlık ve hastalığı etkileyebilir ve böylelikle hemşireler için bunu değerlendirme önemli olmaktadır.
Purnell ve Paulanka’ya göre kültür; sosyal yönden iletilen bilgi, davranış modelleri, değerler, inanışlar, normlar ve belirli bir grubun dünya görüşü ve karar alma rehberliğindeki hayat tarzından oluşmaktadır. Kültürün görünen ve görünmez (gizli) olmak üzere iki bileşeni vardır. Belirli bir kültürün görünmeyen değer inanç sisteminin çoğunlukla görünen uygulamaların arkasındaki itici güç olduğunun anlaşılması önemlidir. Bir kişi giyindiği (sakal, türban v. s) görünür şeylerle kolayca tanımlanabilmesine rağmen hemşire bu görünen şeyler ile kişinin inançlarını ve anlamını daha ileri değerlendirme yapmaksızın ilişkilendiremez.
Kültürün Özellikleri • Kültür öğrenilir. Kültür içgüdüsel veya doğuştan gelen bir şey değildir. Doğumdan sonraki yaşam deneyimleriyle öğrenilir. • Kültür öğretilendir. Kültür anne babadan çocuğa iletilir. Fakat yalnızca insanlar kültürü ileriye aktarır. Dil kültürün ana aracıdır. • Kültür toplumsaldır. Kültür oluşur ve insanların karşılıklı etkileşimleriyle gelişir.
• Kültür uyarlanır. Gelenekler, inanışlar ve uygulamalar yavaşça değişir. Fakat onlar sosyal çevreye ve insanların biyolojik psikolojik ihtiyaçlarına uyum yaparlar. • Kültür bütünleyicidir. Bir kültürdeki elementler, tutarlı ve entegre bir sistem biçimine eğilim içindedirler. Örneğin dini inanışlar ve uygulamalar; aile yapısını, ekonomik değerleri ve sağlık uygulamalarını etkiler ve bunlardan etkilenir.
• Kültür düşünseldir. Düşünsel imaj ve objelerin zihinde biçimlenmesi ifade eder. Kültürün parçası olan topluluk alışkanlıkları oldukça kapsamlı ideal normlar ve davranış modelleridir. İnsanlar bu normlara her zaman uymazlar. Kültürlerin normları aslında toplum normlarından tamamen farklı olabilir. • Kültür tatmin edicidir. Kültürel alışkanlıklar sadece insanların ihtiyaçlarını tatmin ettiği sürece devamlılık gösterir. Memnuniyet alışkınlıkları ve inanışları güçlendirir.
Etnobilim • İnsanların davranışlarını, evreni nasıl algıladıklarını ve yorumladıklarını kesin olarak belirlemek amacıyla belirlenen bir kültürel grubun hayatının sistematik çalışmasıdır. • Etnobilimciler insanların kültür hakkındaki konuşmalarından bir kültürün iç görünümünü sağlamak için girişimde bulunurlar.
• Hemşireler etnobilimciler tarafından kazanılan, özellikle de insanların kendi kültürlerinin arka planındaki farklılıklardan dolayı sağlık-hastalık davranış sistemleri hakkındaki bilgiye fazlaca başvurabilirler. • Kültürel görüşler sağlık uygulamalarını etkilemektedir ve inanışlar en büyük tanılama olarak kabul edilmektedir.
Kültüre Uygun Hizmet • Leininger kültürlerarası hemşireliği insan grupları arasındaki benzerlikleri ve farklılıkları anlamak için kültürlerin karşılaştırma çalışması olarak tanımlar. • Kültürlerarası hemşireliğin amacı kültüre uygun hizmet veya bireyin değer biçtiği hayat modellerine ve yüklediği anlama uygun bakım vermektir.
• Modelleri ve anlamları insanlar önceden saptanmış ölçütlerden ziyade kendileri üretir. • Kültüre uygun hizmetler bazen profesyonel sağlık hizmetlerindeki değerler ve anlamlar yönünden farklıdır. • Hastalık, sağlık ve bakım her kültürün kendine özgündür.
• Kültür, bir gruptaki insanların yaşam değişimleriyle alakalı tanımları ve yorumlarındaki kapsamdır. Bu doğum, hastalık ve ölüm gibi durumları içerir. • Kültür diğerlerinin bireyin ne zaman sağlıklı olduğu veya ne zaman müdahale gerektirdiği gibi sosyal fenomenleri nasıl tanımladığıdır. • Kültürel inanışlar insanların hastalıkların nedeni olarak neye inandığını yüksek derecede etkiler.
Hemşirelik Kararları Leininger (1991) kültürel olarak uygun bakımı sağlamak için üç hemşirelik karar ve eylem modları tanımlamıştır. Profesyonel karar ve eylemlerin tüm üç eylem modu belirli kültürdeki insanları destekler, yardımcı olur, kolaylaştırır veya olanak sağlar.
• Kültür bakım koruma veya sürdürme- hastalar iyilik halleri devam etsin, hastalıkları iyileşsin ve sakatlık ve/veya ölümle yüzleşsinler diye bakımla ilgili değerleri elde tutmak ve/ veya muhafaza etmek. • Kültür bakım uyumu veya uzlaşmaya varma – yararlı veya tatmin edici bir sağlık çıktısı için diğerleriyle uyum sağlamak veya görüşmek.
• Kültür bakım yeniden modelleme veya yeniden yapılandırma- yeni, farklı ve yararlı bir sağlık bakım modeli için hastaların yaşam biçimlerini yeniden düzeltmek, değiştirmek veya büyük değişiklik yapmak.
Dini ve Spiritüel (Manevi) İnanışlar • Dini ve Spiritüel inanışlar hastaların sağlık, hastalık, ağrı, ızdırap, yaşam ve ölüm hakkındaki dünya görüşlerini majör olarak etkiler. • Bir çok kültür din ve maneviliği ayırmaz. Oysaki diğerleri bütünüyle belirgin bir manevilik kavramına sahiptir.
• Hemşireler hastalarını anlamak için emik (bir kültüre dışarıdan bakış/yaklaşım) bakış açısına gereksinim duyarlar. • Hastane ortamlarında din ve maneviliği tartışmak için uygun zaman bulmak zor olmasına rağmen, hemşireler hastaların manevi olarak iyi olmaları için neyin önemli olduğunu bilmeye ve hastaların dini ve spiritüel uygulamaları hakkında mümkün olabildiğince öğrenmeye ihtiyaçları vardır.
• Hemşirelerin hastanın ibadet için mahremiyetini sağlama ve ritüel temizlenme ihtiyaçlarını öngörmeye gereksinimi vardır. • Dini inanışlar hastaların beslenmeyle ilgili uygulamalarından bellidir.
Hemşireler problem açığa çıkmadan önce hastaların dini ve manevi öncülerinin kim olduğunu saptama ve bağlantı kurmaya ihtiyaç duyarlar. Hemşireler kriz zamanlarında aracı olmaları için bu öncü/liderlerle birlikte çalışırlar. Hasta kabulünde hemşireler hasta veya ailelerinden bu bilgiyi edinirler.
• Bir hastalık süresince hastaların manevi ihtiyaçları ve destek kişiler genellikle odak noktasına getirilir. • Hemşireler başka kişilerle bağlantılı olsun veya olmasın kişilerin spiritüel inanışlarının korunması için insan haklarına saygı duymalıdır. • Spiritüel inanışlar ve uygulamalar çoğunlukla kişiseldir.
• Spiritüel ve dini inanışlar yaşam biçimi, tutumlar ve hastalık ve ölüm hakkındaki hissi etkilerler. • Spiritüel inanışlar insanların hastalığını kabul etmelerine ve gelecek için plan yapmalarına yardım eder.
• Bir spiritüel değerlendirme hemşirenin hastayla bir ilişki geliştirmesinden sonra en iyi edinimdir. Hastaların umut ve kuvvet kaynağı, din uygulamaları ve ritüellerin anlamı/önemi ve hastanın sağlık ve spiritüel inanış arasındaki algının ilişkisi hakkında bilgi elde edilmelidir. • Hemşireler başkalarına daha rahat yardım edebilmeleri için kendi spiritüel inanışlarının farkında olmalıdır.
• Spiritüel sıkıntı, ölüm korkusunun dile getirilmesi, anksiyete ve depresyon içerikli davranışların yansıtılması olabilir. • Hemşireler ve din görevlileri manevi ihtiyaçlarının karşılanmasına destek ve hastaya doğrudan yardımcı olmak için bir araya gelmelidirler. • Hastaları ve ailelerini ölüme hazırlamaya yardım ederken dini ve kültürel tercihlerin farkında olunmalıdır.
SUNUM SONRASI BU KONU İLE İLGİLİ YURT İÇİ VE YURT DIŞI ARAŞTIRMA BULGULARININ TARTIŞILMASI
KAYNAKLAR Atabek Aştı T. , Karadağ A, Klinik Uygulama Becerileri ve Yöntemleri, Nobel Kitabevi, 2011. Bektaş H. , Klinik Hemşirelik Becerileri (Çeviri: Taylor S. ), Nobel Tıp Kitabevi, 2015. Berman A. , Snyder S. , Frandsen G. , Kozier&Erb’s Fundamentals of Nursing Concepts, Process and Practice Tenth Edition, Pearson, 2016. Birol, L. Hemşirelik Süreci, 10. Baskı, İzmir, Etki Yayınları, 2011; 54 -58.
Erkal İlhan S, Ançel G, Hakverdioğlu Yönt G. Hemşirelik Tanıları, Girişimleri, Sonuçları. 1. Baskı, Andaç Yayınları Alter Yayıncılık, Ankara, 2017. Kapucu S, Akyar İ, Korkmaz F. (Çeviri: Nursing Diagnosis Handbook). Hemşirelik Tanıları El Kitabı, 11. Baskı, Pelikan Yayınevi, 2018. Karadağ A, Atabek Aştı T. Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilim ve Sanatı, İstanbul, Akademi Yayıncılık, 2016.
Potter PA, Perry AG, Stockert P, Hall A. , Fundamentals of Nursing 8 th Edition, Elsevier, 2013. Wilkinson JM, Tras LS, Barnett KL, Smith MH, Fundamentals of Nursing (Two Volume Set) 3 rd Edition, F. A. Davis Company Philadelphia, 2016. Sabuncu, N. , Alpar, Ş. E. , Özdilli, K. , Batmaz, M. , Bahçecik, N. , İlhan, S. E. , Özhan, F. , Dursun, S. : Hemşirelik Bakımında İlke ve Uygulamalar. Alter Yayıncılık, Ankara 2009.
Uysal N. , Çakırcalı E. , Hemşirelik Esasları İnsan Sağlığı ve Fonksiyonları, Palme Yayıncılık, 2015. Taylor CR, Lillis C, Le. Mone P, Lynn P, Fundamentals of Nursing: The Art and Science of Nursing Care Seventh, North American Edition, Lippincott Williams & Wilkins, 2011. Wilkinson JM, Tras LS, Barnett KL, Smith MH, Fundamentals of Nursing (Two Volume Set) 3 rd Edition, F. A. Davis Company Philadelphia, 2016.
Potter PA, Perry AG. Fundamentals of Nursing (7 th ed), Mosby Elsevier, Canada, 2009, s. 70 -79. Kozier B, Erb G, Olivieri R. Fundamentals of Nursing Copcepts Process and Practise (4 th ed), Addison-Wesley Publishing Company, United States of America, 1991, s. 82 -93.
- Slides: 31