SALIK BLMLER ENSTTS ACL HEMREL ANABLM DALI ATH
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ACİL HEMŞİRELİĞİ ANABİLİM DALI ATH 612 Hemşirelik Felsefesi Kavram ve Uygulamaları I Prof. Dr. Zeliha KOÇ
BEDEN ISISININ KONTROLÜ ATH 612 Hemşirelik Felsefesi Kavram ve Uygulamaları I 6. Hafta
BEDEN ISISININ KONTROLÜ • Sıcaklık, bir cisimde bulunan ısı enerjisi miktarının ölçüsüdür. • Isı ise bir maddenin moleküllerinin kinetik ve kimyasal enerjilerinin toplamıdır. • Isı bir maddenin sıcak ya da soğuk oluşunu ifade eder.
• Vücut sıcaklığı, vücutta üretilen ısı ile tüketilen ısı arasındaki dengeyi gösterir. İnsan vücudunun işlevlerini devam ettirebilmesi için belli bir sıcaklığa ihtiyaç vardır. • Vücut sıcaklığı, iç sıcaklık (core temperature) ve yüzeysel sıcaklık (surface temperature) olmak üzere iki türdür.
Isı üretimi • İnsan vücudunda ısı üretimi, metabolizma sonucu gelişir. • Metabolizma hızı, normalde kimyasal reaksiyonlarda ısının serbestleşme hızıdır. • Organizmada metabolizma için temel kaynak, besin öğeleridir. • Besin öğeleri kan dolaşımı yolu ile hücreye ulaştığında, hücrede özel enzimlerin etkisiyle oksidasyona uğrar.
• Hücrelerdeki oksidasyon sonucunda CO 2 , H 2 O ve enerji açığa çıkar. • Açığa çıkan enerjinin %50’si ısı enerjisi konumundadır. • Kalan enerji hücresel işlevlerin enerji kaynağı olan ATP (adenozin trifosfat) sentezine harcanır. • Hücrelerde enerji, ATP’den işlevsel sistemlere aktarılırken bir miktar ısı oluşur. • Sonuç olarak vücutta açığa çıkan tüm enerji, ısı enerjisine dönüşür.
Vücut sıcaklığını etkileyen faktörler • Yaş • Cinsiyet • Fiziksel aktivite • Günlük ısı döngüsü • Emosyonel durum • Çevre • Hormonal faktörler • İlaçlar • Isı kaybı
Vücut sıcaklığının düzenlenmesi Sinirsel kontrol Vücut sıcaklığı, beyin yarım küreleri arasına yerleşmiş olan hipotalamus tarafından feedback mekanizması ile düzenlenir. Hipotalamus, vücut sıcaklığının düzenlenmesinde termostat görevini üstlenir.
Hipotalamusun vücut sıcaklığını kontrol eden mekanizmasının tümüne “hipotalamik termostat” adı verilir. Hipotalamik termostat, vücut sıcaklığının çok yüksek ya da çok düşük olduğunu reseptörler yolu ile haber aldığında sıcaklığı yükseltici veya düşürücü işlemleri başlatır.
Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde derinin görevi Derinin en önemli görevi ısıyı vücut içinde tutmaktır. Deri, deri altı dokusu ve yağ dokusu ile ısıyı vücut içinde tutmaya çalışır. Derinin diğer bir görevi, ısıyı toplamak ve dağıtmaktır. Vücut sıcaklığı düştüğü zaman ısıyı tutar; yükseldiği zaman vücut yüzeyine dağıtır. Ayrıca deri, üzerinde bulunan reseptörler yardımı ile sıcağı ya da soğuğu algılayarak hipotalamusa iletir.
Terleme Ter bezleri tarafından salgılanan ter; sodyum, klor, üre, potasyum, laktik asit, su gibi maddeleri içerir. Ter, deriden buharlaşırken vücuttan sıcaklık kaybı olur. Vücut sıcaklığının düşmesi durumunda ise hipotalamus ter bezlerinin salgılarını baskılar ve sıcaklık korunur. Sıcak ortamda sıcaklık hissi, soğuk ortamda ise üşüme hissi oluşur; böylece vücut sıcaklığına göre davranışlar kontrol edilir. Duruma uygun giysi seçme, ısıtıcı ve soğutucu kullanma gibi davranış gösterilir.
Aksiller Yolla Vücut Sıcaklığı Ölçme Dikkat edilecek noktalar • Hasta, vücut sıcaklığı ölçümü yapılırken ayakta olmamalıdır. • Koltuk altı terli ise tampon edilerek silinmelidir. Silme işlemi bölgedeki kan akımını değiştireceğinden bir süre bekledikten sonra vücut sıcaklığı ölçümü yapılmalıdır.
• Termometre çamaşırlar arasına sıkışmamalı, çamaşırlarla temas etmemelidir. • Gereken süre bekletilmelidir. • Çok zayıf hastalarda, koltuk altı enfeksiyonu olan hastalarda aksiller yol kullanılmamalıdır.
Oral Yolla Vücut Sıcaklığı Ölçme Oral yolla vücut sıcaklığı, aşağıda belirtilen hastalarda ölçülmez. • Bilinçsiz hastalarda, mental geriliği olanlarda, bebek ve küçük çocuklarda, • Solunumu ağızdan yapanlar ve oksijen tedavisi alanlarda, • Ağız ve burun ameliyatı olanlar veya ağzında yara olanlarda,
• Konvülsiyonu olan hastalarda, • Sıcak- soğuk içecek/ yiyecek, sigara tüketimi ve sakız çiğnendikten hemen sonra (30 dakika beklenmesi gerekir) oral yolla vücut sıcaklığı ölçümü yapılmaz.
Rektal Yolla Vücut Sıcaklığı Ölçme Dikkat edilecek noktalar • Rektum ameliyatı olanlarda, ishalli durumlarda, perianal bölgede kızarıklık, yara vb. durumlarda, defekasyondan hemen sonra bu yolla ölçüm yapılmaz. • Prematüre bebeklerde kullanılmaz. • Postpartum döneminde kullanılmaz. • Rektal yolla vücut sıcaklığı ile ölçülecekse elektronik termometre varsa kendine özgü disposable kılıfa yerleştirilmelidir. • Kılıfa kayganlaştırıcı jel uygulanmamalıdır. Çünkü doğru sonuç alınmasını engeller.
Timpanik Membran Yolla Vücut Sıcaklığı Ölçme Timpanik membran termometrenin alıcı ucu dış kulak kanalının 1/3 dış bölümüne yerleştirilerek vücut sıcaklığı ölçülür. Dikkat edilecek noktalar • Kulak ameliyatı olanlarda, • Kulak enfeksiyonu olanlarda, • Serebral enfeksiyon belirtisi olan hastalarda kullanılmaz. • Hastanın üzerine yattığı kulaktan ölçüm yapılmamalıdır.
SUNUM SONRASI BU KONU İLE İLGİLİ YURT İÇİ VE YURT DIŞI ARAŞTIRMA BULGULARININ TARTIŞILMASI
KAYNAKLAR Atabek Aştı T. , Karadağ A, Klinik Uygulama Becerileri ve Yöntemleri, Nobel Kitabevi, 2011. Bektaş H. , Klinik Hemşirelik Becerileri (Çeviri: Taylor S. ), Nobel Tıp Kitabevi, 2015. Berman A. , Snyder S. , Frandsen G. , Kozier&Erb’s Fundamentals of Nursing Concepts, Process and Practice Tenth Edition, Pearson, 2016. Birol, L. Hemşirelik Süreci, 10. Baskı, İzmir, Etki Yayınları, 2011; 54 -58.
Erkal İlhan S, Ançel G, Hakverdioğlu Yönt G. Hemşirelik Tanıları, Girişimleri, Sonuçları. 1. Baskı, Andaç Yayınları Alter Yayıncılık, Ankara, 2017. Kapucu S, Akyar İ, Korkmaz F. (Çeviri: Nursing Diagnosis Handbook). Hemşirelik Tanıları El Kitabı, 11. Baskı, Pelikan Yayınevi, 2018. Karadağ A, Atabek Aştı T. Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilim ve Sanatı, İstanbul, Akademi Yayıncılık, 2016. Potter PA, Perry AG, Stockert P, Hall A. , Fundamentals of Nursing 8 th Edition, Elsevier, 2013.
Wilkinson JM, Tras LS, Barnett KL, Smith MH, Fundamentals of Nursing (Two Volume Set) 3 rd Edition, F. A. Davis Company Philadelphia, 2016. Sabuncu, N. , Alpar, Ş. E. , Özdilli, K. , Batmaz, M. , Bahçecik, N. , İlhan, S. E. , Özhan, F. , Dursun, S. : Hemşirelik Bakımında İlke ve Uygulamalar. Alter Yayıncılık, Ankara 2009. Uysal N. , Çakırcalı E. , Hemşirelik Esasları İnsan Sağlığı ve Fonksiyonları, Palme Yayıncılık, 2015.
Taylor CR, Lillis C, Le. Mone P, Lynn P, Fundamentals of Nursing: The Art and Science of Nursing Care Seventh, North American Edition, Lippincott Williams & Wilkins, 2011. Wilkinson JM, Tras LS, Barnett KL, Smith MH, Fundamentals of Nursing (Two Volume Set) 3 rd Edition, F. A. Davis Company Philadelphia, 2016.
- Slides: 22