Sadraj predavanja 1 Medjunarodna revizija Pregled 2 Revizijsko

Sadržaj predavanja 1. Medjunarodna revizija - Pregled 2. Revizijsko tržište 3. Etika za profesionalne računovodje 4. Uvod u proces revizije 5. Prihvatanje klijenta 6. Planiranje revizije 7. Interna kontrola i njene komponente 8. Oslanjanje na internu kontrolu u procesu revizije 9. Dokazni testovi 10. Završna faza revizije 11. Izveštaji nezavisnih revizora 12. Revizija korak po korak 13. Revizija posle 2000. 0

6. Planiranje revizije (1) 6. 1. Ciljevi učenja ___________________________ 6. 2. Planiranje – faza II procesa revizije 6. 3. Sticanje saznanja o kompaniji i privrednoj grani 6. 4. Preliminarni analitički postupci 6. 5. Sticanje saznanja o računovodstvu i o sistemu interne kontrole 6. 6. Utvrdjivanje (planiranje) značajnosti 6. 7. Procena revizijskog rizika 6. 8. Detaljna analiza inherentnih, kontrolnih i rizika detekcije 6. 9. Priprema memoranduma o planu revizije i priprema programa revizije ___________________________ 6. 10. Rezime 1

6. Planiranje revizije (2) 6. 2. Planiranje – faza II procesa revizije l ISA 300 – Revizor treba da planira posao tako da revizija bude izvedena na efikasan način l Planiranje znači razradu opšte strategije i razradu detaljnih metoda za očekivanu prirodu, vremenski raspored i obim revizije l Cilj planiranja – utvrdjivanje obima i vrste dokaza potrebnih da revizor stekne uverenje da ne postoje značajno pogrešni iskazi u finansijskim izveštajima 2

6. Planiranje revizije (3) Postupci planiranja: l Sticanje saznanja o kompaniji i privrednoj grani l Izvodjenje početnih analitičkih postupaka l Izvodjenje postupaka radi sticanja saznanja o internoj kontroli l Utvrdjivanje značajnosti (u planiranju) l Procenjivanje rizika l Izrada programa revizije 3

6. Planiranje revizije (4) 6. 3. Sticanje saznanja o kompaniji i privrednoj grani l ISA 310 – Prilikom obavljanja revizije finansijskih izveštaja, revizor treba da stekne dovoljno saznanja o preduzeću, kako bi mogao da identifikuje i razume dogadjaje, transakcije i poslovnu praksu koja, prema mišljenju revizora, može imati značajnog uticaja na finansijske izveštaje, ispitivanje ili izveštaj revizora l U fazi planiranja revizije, revizor detaljno analizira opšte okolnosti u kojima klijent posluje, odnosno revizor analizira privrednu delatnost klijenta 4

6. Planiranje revizije (5) l Delatnost klijenta è Poznavanje delatnosti klijenta je važno jer mnoge privredne delatnosti imaju specifične računovodstvene zahteve koje revizor mora da razume da bi mogao da izvrši reviziju finansijskih izveštaja klijenta è Razumevanje inherentnog rizika, koji je svojstven svim preduzećima koja posluju u odredjenoj delatnosti, pomaže revizoru da identifikuje inherentne rizike klijenta è Informacije o privrednoj delatnosti mogu se dobiti od prethodnog revizora, ravizora koji trenutno rade na sličnim revizijama i od klijenta 5

6. Planiranje revizije (6) l Kompanija (klijent) è Informacije koje nije prikupio u fazi prihvatanja klijenta, revizor dobija • pregledom zapisnika sa sastanaka akcionara i upravnog odbora • uvidom u izveštaje uprave za tekući i za prethodne periode • uvidom u radnu dokumentaciju revizije obavljene prethodne godine • pregledom ostale dokumentacije (promotivni materiali, pravilnici o računovodstvu i internoj kontroli, kontni plan, opis poslova itd. ) è Informacije o klijentu prikupljaju se i u kasnijim fazama revizije (to je kumulativan proces) 6

6. Planiranje revizije (7) l Uprava è Intervju sa upravom (najvišim rukovodstvom) klijenta • planovi i politike koje mogu uticati na finansijske izveštaje • problematika vezana za delatnost kojom se klijent bavi • pravna i regulatorna pitanja • ciljevi, očekivanja i planovi (kratkoročno, dugoročno) l Ostalo osoblje è Intervjui sa osobljem klijenta koje je upoznato sa poslovnim aktivnostima i kontrolnim mehanizmima l Revizorska komisija è Intervjui o kvalitetu interne kontrole è Razmena mišljenja o predvidjenom obimu revizije 7

6. Planiranje revizije (8) l Poseta kompaniji (klijentu) è Obilazak prostorija è Uvid u proizvodni proces è Zapažanja u pogledu poštovanja reda i discipline è Upoznavanje sa organizacionom šemom (radi planiranja broja revizora i obima njihovog angažovanja) è Uočavanje znakova potencijalnih problema l Ispitivanje zakonskog položaja kompanije è Povezane strane (jedna strana kontroliše drugu stranu, odnosno može da utiče na donošenje poslovnih odluka) è Pravna dokumenta (normativna akta) 8

6. Planiranje revizije (9) l ISA 310 – Pitanja è Delatnost klijenta • Tržište i konkurencija • Ciklična ili sezonska aktivnost • Promene tehnologije • Poslovni rizik (opadajuća tražnja, višak kapaciteta, jaka konkurencija) • Najvažniji indikatori o poslovanju preduzeća u odredjenoj delatnosti • Problemi u vezi sa zahtevima iz okruženja • Regulatorni okvir • Izvori i troškovi snabdevanja energijom • Specifična ili jedinstvena organizacija (metode finansiranja, računovodstvene metode i sl. ) 9

6. Planiranje revizije (10) è Kompanija (klijent) • Vlasništvo i uprava • Organizaciona struktura • Ciljevi i planovi poslovanja • Interna revizija • Delatnost • Poslovni partneri • Tržište nabavke i prodaje • Rezultati poslovanja • Osnovne kategorije rashoda i prihoda • Imovina i obaveze 10

6. Planiranje revizije (11) 6. 4. Preliminarni analitički postupci l Analitički postupci podrazumevaju è analizu finansijskih pokazatelja i trendova è ispitivanje fluktuacija i odnosa koji su nekonzistentni sa drugim relevantnim informacijama ili odstupaju od predvidjenih iznosa l Sprovode se najmanje dva puta u toku revizije è u fazi planiranja revizije è u postupku sveukupnog opšteg ispitivanja revizije l Primena analitičkih postupaka u fazi planiranja olakšava razumevanje poslovanja i identifikovanje područja potencijalnog rizika 11

6. Planiranje revizije (12) l Primena analitičkih postupaka može ukazati na aspekte poslovanja kojih revizor možda nije imao u vidu l Cilj je smanjenje potrebnog broja detaljnih revizorskih ispitivanja l Koriste se finansijske i nefinansijske informacije è na primer: odnos izmedju prodaje i prodajnog prostora è tipični pokazatelji se porede sa pokazateljima za privrednu delatnost u kojoj posluje klijent è pokazatelji se porede i sa pokazateljima koji se odnose na prethodnu godinu radi utvrdjivanja fluktuacija l Problemi ili neuobičajeni odnosi uzimaju se u obzir prilikom izrade plana revizije 12

6. Planiranje revizije (13) 6. 5. Sticanje saznanja o računovodstvu i o sistemu interne kontrole l ISA 400 – Revizor treba da stekne zadovoljavajuća saznanja i da se upozna sa računovodstvenim sistemom i sistemima interne kontrole, kako bi mogao da napravi plan revizije i razradi efikasan metod revizije l Saznanja su bitna za revizora, a i za klijenta jer è oslanjanje na računovodstveni sistem i internu kontrolu može pozitivno da utiče na uspešnost eksterne revizije (potrebno je manje revizorskih ispitivanja i dokaza, ako ovi sistemi efikasno umanjuju intehrentne rizike) 13

6. Planiranje revizije (14) è ispitivanje računovodstvenih sistema interne kontrole od strane revizora može da koristi klijentu, jer mu revizor daje sugestije za unapredjenje ovih sistema l Računovodstveni sistem è skup zadataka i evidencija preduzeća pomoću kojih se transakcije (poslovne promene) obradjuju (identifikuju, sakupljaju, analiziraju, izračunavaju, klasifikuju, evidentiraju, sintetizuju i objavljuju) l Interna kontrola è prema ISA 400 ova kontrola podrazumeva politike i postupke usvojene od strane uprave preduzeća kojima se omogućuje upravljanje preduzećem, zaštita imovine, sprečavanje kradja i grešaka, tačnost i kompletnost računovodstvenih evidencija i blagovremeno izveštavanje 14

6. Planiranje revizije (15) l ISA 400 sadrži è uslove pod kojima se obavlja interna kontrola (kontrolno okruženje): • funkcije organa upravljanja i njihovih komisija • metodi dodele ovlašćenja i odgovornosti • način organizovanja interne kontrole i interne revizije è kontrolne postupke: • ispitivanje otvorenih stavki • provera matematičke tačnosti • kontrola kompjuterskih aplikacija • odobravanje i kontrola dokumenata • inventarisanje • ograničavanje fizičkog prisustva imovini i poslovnim knjigama • poredjenje (planirano-ostvareno) 15

6. Planiranje revizije (16) l Postupci pomoću kojih se stiču saznanja o računovodstvu i sistemu interne kontrole è identifikovanje glavnih transakcija u poslovanju klijenta è informisanje o računovodstvenom sistemu i o sistemu finansijskog izveštavanja (od iniciranja transakcije do njihovog prikazivanja u izveštajima) è upoznavanje sa sistemom interne kontrole è obim postupaka kojima se stiču saznanja zavisi od • veličine i složenosti preduzeća i njegovog IT sistema • značajnosti pojedinih kategorija u finansijskim izveštajima • vrste internih kontrola • procene inherentnih rizika 16

6. Planiranje revizije (17) l Revizor stiče saznanja è postavljanjem upita è uvidom u dokumenta i evidencije è posmatranjem aktivnosti koje obavljaju zaposleni u preduzeću na obradi transakcija (poslovnih promena) l Interna revizija è element kontrolnog okruženja è ukoliko je kvalitetna eksterni revizor je može koristiti (prikupljaće u tom slučaju manje dokaza) è kvalitet interne revizije ocenjuje se na osnovu: organizacionog statusa, obima funkcije, tehničke kompetentnosti i dužne profesionalne pažnje 17

6. Planiranje revizije (18) l Kompjuterski informacioni sistem (KIS) è revizor procenjuje koliko se klijent oslanja na KIS è revizor treba da ima dovoljno saznanja o KIS-u è revizor može da angažuje specijaliste za tu oblast ukoliko je KIS vrlo složen i vrlo značajan za razumevanje računovodstvenoa i sistema interne kontrole è revizor može takodje da koristi odgovarajuće kompjuterske programe za obavljanje revizije è KIS može da poveća verovatnoću pojavljivanja grešaka • podaci se obradjuju dosledno tačno ili dosledno netačno • netačna obrada može da rezultira akumuliranjem grešaka u kratkom vremenskom periodu è centralizacija obrade povećava rizik od gubitka ili uništavanja podataka 18

6. Planiranje revizije (19) 6. 5. Utvrdjivanje (planiranje) značajnosti l Značajnost (materijalnost) è Informacija je značajna ako njeno izostavljanje ili pogrešno iskazivanje može uticati na ekonomske odluke njenih korisnika donete na osnovu finansijskih izveštaja. Značajnost zavisi od veličine stavke ili greške, procenjene u konkretnim okolnostima njenog izostavljanja ili pogrešnog navodjenja l ISA 320 nalaže revizoru da razmotri značajnost i njenu vezu sa revizijskim rizikom l Prilikom testiranja, korišćenjem statističkog uzorka, postoji fiksan odnos izmedju 19

6. Planiranje revizije (20) è pouzdanosti neke izjave zasnovana na statističkom uzorku (u reviziji odredjene revizijskim rizikom) è preciznosti te izjave (u reviziji odredjene značajnošću) è količine dokaza koji treba da budu sakupljeni da bi se dala takva izjava l Promene u bilo kojoj od pomenutih stavki imaju implikacije na ostale stavke (na jednu od njih) l Značajnost ima veliki uticaj na odluke korisnika, revizor mora znati ko su korisnici izveštaja i koje odluke oni donose 20

Inverzan odnos izmedju značajnosti i revizijskog rizika visok Značajnost nizak visok Revizijski rizik 21

6. Planiranje revizije (21) l Značajnost se u praksi vrlo teško odredjuje, pa se moraju imati u vidu sledeći faktori è veličina stavke (u relativnom smislu, odnosno kao postotak od relevantne baze) è priroda stavke (kvalitativna karakteristika koje se odnose na legalitet, osetljivost, normalnost) l Značajnost se mora posmatrati kumulativno (veći broj manjih stavki koje pojedinačno nisu značajne mogu biti značajne u zbiru) l Značajnost se vezuje i za isplativost pojedinih revizorskih postupaka 22

6. Planiranje revizije (22) l Donošenje početnog suda o značajnosti è revizor procenjuje minimalan stepen pogrešnog iskaza koji bi mogao da utiče na proces donošenja odluke korisnika finansijskog izveštaja è revizori ne traže svaku “neznačajnu” grešku koja bi mogla imati mali efekat na finansijske izveštaje è revizor prvo donosi preliminarni sud o značajnosti (ovaj sud se može menjati tokom revizije) è o značajnosti se sudi kao o relativnom odnosu (relativno, a ne apsolutno načelo) è važni su kvalitativni faktori (da li je pogrešan iskaz nameran ili nenameran) è namerne greške su važnije od nenamernih è sud o značajnosti se vezuje za odredjenu osnovu (stavku u izveštaju) 23

6. Planiranje revizije (23) 6. 7. Procena revizijskog rizika l ISA 400 – Revizor treba da upotrebi profesionalni sud prilikom procene revizijskog rizika i projektovanja postupaka revizije, kako bi osigurao da taj rizik bude ograničen na prihvatljivo nizak nivo l Revizijski rizik è rizik da će revizor dati neodgovarajuće revizorsko mišljenje, kada je finansijski izveštaj značajno pogrešno iskazan è ukoliko je rizik veći, mora se planirati i prikupljanje većeg broja dokaza, kako bi se ograničio rizik neotrkivanja greške 24

6. Planiranje revizije (24) l Revizijski rizik ima sledeće komponente: è Inherentni rizik – Podložnost nekog salda ili vrste transakcije na pogrešne iskaze (greške) è Kontrolni rizik – Rizik da pogrešan iskaz (greška) neće biti blagovremeno otkriven i ispravljen od strane računovodstva i sistema interne kontrole è Detekcioni rizik – Rizik da dokazni postupci revizora neće otkriti grešku koja postoji u saldu računa ili vrsti transakcije 25

Komponente revizijskog rizika Inherentni rizik Greške koje se najčešće javljaju u finansijskim izveštajima klijenta Kontrolni rizik Greške koje promaknu kontrolama Greške koje nije otkrila kontrola Rizik detekcije Greške koje uoči revizor Revizorski rizik Greške koje ne otkrije revizor 26

6. Planiranje revizije (25) l Okolnosti koje zahtevaju posebnu pažnju è promena radnog okruženja (promena uslova privredjivanja) è novo osoblje na višim nivoima rukovodjenja (možda ne obrati dovoljno pažnje u početku na interne kontrole è novi ili obnovljeni informacioni sistem (pojedine kontrole mogu da izostanu) è brzi rast (raspad kontrolnih sistema) è nova tehnologija (potreba za modifikacijom kontrola) è nove linije, proizvodi, aktivnosti (nepoznate transakcije) è restrukturiranje preduzeća (smanjenje broja ljudi koji rade na kontrolama è poslovne aktivnosti koje se obavljaju u inostranstvu (drugačije kontrolno okruženje) 27

6. Planiranje revizije (26) l Model revizijskog rizika Revizijski rizik = Inherentni rizik x Kontrolni rizik x Rizik detekcije è Inherentni i kontrolni rizik postoje nezavisno od revizije, a detekcioni rizik zavisi od efikasnosti revizije è Model revizijskog rizika je formalan model koji odražava odnose izmedju revizijskog, inherentnog i kontrolnog rizika è Postoje i složeniji modeli koji se nazivaju modelima revizijskog uveravanja è Ako se inherentni i kontrolni rizik povećavaju, smanjuje se detekcioni rizik 28

Odnos izmedju inherentnog, kontrolnog i detekcionog rizika visok Mora se planirati prikupljanje većeg broja/više dokaza Inherentni ili kontrolni rizici Potrebno je manje dokaza nizak Rizik detekcije 29 visok

6. Planiranje revizije (27) l Medjunarodni standardi ne daju model za planiranje rizika, ali zahtevaju od revizora da è proceni inherentni rizik è uradi preliminarnu procenu kontrolnog rizika è primeni prethodne procene, kako bi definisao dokaze koji su neophodni za smanjenje detekcionog rizika l ISA 400 (prilog) è pokazuje način na koji se prihvatljivi nivo detekcionog rizika može menjati na osnovu procene inherentnih i kontrolnih rizika 30

6. Planiranje revizije (28) 6. 8 Detaljna analiza inherentnih, kontrolnih i rizika detekcije l Procena inherentnog rizika izvodi se profesionalnim prosudjivanjem na osnovu finansijskih izveštaja, salda računa i vrsta transakcija. Revizor analizira è integritet uprave è organizacionu i upravljačku strukturu è eventualne pritiske na upravu da ostvari odredjene finansijske rezultate è prirodu poslovanja preduzeća è faktore koji utiču na privrednu granu è salda računa kod kojih su greške verovatnije è složenost osnovnih transakcija (poslovnih promena) è podložnost imovine stvaranju gubitaka i izloženost zloupotrebama è neuobičajene transakcije 31

6. Planiranje revizije (29) l Kontrolni rizik è ISA 400 nalaže da revizor, posle sticanja saznanja o računovodstvu i sistemu interne kontrole, treba da, u vidu posebnog iskaza, proceni kontrolni rizik za svaki značajniji saldo ili vrstu transakcije è kontrolni rizik opada ako raste efikasnost interne kontrole è procena kontrolnog rizika mora biti dokumentovana u radnim papirima revizora (na osnovu čega je izvršio procenu) l Rizik detekcije è revizor treba da razmotri: prirodu dokaznih postupaka, vreme rasporeda dokaznih postupaka, obim dokaznih postupaka è ISA 400 nalaže revizoru da u situacijama kada ne može da svede detekcioni rizik na prihvatljivo nizak nivo, izrazi uzdržano mišljenje ili da se uzdrži od davanja mišljenja 32

6. Planiranje revizije (30) 6. 9. Priprema memoranduma o planu revizije i priprema programa revizije l Memorandum o planu revizije è pisano obaveštenje o detaljima planiranog metoda revizije i finansijskom planu revizije koje sadrži • opis klijenta • ciljevi revizije • procena rizika • procena značajnosti • ocena računovodstva i interne kontrole • prikaz revizorskog pristupka • terminski plan • finansijski plan 33

6. Planiranje revizije (31) l Program revizije è ISA 300 – Revizor treba da izradi i dokumentuje program revizije, navodeći prirodu, terminski raspored i obim planiranih postupaka revizije. è Program služi kao skup instrukcija saradnicima koji rade na reviziji i kao sredstvo kontrole i pravilnog izvršenja posla l Kombinacija revizorskih postupaka za konkretan cilj revizije zavisi od è količine potrebnih dokaza è mogućnosti da se odredjenim postupkom obezbede potrebni dokazi è terminskog rasporeda postupaka revizije 34