SALIK BLMLER ENSTTS ACL HEMREL ANABLM DALI ATH
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ACİL HEMŞİRELİĞİ ANABİLİM DALI ATH 612 Hemşirelik Felsefesi Kavram ve Uygulamaları I Prof. Dr. Zeliha KOÇ
UYKU VE DİNLENME AKTİVİTESİ ATH 612 Hemşirelik Felsefesi Kavram ve Uygulamaları I 10. Hafta
UYKU VE DİNLENME AKTİVİTESİ Günümüzde uyku, “organizmanın çevreyle iletişiminin, değişik şiddette uyaranlarla geri dönebilen biçimde geçici, kısmi ve periyodik olarak kaybolması durumu” olarak tanımlanmaktadır. Uyku ve uyanıklık durumu biyolojik ritim ve tekrarlayan periyotlar özelliğine sahip bir süreçtir. Uyku siklusu adı verilen bu süreç Non. REM (Non. Rapid Eye Movement) ve REM (Rapid Eye Movement) uykusu adı verilen aşamalardan oluşmaktadır.
Normalde, uykuya Non. REM uykusu ile başlanır. Non-REM uykusu dört evreden oluşur. Non-REM I. ve II. evreleri yüzeyel uyku, III. ve IV. evrelere ise derin uyku denilmektedir. Non. REM evre I tüm gece uykusunun %2 -5 ini, Non. REM II tüm gece uykusunun %44 -45 ini, Non. REM III ve IV ise tüm gece uykusunun %2025’ini kapsar. REM uykusu tüm gece uykusunun %20 -25’ini oluşturur. Non. REM uykusunu, REM uykusu izler.
Non. REM uykusu fiziksel dinlenmenin, REM uykusu ise ruhsal dinlenmenin gerçekleşmesini sağlar. Normal ve sağlıklı bir uyku için hem bu dönemlerin belli bir sıra izlemesi, hem de her dönemin gece boyu toplamının belli bir miktara ulaşması gerekmektedir.
Uykunun Fizyolojisi Uyku, bireylerin yaşam kalitesini ve sağlığını etkileyen temel ve vazgeçilmez günlük yaşam aktivitelerinden biri olup fizyolojik, psikolojik ve sosyal boyutları olan bir kavramdır. Doğal uyku siklusunda, beyin sapının kontrol ettiği iki özel alan vardır. Bu alanlar; beyin sapında, spinal korda ve serebral korteksde yer alan Retiküler Aktivasyon Sistemi (Reticular Activating System-RAS) ve Medullada yer alan Bulbar Senkronize Edici Sistem (Bulbar Synchoronizing Region-BSR)’dir.
Bu iki sistem birlikte çalışır. RAS, uyanıklıkla ilişkili kortikal aktivitelerin yanında refleks ve istemli hareketlerin oluşumunu da sağlar. Uyku esnasında vücudun periferinden ve serebral korteksten gelen bazı uyaranları algılayabilir. Bu durumda uyanıklık haline geçer.
Uyaranların azalması sistemdeki aktivasyonunu azaltmaktadır. Ağrı, gürültü, basınç gibi dışarıdan gelen uyaranlar RAS’ı uyarır ve vücudun uykudan uyanıklığa geçmesine neden olur. Bulber senkronize edici bölgenin aktivitesinin artması uykuyu başlatır. Yani retiküler aktive edici sistemin aktivitesinin azalması ve bulber senkronize edici bölgenin aktivasyonunun artması uyanıklıktan uyku sürecine geçişi sağlamaktadır.
Uykunun İşlevi İnsanlar uyku ve dinlenme dönemlerinde fiziksel ve mental olarak rahatlık hissederler. Yapılan çalışmalar non REM uykusunun fiziksel, REM uykusunun ise mental iyilik sağladığını göstermektedir. Uykuda fiziksel olarak böbreklerden fosfat atılımı, büyüme ve adrenal hormonların salınımı, vitamin kullanımı, deri onarımı, epitel hücre çoğalması ve protein sentezi gerçekleşir.
Özellikle bebeklerin büyümesi, yaraların kapanması, vücut içindeki onarımı Non. REM uykusu sırasında olur. Uyku sırasında bazal metabolizmanın yavaşlaması ile de vücudun enerjisi korunur. Dolaşım sistemi uykuda daha iyi çalışır. Uyku sırasında biyolojik işlevlerin yavaşlaması ile kalp daha çok kanla dolar ve her vuruşta daha fazla kanı dolaşıma verir. Sağlıklı, erişkin bir kişinin kalp atımı dakikada 60 -100’dür.
Uyku sırasında kalp atımı dakikada 60 ya da altına düşer. Kalp yavaşlayarak dinlenir ve kan, günlük yıpranmanın onarımı için gereken maddeleri dokulara taşır. REM uykusu öğrenme ve bellek, ruhsal denge ve sosyal uyum için de önemlidir. Gün içindeki olaylar gözden geçirilir ve önemli bilgiler depolanır. Günlük problemler çözümlenir. Stres ve yeni bazı deneyimler yaşamak REM uykusuna olan gereksinimi arttırır. Birey yeterli REM uykusu uyumazsa, gün içinde gergin ve anksiyeteli olur.
Uykuyu Etkileyen Etmenler Birçok fizyolojik, ruhsal ve çevresel etken uykunun kalitesini süresini bozar. Bu etkenler aşağıdaki başlıklarla incelenebilir: • Yaş • Hastalıklar • Cinsiyet • Alkol ve diğer uyarıcılar
• • İlaç kullanımı Yaşam biçimi Egzersiz ve yorgunluk Anksiyete ve stres Diyet Çevre Huzursuz bacak sendromu
Uyku Ve Bozuklukları Uyku Bozuklukları Dissomnialar Ve Parasomnialar olmak üzere ikiye ayrılarak incelenirler: Dissomnialar • İnsomnia • Hipersomnia • Uyku-Uyanıklık döngüsündeki bozukluklar • Solunumla ilişkili uyku bozukluğu
Parasomnialar • Rüya sıkıntı bozukluğu • Uyku karabasanları • Uyur-gezerlik
Diğer Uyku Bozuklukları • Uykuya ilişkin epileptik nöbetler • Uykuya ilişkin anormal yutkunma sendromu • Madde kullanımının indüklediği uyku bozukluğu • Uykuya ilişkin asthma • Uykuya ilişkin kardiyovasküler belirtiler
Uyku Bozukluklarında Görüşme Ve Tedavi İlkeleri • Görüşme • Davranış tedavileri • Farmakoterapi
SUNUM SONRASI BU KONU İLE İLGİLİ YURT İÇİ VE YURT DIŞI ARAŞTIRMA BULGULARININ TARTIŞILMASI
KAYNAKLAR Atabek Aştı T. , Karadağ A, Klinik Uygulama Becerileri ve Yöntemleri, Nobel Kitabevi, 2011. Bektaş H. , Klinik Hemşirelik Becerileri (Çeviri: Taylor S. ), Nobel Tıp Kitabevi, 2015. Berman A. , Snyder S. , Frandsen G. , Kozier&Erb’s Fundamentals of Nursing Concepts, Process and Practice Tenth Edition, Pearson, 2016. Birol, L. Hemşirelik Süreci, 10. Baskı, İzmir, Etki Yayınları, 2011; 54 -58.
Erkal İlhan S, Ançel G, Hakverdioğlu Yönt G. Hemşirelik Tanıları, Girişimleri, Sonuçları. 1. Baskı, Andaç Yayınları Alter Yayıncılık, Ankara, 2017. Kapucu S, Akyar İ, Korkmaz F. (Çeviri: Nursing Diagnosis Handbook). Hemşirelik Tanıları El Kitabı, 11. Baskı, Pelikan Yayınevi, 2018. Karadağ A, Atabek Aştı T. Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilim ve Sanatı, İstanbul, Akademi Yayıncılık, 2016.
Potter PA, Perry AG, Stockert P, Hall A. , Fundamentals of Nursing 8 th Edition, Elsevier, 2013. Wilkinson JM, Tras LS, Barnett KL, Smith MH, Fundamentals of Nursing (Two Volume Set) 3 rd Edition, F. A. Davis Company Philadelphia, 2016. Sabuncu, N. , Alpar, Ş. E. , Özdilli, K. , Batmaz, M. , Bahçecik, N. , İlhan, S. E. , Özhan, F. , Dursun, S. : Hemşirelik Bakımında İlke ve Uygulamalar. Alter Yayıncılık, Ankara 2009.
Uysal N. , Çakırcalı E. , Hemşirelik Esasları İnsan Sağlığı ve Fonksiyonları, Palme Yayıncılık, 2015. Taylor CR, Lillis C, Le. Mone P, Lynn P, Fundamentals of Nursing: The Art and Science of Nursing Care Seventh, North American Edition, Lippincott Williams & Wilkins, 2011. Wilkinson JM, Tras LS, Barnett KL, Smith MH, Fundamentals of Nursing (Two Volume Set) 3 rd Edition, F. A. Davis Company Philadelphia, 2016.
- Slides: 22