RZGARLARIN OLUTURDUU YER EKLLER cografyahocasi com NELER RENECEKSNZ

RÜZGARLARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ cografyahocasi. com

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ Bu bölümde dış kuvvetlerden birisi olan rüzgarların etkili olduğu bölgeleri, rüzgar aşınım ve birikim şekillerinin özelliklerini öğreneceksiniz. Kazanım: 10. 1. 6. Dış kuvvetleri yer şekillerinin oluşum sürecine etkileri açısından açıklar.

Rüzgarlar, kurak ve yarı kurak alanlarda etkili olan dış kuvvettir. Çöllerde, karasal iklim bölgelerinde ve bitki örtüsünün seyrek olduğu yerlerde etki alanları geniştir.

Bitki örtüsünün olmadığı ya da çok zayıf olduğu yerlerde bulunan toz, kum ve çakıl boyutundaki materyal, rüzgârın etkisiyle yer değiştirir. Çakıllar sürüklenerek ve yuvarlanarak, kumlar sıçrayarak, tozlar ise havaya karışarak rüzgârla birlikte hareket eder. Rüzgârlarla birlikte taşınan kum boyutundaki malzemeler, önlerine çıkan engellere çarparak rüzgâr aşındırmasını (korrazyon) gerçekleştirir.

Rüzgarların Yeryüzünü Şekillendirebilmesi İçin Kurak ve yarı kurak iklim şartları Fiziksel ufalanmanın fazla olması Bitki örtüsünden yoksunluk Zeminin gevşek yapılı olması Rüzgarın hızlı esmesi gerekir.

Yeryüzünde Rüzgarların En Fazla Etkili Olduğu Alanlar (Çöller)

RÜZGARLAR AŞINIM ŞEKİLLERİ BİRİKİM ŞEKİLLERİ Mantar Kaya Lös Şahit Kaya Kumul Tafoni Barkan Yardang Hamada

RÜZGAR AŞINIM ŞEKİLLERİ

MANTAR KAYA Kayaların alt kısımlarının rüzgarlar tarafından aşındırılması sonucu oluşan mantar görünümlü kayaçlardır.

MANTAR KAYA

ŞAHİT KAYA (TEPE) Rüzgârın farklı dirençteki tabakaları farklı düzeyde aşındırması ve aşınmaya dirençli kütlelerin yerinde kalması sonucu oluşur.

TAFONİ Kayaların sular tarafından çözünen yumuşak kısımlarının rüzgar etkisiyle aşınması sonucu oluşan şekillerdir.

YARDANG Sert tabakaların yavaş yumuşak tabakaların kolay aşınması sonucu yana ve birbirinden sırtlarla ayrılmış şekillerdir. Bu U profilli oluklar, özellikle Orta Asya çöllerinde çok sık görülür.

Rüzgârın çöllerdeki ufalanmış materyalleri taşıması (ÇÖL KALDIRIMI) sonucunda yüzeyi kayaların kapladığı arazilerdir. HAMADA

RÜZGAR BİRİKİM ŞEKİLLERİ

LÖS Kurak alanlarda rüzgarların taşıyarak biriktirdiği ince boyutlu malzemelerdir. Çöl toprakları da denilmektedir.

KUMUL Rüzgârın taşıdığı materyalleri gücünün azaldığı yerlerde biriktirmesiyle oluşan tepelere kumul adı verilir.

BARKAN Rüzgârlar tarafından taşınan materyallerin hilal şeklinde biriktirilmesi sonucu oluşan yer şekilleridir.

Aşağıdaki şekilde rüzgarların oluşturduğu aşınım ve birikim şekilleri gösterilmiştir. Numaralarla gösterilen yer şekillerinin adını yazınız. 1 Mantarkaya. . ……………. . 2 Tafoni. . ……………. . 3 Barkan. . ……………. . 4 Kumul. . ……………. . 5 Lös. . ……………. .

ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

BOŞLUK DOLDURMA lös Rüzgarların taşıyıp biriktirdiği topraklara ………… denir. Rüzgarlar kurak ve yarı kurak alanlarda etkili olan dış kuvvettir. …………. . Rüzgârlar tarafından taşınan materyallerin hilal şeklinde birikmesi sonucu Barkan …………… adı verilen yer şekilleri oluşur. Çöllerde. . . , karasal iklim bölgelerinde ve bitki örtüsünün seyrek olduğu yerlerde rüzgarların etki alanı geniştir. Kayaların sular tarafından çözünen yumuşak kısımlarının rüzgar etkisiyle Tafoni aşındırılması sonucu ………… adı verilen yer şekilleri oluşur.

DOĞRU-YANLIŞ Lös, barkan ve kumul rüzgarların aşındırması sonucu oluşmuş yer şekilleridir. Sert tabakaların yavaş yumuşak tabakaların kolay aşınması sonucu yana ve birbirinden sırtlarla ayrılmış şekillere kumul adı verilir. Rüzgarların etkili olduğu bölgelerde fiziksel ufalanma fazladır. Rüzgârın çöllerdeki ufalanmış materyalleri taşıması sonucunda yüzeyi kayaların kapladığı arazilere hamada adı verilir. Bitki örtüsünün olmadığı ya da çok zayıf olduğu yerlerde bulunan toz, kum ve çakıl boyutundaki materyal rüzgârın etkisiyle yer değiştirir.

1) Lös, barkan, mantarkaya gibi oluşumların bulunduğu yerler için aşağıdakilerden hangisini söylemek doğru olur? A) Rüzgarlar en etkili dış kuvvettir. B) Volkanik araziler görülür. C) Yağış miktarı fazladır. D) Humuslu topraklar görülür. E) Sıcaklık farkı azdır.

Rüzgarların aşındırma ve biriktirme faaliyetleri, kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde diğer iklim bölgelerine göre daha yoğundur. 2) Buna göre harita üzerinde numaralandırılarak verilen yerlerin hangisinde rüzgarların aşındırma ve biriktirme faaliyetleri diğerlerine göre daha azdır ? A) I B) II C) III D) IV E) V

3) Kurak ve yarı kurak bölgelerde kayaların alt kısımlarının rüzgarlar tarafından aşındırılması sonucu oluşan yer şekline ne ad verilir? A) Lös B) Tafoni C) Kumullar D) Mantar kaya E) Hörgüç kaya

4) M bölgesinin yer şekillerinin oluşumunda en fazla etkili olan dış kuvvetin rüzgârlar olduğu bilinmektedir. Buna göre bu bölge ilgili olarak; I. Yıllık sıcaklık farkı fazladır. II. Toprakları içerisindeki humus oranı fazladır. III. Deprem oluşma ihtimali yüksektir. çıkarımlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

5) Görselde verilen rüzgâr biriktirme şekli aşağıdakilerden hangisidir? A) Lös B) Barkan C) Mantarkaya D) Hörgüç kaya E) Peribacası

MEB Coğrafya 10 Ders Kitabı, 2019 KAYNAKLAR Yazarlar Kenan TÜRKEZ Mutlu KARAKOÇ Nurullah BALŞEN Tolga PEKTAŞ İsmail ÖZDOĞAN