SALII VE GVENLNE GENEL BAKI 1 ILO Tahminleri

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE GENEL BAKIŞ 1

ILO Tahminleri (Takala, 2005) Dünyadaki işgücü 2. 8 Milyar İşle ilgili ölümler İş kazaları Meslek hastalıkları 2. 2 milyon 270 milyon 160 milyon Dünya GSMH İSG kaynaklı kayıp 30 000 milyar $ 4 % Göçmenler Okur yazar olmayan Yoksul Nüfus Çocuk işçi 175 milyon 1000 milyon 246 milyon 2

OSHA (Avrupa İSG Ajansı) Yayınlarına göre; Avrupa ülkelerinde iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu yılda; u 5. 500 kişinin hayatını kaybettiği, u 75. 000 kişinin sürekli çalışamaz duruma geldiği, u 149 Milyon iş günü ve 20 milyar EURO maddi kaybın meydana geldiği, rapor edilmektedir. 3

İş kazası geçiren kişilerin dağılımı/100. 000 TR 4

İş kazalarına bağlı ölümlerin dağılımı/100. 000 TR 5

Yeni oluşan meslek hastalıklarının dağılımı/100. 000 Mayıs 2004 den önce AB Ülkeleri TR 6

Türkiye’de hergün; u u u 217 iş kazası olmaktadır. 4 işçi, iş kazası sonucu hayatını kaybetmektedir. 5 kişi, iş kazası sonucu iş göremez hale gelmektedir. 7

Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması görevi, 1945 yılında kurulan Çalışma Bakanlığı bünyesinde İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğüne verilmiştir. 1983 -2000 yılları arasında İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı olarak hizmet vermiştir. 2000 yılında KHK ile ve 2003 yılında 4947 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kuruluş Kanununun 12. maddesi gereğince, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü adı altında yeniden yapılandırılmıştır. 8

Uluslararası Çalışma Örgütü yayınlarına göre; u u Dünyada her yıl 2. 2 milyon çalışan, işle bağlantılı kazalar ve meslek hastalıkları sonucu hayatını kaybetmektedir. 270 milyon çalışan kazaya ve 160 milyon çalışan meslek hastalığına yakalanmaktadır. 9

Ülkemizde iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu kaybedilen iş günü 2. 111. 432 gün u 10

Daha üst düzeyde korunma neden gerekli? • Türkiye: Her yıl Gayri Safi Milli Hasılanın % 5’i kayboluyor 11

İş Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Kanun, Tüzük ve Yönetmelikler 4857 Sayılı İş Kanunu 5763 Sayılı Kanun 4857 Sayılı İş Kanunu’na göre çıkartılan 24 teknik, 12 sosyal, Toplam 36 yönetmelik Tebliğler 12

Çıkan Yönetmelikler 6. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği Yapı İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Yeraltı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Sondajla Maden Çıkarılan İşletmelerde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği İşyeri Sağlık Birimleri ve İşyeri Hekimlerinin Görevleri hakkında Yönetmelik 7. Gürültü Yönetmeliği 8. Titreşim Yönetmeliği 9. Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 10. Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği 1. 2. 3. 4. 5. 11. 12. 13. Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik 13

14. 15. 16. İş Güvenliği ile Görevli Mühendis ve Teknik Elemanların Görev Yetki ve Sorumlulukları Hakkında Yönetmelik Kişisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik 17. Elle Taşıma İşleri Yönetmeliği 18. Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik 19. Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği 20. İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği 21. Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 22. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik 23. Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik 24. Geçici ve Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik 25. Alt İşverenlik Yönetmeliği 26. İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik 14

Yeni İSG Yaklaşımı u u u Risk Değerlendirmesi Çalışanların Katılımı Uzman Katkısının Sağlanması Çalışanların Bilgilendirilmesi Çalışanların Eğitimi Koruma-Önleme-Geliştirme Anlayışı Kontrol ve Denetim İşçilerin Sorumluluk Alması Kayıt ve İstatistik Tutma Malzeme ve Ekipmanın Kontrolü İSİG’ne Sistematik bir yaklaşım getirmiştir. 15

AB’DE İSG POLİTİKALARININ BAŞARISI u 1994 -2001 Döneminde Ø ölümle sonuçlanan iş kazalarında % 31 Ø ciddi iş kazalarında % 15 düşüş 16

İşverenlerin ve İşçilerin Yükümlülükleri u İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler İşverenler işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar (4857/77) 17

İşverenin Genel Yükümlülükleri-1 a) İşveren, işçilerin sağlığını ve güvenliğini korumak için mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her türlü önlemi almak, organizasyonu yapmak, araç ve gereçleri sağlamak zorundadır. İşveren, sağlık ve güvenlik önlemlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun sürekli iyileştirilmesi amaç ve çalışması içinde olacaktır. 18

İşverenin Genel Yükümlülükleri-2 b) İşveren, sağlık ve güvenliğin korunması ile ilgili önlemlerin alınmasında aşağıdaki genel prensiplere uyacaktır: 1 - Risklerin önlenmesi 2 - Önlenmesi mümkün olmayan risklerin değerlendirilmesi, 3 - Risklerle kaynağında mücadele edilmesi, 4 - İşin kişilere uygun hale getirilmesi için, özellikle işyerlerinin tasarımında, iş ekipmanları, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen gösterilmesi, özellikle de monoton çalışma ve önceden belirlenmiş üretim temposunun hafifletilerek bunların sağlığa olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, 5 - Teknik gelişmelere uyum sağlanması, 6 - Tehlikeli olanların, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla değiştirilmesi, 7 -Genel bir önleme politikasının geliştirilmesi, 8 -Toplu korunma önlemlerine, kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi, 9 -İşçilere uygun talimatların verilmesi. 19

İşverenin Genel Yükümlülükleri-3 c) İşveren, işyerinde yapılan işlerin özelliklerini dikkate alarak; 1 - Kullanılacak iş ekipmanının, kimyasal madde ve preparatların seçimi, işyerindeki çalışma düzeni gibi konular da dahil işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden tüm riskleri değerlendirir. Bu değerlendirme sonucuna göre; işverence alınan önleyici tedbirler ile seçilen çalışma şekli ve üretim yöntemleri, işçilerin sağlık ve güvenlik yönünden korunma düzeyini yükseltmeli ve işyerinin idari yapılanmasının her kademesinde uygulanmalıdır. 2 - Bir işçiye herhangi bir görev verirken, işçinin sağlık ve güvenlik yönünden uygunluğunu göz önüne alır. 3 - Yeni teknolojinin planlanması ve uygulanmasının, seçilecek iş ekipmanının çalışma ortam ve koşullarına, işçilerin sağlığı ve güvenliğine etkisi konusunda işçiler veya temsilcileri ile istişarede bulunur. 4 - Ciddi tehlike bulunduğu bilinen özel yerlere sadece yeterli bilgi ve talimat verilen işçilerin girebilmesi için uygun önlemleri alır. 20

İşverenin Genel Yükümlülükleri-4 d) Aynı işyerinin birden fazla işveren tarafından kullanılması durumunda işverenler, yaptıkları işin niteliğini dikkate alarak; iş sağlığı ve güvenliği ile iş hijyeni önlemlerinin uygulanmasında işbirliği yapar, mesleki risklerin önlenmesi ve bunlardan korunma ile ilgili çalışmaları koordine eder, birbirlerini ve birbirlerinin işçi veya işçi temsilcilerini riskler konusunda bilgilendirirler. e) İş sağlığı ve güvenliği ile iş hijyeni konusunda alınacak önlemler hiç bir şekilde işçilere mali yük getirmez. 21

İşverenin Diğer Yükümlülükleri u u u a) İşveren ; 1) İşyerinde risklerden özel olarak etkilenebilecek işçi gruplarının durumunu da kapsayacak şekilde sağlık ve güvenlik yönünden risk değerlendirmesi yapar. 2) Risk değerlendirmesi sonucuna göre, alınması gereken koruyucu önlemlere ve kullanılması gereken koruyucu ekipmana karar verir. 3) Üç günden fazla işgünü kaybı ile sonuçlanan iş kazaları ile ilgili kayıt tutar. 4) İşçilerin uğradığı iş kazaları ile ilgili rapor hazırlar. 22

İlkyardım, Yangınla Mücadele ve Ciddi ve Yakın Tehlike u u u İşyerinin büyüklüğünü, yapılan işin özelliğini ve işyerinde bulunan işçilerin ve diğer kişilerin sayısını dikkate alarak; ilkyardım, yangınla mücadele ve kişilerin tahliyesi için gerekli tedbirleri alır. İlkyardım, yangınla mücadele ve tahliye işleri için, işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeleri dikkate alarak, bu konuda eğitimli, uygun donanıma sahip yeterli sayıda kişiyi görevlendirir. Ciddi ve yakın tehlikeye maruz kalan veya kalma riski olan tüm işçileri, tehlikeler ile bunlara karşı alınmış ve alınacak önlemler hakkında mümkün olan en kısa sürede bilgilendirir. 23

İşçilerin Eğitimi İşveren, her işçinin çalıştığı yere ve yaptığı işe özel bilgi ve talimatları da içeren sağlık ve güvenlik eğitimi almasını sağlamak zorundadır. Bu eğitim özellikle; u 1) İşe başlanmadan önce, u 2) Çalışma yeri veya iş değişikliğinde, u 3) İş ekipmanlarının değişmesi halinde, u 4) Yeni teknoloji uygulanması halinde, yapılır. u Eğitim, değişen ve yeni ortaya çıkan risklere uygun olarak yenilenir ve gerektiğinde periyodik olarak tekrarlanır. 24

Eğitim Konuları-1 u u u u u Çalışanlara verilecek eğitim, işyerinin faaliyet alanına göre aşağıdaki ve benzeri konulardan seçilir; a) Genel iş sağlığı ve güvenliği kuralları, b) İş kazaları ve meslek hastalıkların sebepleri ve işyerindeki riskler, c) Kaza, yaralanma ve hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması, d) İş ekipmanlarının güvenli kullanımı, e) Çalışanların yasal hak ve sorumlulukları, f) Yasal mevzuat ile ilgili bilgiler, g) İşyerinde güvenli ortam ve sistemleri kurma, h) Kişisel koruyucu alet kullanımı, i) Ekranlı ekipmanlarla çalışma 25

Eğitim Konuları-2 j) Uyarı işaretleri, u k) Kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddelerle ortaya çıkan riskler, u l) Temizlik ve düzen, u m) Yangın olayı ve yangından korunma, u n) Termal konfor şartları, u o) Ergonomi, u p) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri, u r) İlk yardım, kurtarma. u 26

ORGANİZASYON 27

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri-1 u İşverenler, devamlı olarak en az elli işçi çalıştırdıkları işyerlerinde, işyerindeki işçi sayısı, işyerinin niteliği ve işin tehlike sınıf ve derecesine göre; a) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi oluşturmakla, b) İşyeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personelini görevlendirmekle, c) Sanayiden sayılan işlerde iş güvenliği uzmanı görevlendirmekle yükümlüdürler. 28

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri-2 u İşverenler, bu yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, bünyesinde çalıştırdığı ve bu maddeye dayanılarak çıkarılacak yönetmelikte belirtilen vasıflara sahip personel ile yerine getirebileceği gibi, işletme dışında kurulu ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak da yerine getirebilir. Bu şekilde hizmet alınması işverenin sorumluklarını ortadan kaldırmaz. 29

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri-3 u Az tehlikeli sınıfta yer alan ve 1000’in üzerinde (1000 dahil) işçi çalıştırılan işyerlerinde, tehlikeli sınıfta yer alan ve 750’nin üzerinde (750 dahil) işçi çalıştırılan işyerlerinde ve çok tehlikeli sınıfta yer alan ve 500’ün üzerinde (500 dahil) işçi çalıştırılan işyerlerinde işyeri sağlık ve güvenlik biriminin bina ve donanımı kurulması ve tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan işyeri hekimi istihdamı ile sanayiden sayılan işlerde tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan iş güvenliği uzmanı istihdamı zorunludur. 30

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri-4 İş Güvenliği Uzmanları A Sınıfı Sertifikayla bütün işyerlerinde, B Sınıfı Sertifikayla Tehlikeli ve Az Tehlikeli risk gruplarında yer alan işyerlerinde, C Sınıfı Sertifikayla Az Tehlikeli risk grupta yer alan işyerlerinde, görev yaparlar. 31

İşçi Sağlığı ve Güvenliği Kurulu u Sanayiden sayılan, devamlı olarak en az elli işçi çalıştıran ve altı aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde her işveren bir iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurmakla yükümlüdür (4857/80) 32

u İŞVERENLER İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURULLARINCA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ MEVZUATINA UYGUN OLARAK VERİLEN KARARLARI UYGULAMAKLA YÜKÜMLÜDÜRLER. 33

KURULLARIN OLUŞUMU A) İŞVEREN VEYA İŞVEREN VEKİLİ, B) İŞ GÜVENLİĞİ İLE GÖREVLİ MÜHENDİS VEYA TEKNİK ELEMAN, C) İŞYERİ HEKİMİ, D) İNSAN KAYNAKLARI, PERSONEL, SOSYAL İŞLER VEYA İDARİ VE MALİ İŞLERİ YÜRÜTMEKLE GÖREVLİ BİR KİŞİ, E) VARSA SİVİL SAVUNMA UZMANI, F) İŞYERİNDE GÖREVLİ FORMEN, USTABAŞI VEYA USTA, G) SENDİKA TEMSİLCİSİ YOKSA İŞÇİ, H) SAĞLIK VE GÜVENLİK İŞÇİ TEMSİLCİSİ 34

ALT İŞVEREN (TAŞERON) 35

u “Bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerinde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işveren ile iş aldığı işveren arasında kurulan ilişkiye asıl işveren-alt işveren ilişkisi denir. ” u (4857/2) 36

u “Bu ilişkide asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur. ” (4857/2) 37

u Asıl işverenin işçilerinin alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işveren ilişkisi kurulamaz. (4857/2) 38

u İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez. (4857/2) 39

İŞVERENİN SORUMLULUKLARI - İdari Sorumluluk - Cezai Sorumluluk - Hukuki Sorumluluk 40

İş sağlığı ve güvenliği mevzuatına göre işverene, mevzuatta belirtilen kuralların uygulanmasını sağlamak amacıyla, çeşitli disiplin cezalarından iş akdinin feshine kadar geniş yetkiler verilmiştir. Bu nedenle, işveren veya vekilinin, bu yetkilerini kullanmayarak iş güvenliği kurallarının uygulanmamasından dolayı sorumluğu bulunmaktadır. 41

u İşyerinde işveren vekili varsa ya da işveren kurumsa, meydana gelen iş kazası ve meslek hastalığı sonucunda işveren vekiline cezai sorumluluk, işverene sadece hukuki sorumluluk yüklenir. Yani işçi iş kazası geçirmişse işveren vekilinin cezai sorumluluğu, işverenin de meydana gelen zarardan dolayı tazmin borcu doğmaktadır. 42

u Cezai sorumluluk kazanın veya meslek hastalığının oluşmasına neden olan kişi için söz konusudur. Ceza hukukumuzda kişisellik ilkesi bulunmaktadır. Yani hapis cezaları gerçek kişilere verilir. Ancak, işverenin işveren vekilini seçerken gereken özeni göstermediği veya onu gerektiği şekilde denetlemediği saptanırsa işveren, işveren vekili ile birlikte ‘fail’ olur. Örneğin kaza işverenin uyarılarına ve çabalarına rağmen şefin, işçiler üzerinde disiplini sağlayamaması veya ilgisiz davranışlarından meydana gelmişse, işveren değil şef ceza görür. 43

u Hukuki sorumlulukta (Tazminat borcu) ise işveren kazalıya muhataptır. Örneğin yukarıdaki örnek için; şefin kusuru yüzünden kazaya uğrayan işçiye parasal tazminatı ödemeye işveren mahkum olur. Daha sonra, Borçlar Kanununun 55. maddesi gereğince kusurlu olan şefe, rücu davası açabilir. 44