SALIK BLMLER ENSTTS ACL HEMREL ANABLM DALI ATH
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ACİL HEMŞİRELİĞİ ANABİLİM DALI ATH 612 Hemşirelik Felsefesi Kavram ve Uygulamaları I Prof. Dr. Zeliha KOÇ
SAĞLIK İNANÇ VE UYGULAMALARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER ATH 612 Hemşirelik Felsefesi Kavram ve Uygulamaları I 9. Hafta
SAĞLIK İNANÇ VE UYGULAMALARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Bireysel Sağlık: Bireysellik ölçütleri, kişinin genel karakterini, kendine özgünlüğünü ve algılarını içerir. Kişinin karakteri davranışları, duygusal durumu, tutumları, değerleri, yetenekleri, alışkanlıkları ve görünüşlerini kapsar.
Bireysellik Kavramı; Bireylerin optimal bir sağlık seviyesine ulaşmalarını, sürdürmelerini veya tekrar kazanmalarını sağlamak için hemşirelerin hastaları birey olarak anlamaları gerekir. Her birey genetik, yaşam deneyimleri ve çevresel etkileşimlerin farklı bir kombinasyonuyla, diğer insanlardan farklı olan benzersiz bir varlıktır.
Holizm; Hemşireler bireyi, parçalardan oluşan bir varlık yerine; bütün, eksiksiz ve bütüncül birey olarak değerlendirirler. Hemşirelikte uygulandığında, bütüncüllük kavramı, hemşirelerin tüm kişiyi akılda tutmaları ve bir endişe alanının tümüyle ilgili olduğunu anlamak için çabalamaları gerektiğini vurgulamaktadır.
İyilik ve İyi Olma; İyilik bir iyi olma halidir. Sağlıklı yaşamın temel bileşenleri arasında öz sorumluluk vardır. Nihai amaç; dinamik, büyüyen bir süreç; beslenme, stres yönetimi, fiziksel uygunluk, koruyucu sağlık ve duygusal sağlık alanlarında günlük karar verme ve en önemlisi, bireyin bütünsel varlığıdır.
Sağlığın Geliştirilmesi Kavramı Leavell ve Clark (1965) üç önleme düzeyi tanımlamıştır: birincil, ikincil ve üçüncül. Birincil korunma sağlığın geliştirilmesi ve belirli sağlık sorunlarına karşı korunma üzerine odaklanmaktadır. Birincil önlemin amacı, bireyin veya toplumun hastalık riskini veya maruziyetini azaltmaktır.
İkincil önleme, sağlık sorunlarının erken tespitine ve sağlık sorunlarını hafifletmek için derhal müdahale edilmesine odaklanır. Amacı, bireyleri bir hastalık sürecinin erken aşamalarında tanımlamak ve gelecekteki sakatlıkları sınırlamaktır. Üçüncül önleme, bireyi optimum işleyiş seviyesine döndürmek amacıyla rehabilitasyona odaklanır. Üç önleme seviyesi uygulamada çakışabilir.
Sağlığı Geliştirme Modeli’nin Bileşenleri; • Bireysel özellikler ve deneyimler: Deneyimler, benzer ya da aynı davranışın geçmişte yapılma sıklığını açıklar. Önceki davranışların doğrudan ya da dolaylı etkileri sağlığı geliştirme davranışları üzerinde çok etkilidir. Bireysel özellikler biyolojik, psikolojik ve sosyokültürel faktörlerdir. • Davranışa özgü bilişsel süreçler: Davranışa özgü algılanan yararlar, algılanan engeller, algılanan öz-etkililik, aktivite ilgili etkiler, kişiler arası etkiler ve durumsal etkiler olarak değerlendirilir.
• Davranış çıktısı: Bu aşama bireyin artık sağlık davranışını sergilediği harekete geçtiği aşamadır. Birey davranışla alakalı planladığı yöntemleri kendi yaşam biçimine göre belirler ve düzenler. Davranışa karar verme, acil gereksinimler ve öncelikler sağlığı geliştirme alt bileşenleri vardır.
Sağlığın Geliştirilmesinde Hemşirenin Rolü • Sağlıklı yaşam tarzı davranış ve tutumları açısından model olmak. • Sağlık hedeflerinin planlanması, uygulanması ve değerlendirilmesine bireyin katılımını kolaylaştırmak. • Bireylern zindeliğini arttırmak, beslenmeyi iyileştirmek, stresi yönetmek ve ilişkileri geliştirmek için öz bakım stratejileri öğretmek. • Bireylere, ailelere ve topluluklara sağlık seviyelerini yükseltmeleri konusunda yardımcı olmak.
• Bireyleri, etkili bir sağlık hizmeti tüketicisi olacak şekilde eğitmek. • Sağlığı geliştirme seçeneklerini geliştirmek ve seçmek için müşterilere, ailelere ve topluluklara yardımcı olmak. • Bireyin gelişimini etkin problem çözme ve karar verme konularında yönlendirmek. • Bireylerin kişisel ve aile sağlığını geliştirme davranışlarını güçlendirmek. • Sağlıklı çevrenin oluşturulmasına yönelik değişikliklerde toplumda savunucu olmak.
Sağlık Davranışı Sağlık ve hastalık genellikle, klinik perspektifler açısından düşünülür. Ama olaya bir de sosyal sistem perspektifi ile bakmak gerekir. Sosyal bilimci, sağlık ve hastalık terimlerini statü ve rollerin kapsamı açısından inceler. Sağlık davranışı, iyi olduğuna inanan bireylerce yüklenilen, hastalığı önleme veya sezme amacına yönelik aktivite olarak tanımlanır.
Sağlık Davranışının Kategorileri: Üç genel kategori vardır: • Davranışlar, bireyin sağlığına yönelmiştir. • Sağlık davranışı, sağlık bakımının kaynak ve kullanımı ile ilişkilidir. • Bireysel sağlık davranışı, bir bütün olarak daha büyük toplumsal sağlık bakım sistemi ile ilişkidedir.
Sağlık İnanç ve Uygulamalarını Etkileyen Faktörler Sağlık durumu: Belirli bir zamanda bireyin sağlık durumunu ifade eder. Sağlık durumu raporu, endişe, depresyon veya akut hastalıkları içerebilir. Böylece bireyin problemini genel olarak tanımlayabilir.
Sağlık inancı: Bireyin sağlıkla ilgili inandığı kavramlar doğrudur. Bu tür inançlar, gerçeğe dayandırılabilir veya dayandırılamayabilir. Bu inançlardan bazıları kültürden etkilenir. Sağlık davranışları: İnsanların sağlık durumlarını anlama, optimal sağlık durumlarını sürdürme, hastalık ve yaralanmaları önleme, maksimum fiziksel ve zihinsel potansiyellerine ulaşma eylemleri olarak tanımlanır.
İç Değişkenler İç değişkenler biyolojik, psikolojik ve bilişsel boyutları içerir. Genellikle değiştirilemez değişkenler olarak tanımlanırlar. Çünkü çoğu zaman değiştirilemezler. Biyolojik Boyut; Bireylerin düşünce, algı ve davranışlarını yönlendirmede oldukça önemlidir. Hemşire sağlıklı/hasta birey ile ilgili topladığı verileri değerlendirirken bireyin büyüme ve gelişmeye yönelik özelliklerini dikkate almalıdır.
Psikolojik Boyut; Sağlığı etkileyen psikolojik faktörler arasında akıl-beden etkileşimi ve benlik kavramı yer alır. Akıl-beden etkileşimi, sağlık durumunu olumlu veya olumsuz yönde etkileyebilir. Strese verilen duygusal tepkiler vücut fonksiyonunu etkiler. Bilişsel Boyut; Sağlığı etkileyen bilişsel veya entellektüel faktörler, yaşam tarzı seçimlerini, manevi ve dini inançları içerir. Yaşam tarzı, bir kişinin yaşam koşullarını, sosyokültürel faktörlerden ve kişisel özelliklerden etkilenen bireysel davranış biçimlerini içeren genel yaşam biçimini ifade eder.
Dış Değişkenler Sağlığı etkileyen dış değişkenler arasında fiziksel çevre, yaşam standartları, aile ve kültürel inançlar, sosyal destek ağları yer almaktadır. Çevre; İnsanlar çevrelerinin sağlık durumlarını nasıl etkilediklerinin giderek daha fazla farkına varmaktadır. Coğrafi konum iklimi belirler ve iklim sağlığı etkiler.
Yaşam Standartları; Bir bireyin yaşam standardı sağlık, hastalık ve ölümle ilgilidir. Hijyen, yiyecek alışkanlıkları, sağlık hizmeti alma ve sağlık rejimlerini takip etme becerisi, yüksek gelirli ve düşük gelirli gruplar arasında değişmektedir. Aile Ve Kültürel İnançlar; Bireyin sağlık ile ilgili uygulamalarını etkileyen en önemli faktörlerden birini oluşturmaktadır. İçinde yaşanılan aile bireyin hastalığın ciddiyeti ile ilgili algısını, hastalığa karşı önlemleri ve tepkilerini şekillendirmektedir. Sosyal Destek Ağları; Bir destek ağına sahip olmak ve iş tatmini, insanların hastalıklardan kaçınmasına yardımcı olur.
SUNUM SONRASI BU KONU İLE İLGİLİ YURT İÇİ VE YURT DIŞI ARAŞTIRMA BULGULARININ TARTIŞILMASI
KAYNAKLAR Atabek Aştı T. , Karadağ A, Klinik Uygulama Becerileri ve Yöntemleri, Nobel Kitabevi, 2011. Bektaş H. , Klinik Hemşirelik Becerileri (Çeviri: Taylor S. ), Nobel Tıp Kitabevi, 2015. Berman A. , Snyder S. , Frandsen G. , Kozier&Erb’s Fundamentals of Nursing Concepts, Process and Practice Tenth Edition, Pearson, 2016. Birol, L. Hemşirelik Süreci, 10. Baskı, İzmir, Etki Yayınları, 2011; 54 -58.
Erkal İlhan S, Ançel G, Hakverdioğlu Yönt G. Hemşirelik Tanıları, Girişimleri, Sonuçları. 1. Baskı, Andaç Yayınları Alter Yayıncılık, Ankara, 2017. Kapucu S, Akyar İ, Korkmaz F. (Çeviri: Nursing Diagnosis Handbook). Hemşirelik Tanıları El Kitabı, 11. Baskı, Pelikan Yayınevi, 2018. Karadağ A, Atabek Aştı T. Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilim ve Sanatı, İstanbul, Akademi Yayıncılık, 2016. Potter PA, Perry AG, Stockert P, Hall A. , Fundamentals of Nursing 8 th Edition, Elsevier, 2013.
Wilkinson JM, Tras LS, Barnett KL, Smith MH, Fundamentals of Nursing (Two Volume Set) 3 rd Edition, F. A. Davis Company Philadelphia, 2016. Sabuncu, N. , Alpar, Ş. E. , Özdilli, K. , Batmaz, M. , Bahçecik, N. , İlhan, S. E. , Özhan, F. , Dursun, S. : Hemşirelik Bakımında İlke ve Uygulamalar. Alter Yayıncılık, Ankara 2009. Uysal N. , Çakırcalı E. , Hemşirelik Esasları İnsan Sağlığı ve Fonksiyonları, Palme Yayıncılık, 2015.
Taylor CR, Lillis C, Le. Mone P, Lynn P, Fundamentals of Nursing: The Art and Science of Nursing Care Seventh, North American Edition, Lippincott Williams & Wilkins, 2011. Wilkinson JM, Tras LS, Barnett KL, Smith MH, Fundamentals of Nursing (Two Volume Set) 3 rd Edition, F. A. Davis Company Philadelphia, 2016.
- Slides: 25